Motaz frå Gaza

No er han svært skremd av det som har skjedd på Gazastripa, og svært ottefull for kva som kan koma til å skje ettersom bakkekrigen ser ut til å dreia seg mot sør, der familien hans bur.

I 1947, då staten Israel vart proklamert, braut det ut krig mellom den nydanna staten og Jordan og Egypt, som ikkje ville godkjenna delingsplanen til FN. Denne krigen kallar Palestina-arabarane for al-Nakba – «katastrofen». Jødane kalla same krig for sjølvstendekrigen eller fridomskrigen. Israel tok også kontroll over mykje av det som etter delingsplanen skulle vera grunnlaget for ein palestinsk stat. Jordan okkuperte Vestbreidda, og Egypt tok kontrollen over Gaza.

På denne tida budde storfamilien til Motaz ved Middelhavet, nokre mil nord for Gaza. Dette er i dag ein nasjonalpark i staten Israel. I hovudsak levde familien av fiske og hagebruk. Under denne krigen, i 1948, vart dei nøydde å flykta sørover, og hamna då i ein flyktningleir midt på Gazastripa ved Middelhavet.

Far til Motaz, Muhammad Habbash, var då ti år gamal. Frå leiren, der dei i fyrstninga budde i telt, var vegen til sjøen kort, og familien tok opp att fisket ved middelhavsstranda. Etter telta kom det opp små betongskur. Motaz budde dei fyrste 20 åra av livet sitt i eit hus i éi høgd med eternittak. Desse vart sette opp av FN sin hjelpeorganisasjon, UNWRA. Muhammad Habbash arbeidde hardt og fekk ei fireårig legeutdanning i Egypt, men heldt fram med fisket for å spe på levebrødet for den store familien.

– Om kvelden etter jobb sykla far til stranda med garna bakpå. Så vassa han og sumde med garna og festa dei i botnen med ein krok og ein pose med sand. Neste morgon var han oppe halv fem og henta garna og fisken, og hadde då gjerne 50 kilo på bagasjebrettet. Så fór han til den enkle UNWRA-klinikken. Han hadde også medisinar i heimen som fungerte som apotek. Far min gjekk bort tidleg, 52 år gamal. Dei fann han på stranda, og då han kom til sjukehuset, døydde han av hjerneslag, fortel Motaz.

Muhammad var far til ti born – tre jenter og sju gutar. Motaz er den yngste i flokken. Faren var også med i styre og stell i flyktningleiren, som i byrjinga vart driven av ein vald komité. Denne var demokratisk vald frå ulike politiske fløyer i flyktningsamfunnet.

– Far var svært aktiv her, og seinare har fleire familiemedlemer følgt opp dette arbeidet, seier Motaz.

Elles har ein del av familien teke over den medinsinalaktiviteten faren dreiv. Dei driv apotektenester når det er råd å få tak i medisin, og utfører enkle akutte helsetenester. Ein bror har toårig utdanning som sjukepleiar.

Palestinsk – og norsk

Det er rekna at der er 10–11 millionar palestinarar i verda. Halvparten av desse er statslause. Palestina utgjer i dag den okkuperte Vestbreidda og Gaza, og er ikkje er ein internasjonalt godkjend stat. 138 av FNs 193 medlemsland har godkjent Palestina som eigen stat.

Stortinget vedtok nyleg å utsetja saka. Dei fleste statslause flyktningar i Noreg har vore palestinarar. Statsløyse gjev likevel ikkje utan vidare opphaldsløyve i Noreg. Motaz vart norsk statsborgar i 2018. For to år sidan flytte han og kona, Marie Skeie (43), til Ytre Ålvik, der ho har familie.

– Eg kom til Noreg som ein baby. Her skulle eg læra å sjå livet på ein menneskeleg måte, seier Motaz.

– Det må du gjerne utdjupa litt nærare.

– Livet under okkupasjonen gjer dette vanskeleg. Eg lærte gradvis korleis eit normalt liv kunne levast, utan sjekkpunkt og det å kunna røra seg fritt utan å vera innelåst av ein politisk, militær og økonomisk blokade.

Fekk gå på skule

– Kva skulegang fekk du i Gaza?

– Mor, som ikkje hadde utdanning, var oppteken av at alle borna skulle få skulegang og høgare utdanning. Eg gjekk på skule organisert av UNWRA, og seinare studerte eg fransk og engelsk ved eit universitet i byen Gaza. Der var eg også engasjert i studentpolitikk. Men heile tida «leita» eg etter meg sjølv. Dette gjorde eg også under dei fyrste vanskelege åra i Noreg.

– Kva var det du sakna i Gaza?

– Eg vil seia mangelen på menneskerettar. I Noreg har eg fått fridom og tid. I Gaza kunne det svirra dronar over hovudet, gjerne heile natta. Eg har lært meg å bekymra meg mindre. Eg kan nyta stilla og roa. Så kan eg seia at eg vart kunstnar i Noreg, seier Motaz med eit smil.

Korleis overlever så denne store familien til Motaz?

– Ei søster fekk knust huset sitt nord på Gaza av eit missil. Familien følte seg usikre og var heldigvis vekke då dette skjedde. Også to av brørne mine fekk heimen sin øydelagd, men ikkje totalt. Dei var der då bomba trefte, men redda seg ut i siste minutt.

Mor til Motaz, Maryam (78), har eit hus som til vanleg hyser 17 familiemedlemer. No bur 107 personar, store og små, i same hus. Til no har alle overlevd, men Motaz ottast kva som skjer no som intensiteten i krigen har flytta seg sørover.

Tøffe kår

– Kvar får dei vatn og mat frå?

– Det dei får tak i av vatn, er gjerne ureina. Når det gjeld mat, har familien min vore heldig så langt, for like ved er det nokre småbønder som tek med grønsaker til den vesle marknaden. No er straumen heilt vekke, og ein freistar laga mat med ved og papir, og dette er det svært lite av i Gaza. Det minkar sterkt på alt sidan så mange hundre tusen er jaga sørover og det har vore så lite vatn, mat og medisinar som har kome inn gjennom grensa til Egypt ved Rafah. Til no har min familie vore heldigare enn mange andre. Men ein veit jo ikkje korleis dette endar, seier Motaz, og kikar igjen på mobiltelefonen.

– Du har sjølv budd i Gaza med krig?

– Ja, eg har opplevd tre krigar i Gaza. Å leva med at eg og familien min kanskje er neste mål, kjennest som å vera i ein «dødskø». Dette er noko av det vanskelegaste ein kan oppleva. Nesten alle er sjuke og skadde no, anten på kroppen eller i sjela. Al- Nakba ser ut til å gjenta seg endå ein gong.

Vanskeleg å arbeida

CV-en til Motaz viser at han har arbeidd med ei rekkje kunstprosjekt i inn- og utland, nokre av dei saman med kona Marie. Motaz nemner som døme «Her og Der» og «Det er hardt å vera arabar». Han har også ansvar for å skaffa merksemd rundt utstillingar.

Motaz er medlem av to kunstnarorganisasjonar. Han er mykje på farten og treffer kollegaer, gjennomfører prosjekt og planlegg nye. Ved eitt høve fekk han toårig arbeidsstipend frå Kulturdirektoratet. Oppi dette arbeidet har han høve til å vitja Gaza i kortare eller lengre periodar.

Det som har skjedd, og skjer, i Gaza no, gjer at han har heilt mist konsentrasjonen om arbeidet. Han følgjer med i media nærast minutt for minutt.

Retten til eige land

I lange og vanskelege periodar med okkupasjon har det vore mange ulike kontaktformer mellom Israel og Palestina. Der var tidlegare aktive fredsrørsler over «Green Line». Og i danninga av Osloavtalen var det dialog på ulike nivå. Med den manglande oppfølginga av denne prosessen har desse stemmene tagna.

– Kva tenkjer du om forholdet mellom folket i Palestina og folket i Israel i framtida?

– Då familien måtte forlata landsbyen dei budde i i 1948, fekk dei beskjed om at dette var mellombels. Dei skulle få koma attende. For at me skal kunna snakka skikkeleg med kvarandre, må palestinarane få sitt eige land. Og palestinarane må få rett til å leva og få del i menneskerettane som andre folk. Utan desse føresetnadene har det lite føre seg å snakka om dialog og samarbeid.