Testar nye planter i ny hage

Før familien flytta til Hardanger, budde dei i Sarpsborg. Då dottera, som er døv, skulle byrja på vidaregåande skule, måtte dei flytta på seg. Det er ikkje mange skular for døve i Noreg, og valet fall på ein i Bergen. Skulen har ei internatordning, noko som tilseier at resten av familien må busetja seg i ein viss avstand frå byen. Bugge fekk auge på Finn-annonsa til eit småbruk i Herand. Då visste ho at det var der ho ville bu.

– Herand er ein spesiell stad med nydelege omgjevnader, seier 43-åringen.

Då familien leita etter bustad, var det viktig for mannen hennar at dei ikkje kjøpte eit oppussingsprosjekt – det vart for mykje styr. Men alt gjekk fint så lenge grunnmuren og taket var i orden. For kona stod uteområdet i fokus.

– Me kunne ha valt eit vanleg hus dersom hagen var stor nok, fortel ho.

Småbruket var ganske medfare då familien overtok. Ifølgje Bugge var det eit gode. Uansett kva dei gjorde, vart ikkje tilstanden verre.

– Eg hadde aldri kjøpt eit fint småbruk. Då hadde eg kjent på presset om å vareta det, seier 43-åringen.

Så langt har paret rive veggar, lagt nytt golv og fiksa kloakksystemet. Badet er framleis ikkje heilt ferdig, og det gjenstår diverse småplukk.

Skjerma mot ekstremt vêr

Bugge har kome fram til at småbruket i Herand er fullstendig sikra mot klimaendringane.

– Her er bratte fjell og mykje regn. Meir regn går heilt fint, seier 43-åringen.

Havnivået kan stiga maks nitti meter. Huset ligg høgare enn det. Det er ingen elvar oppe ved bruket, så der vert ikkje flaum. Skredfare er der ikkje, og fjorden hindrar sterke hetebølgjer og orkanar i å nå fram.

– Med tanke på klimaendringane finst ingen betre plass å vera. Her er det trygt, seier Bugge.

Ho fortel at innbyggjarane i Herand har ynskt familien hjarteleg velkomen til bygda. Ifølgje Bugge er det meir sosialt å bu her enn i ein storby. Naboane deler erfaringar og hjelper familien med å finna ut av småbrukslivet.

– Me er glade amatørar, så det er godt å ha hyggjelege og kunnskapsrike folk rundt seg, seier Bugge.

Eksotiske prosjekt

43-åringen har utdanning i paleobotanikk – vitskap om fossile planter – og arbeider som klimakoordinator i Viken fylkeskommune. I eigen hage gjeld det å prøva og feila. Målet er å ta så store risikoar at 30 prosent av planteprosjekta vert mislukka.

– Det er meir testing enn sjølvberging, men det er kjekkast å planta ting som kan etast, seier Bugge.

For to år sidan bestemte ho seg for å planta valnøtt-tre. Frøa må fyrst liggja kalde i nokre månadar for å spira. 43-åringen la nokre i kjøleskapet og andre utandørs i ein kasse. Dei siste frøa planta ho rett i jorda. Det gav ikkje resultat.

– Eg fjerna alle merkjepinnar og forsona meg med at håpet var ute, fortel Bugge.

Men så – eitt år seinare – kom plutseleg fleire valnøttspirer opp av jorda. Om eit par år veks det truleg nøtter på treet.

Bugge fortel at jorda på tomta er fantastisk god og næringsrik. Dette har både fordelar og ulemper. Ifølgje henne veks ugraset overalt og utan stopp. Kiwiplantane hennar tek snart over heile veggen på uthuset.

– Dei har ikkje blømt enno. Anten tek det berre lenger tid, eller så er jorda såpass næringsrik at det ikkje vert kiwiar, berre blad, seier 43-åringen.

Treng ulike planter

Bugge tykkjer det er viktig å ta vare på ulike frø og lata dei tilpassa seg det skiftande klimaet. Ho fortel at fire globale selskap har kontroll på frøproduksjonen i verda, og at det meste skjer i Nederland. Dermed vert plantene tilpassa klimaet der nede.

– Det er ikkje trygt. Dersom me berre har éin plantesort, og han får ein sjukdom, kan det fort spreia seg over heile jorda, fortel ho.

Det finst tiltak for å hindra utrydding av mat- og nytteplanter. Svalbard Globale Frøhvelv oppbevarer frosne frø til over seks tusen ulike planteartar. Ifølgje Bugge er det vel så viktig å ta vare på levande frø ved å planta dei i jorda.

– Når klimaet endrar seg, må me ha plantesortar som veks år etter år, slik at dei tilpassar seg, fortel ho.

Bugge har nyleg byrja som organisasjonssekretær i KVANN – ein nasjonal interesseorganisasjon for bevaring av plantemangfald. Målet er å ta vare på norske nytteplanter, i tillegg til å prøva eksotiske vekstar i norsk jord.

– Dersom det skulle skje noko, ynskjer me å ha stor genetisk variasjon i planter som er spreidde over heile landet, seier 43-åringen.

Ho meiner at kommunen har to viktige ansvarsområde når det gjeld planter. Ifølgje Bugge må dei sørgja for eit landbruk som er levande og i drift. I tillegg må kommunen bidra til å få bukt med svartelista artar, til dømes kjempebjørnekjeks. Ifølgje 43-åringen har kommunane litt å gå på her.

– Eg forstår at det er vanskeleg. Om ein slik art fyrst dukkar opp, er han nesten umuleg å verta kvitt, seier ho.

– Det er håp

Det er også gode tiltak ein kan gjera som enkeltmenneske i eigen hage. Bugge fortel at det er viktig å ta vare på pollinerande insekt og å har eit variert utval planter. Ein kan også dyrka eigne grønsaker, frukt, bær eller urter.

– Alt etter kva ein ynskjer, maktar og har plass til, fortel 43-åringen.

Klimakrisa kan ofte vera stor og uhandterleg. Bugge fortel at utfordringar som mangel på insekt og frø er meir handgripelege. Ifølgje henne kan ein byggja opp eit yrande insektliv i ein enkelt kommune. Insekta fyk nemleg ikkje så langt av garde, og dei økslar seg raskt. Planteentusiasten meiner Hardanger har gode føresetnader for å vera ein insektvenleg region – her er jo så mange villblomar!

– Alt som har med planter og klima å gjera, er ikkje berre ei stor, global problemsky. Ein kan koma ned på bakkenivå og fokusera på eigen hage. Der kan det vera yrande liv og eit breitt utval av planter, seier Bugge.

Sjå fleire bilete frå hagen hennar her: