Frå Teigen til Tolo

På bordet ligg to tiårs-dagbøker — éi nyss utskriven og éi klar til framhald. Nett no lærer Arnljot seg å bruka ein flunkande ny mobiltelefon, og noko tid går med til å halda kroppen i form.

Me kjenner berre dagen i dag …

Arnljot vaks opp på garden Teigen på Røyrvik, og Målfrid flytta inn til han då dei gifta seg i 1966. Rett etter at ho hadde tinga grendehuset for å feira 90-årsdagen til Arnljot 1. april 2020, blei ho råka av slag og vart sitjande i rullestol. Ekteparet bestemte seg då for å flytta til omsorgsbustad i Norheimsund, og Arnljot fekk ansvaret for kjøkentenesta i den nye heimen.

— Eg lagar mat og bakar det me treng av brød, kaker og bollar. Baking må liggja i gena mine etter bestemor, seier han.

Bestemora, Synnøva Berge, starta bakeri då ho brått vart enkje etter nordlandsskipperen Peder Berge. Han døydde av lungebrann i 1892, før far til Arnljot, som òg heitte Peder, var boren til dåpen. Då leigde bestemora inn bakar og etablerte bakeriutsal i Tørvikbygd. Slik klarte ho brødfø dei to borna sine. Seinare gifta bestemora seg opp att med ein gardbrukar på Røyrvik.

Jolehelga 1944 sprakk hovudpulsåra til far til Arnljot. Det var ikkje snakk om å få tak i dokteren i Strandebarm, ei mil var langt å ro vintersdagen, og familien hadde korkje hest eller bil. Nyttårsaftan døydde faren, og mora vart sitjande igjen med ansvaret for fire born og gard. Nykonfirmerte Arnljot fekk brått mykje ansvar.

Tidleg vaksen

— Me hjelptest åt alle saman. Eg hadde to eldre systrer som budde heime, og naboane i bygda gav ei handsrekking når det trongst.

Å reisa ut og få seg utdanning kom ikkje på tale. Det galdt å finna seg arbeidsoppdrag i bygda for å skøyta på inntektene frå garden.

Til konfirmasjonen fekk Arnljot dress med knappar av tre, kjøpt hjå landhandlaren. Dressen var i bruk i mange år, spesielt i festleg lag på Dildreskukken.

Dildreskukken

Å dildra tyder rista eller skjelva. Verbet er opphavet til namnet på lemmen i skulehuset på Innstranda. Når ungdomane samlast der til dans, måtte dei setja ei støtte oppunder taket i etasjen under slik at golvet ikkje skulle gynga for fælt.

— Ein gong datt støtta ned. Folk flaug ut til kantane!

Til all lukke klarte karane få støtta på plass igjen, og dansen kunne halda fram. Trekkspeltonar sytte mellom andre Kristoffer Ljones og Magne Heradstveit for.

— Stort sett lærte me oss å dansa sjølve, men eg minnest òg kurs med danseinstruktør på Dildreskukken.

Forboden moro

Ungdomslaget hadde leikarring, men det var ikkje lov å dansa i skulehuset, ifølgje Arnljot. Indremisjonen stod sterkt i visse delar av bygda, og han laga uskrivne lover. Alt i 1872 hadde innstrendingane skipa lesarlag, som seinare utvikla seg til Innstranda ungdomslag.

På talarstolen hadde laget bilete av diktaren Olav Duun, men det likte ikkje indremisjonsmedlemene. Når dei brukte skulehuset, snudde dei biletet. Likevel, både ungdomslagsmedlemer og dei som høyrde til indremisjonen, møtte opp når emissærar kom til bygda.

— Det var ikkje så mykje anna å gå på for oss, og eg hugsar ikkje at det var sterke konfliktar mellom dei ulike miljøa, seier han.

I dag ser Arnljot med uro på korleis religion splittar folk i verda, og korleis det religiøse får stor makt over enkeltmennesket. No les han ei bok om Amish-folket i USA som viser kva religiøs fanatisme kan føra til.

Kvart år øvde ungdomane inn skodespel til joletrefesten og til 17. mai. Manus sytte Noregs Ungdomslag for, kulisser og regi ordna dei sjølve. Å skriva i lagsboka «Von» til møta på sundagskveldane gjekk på omgang.

I Tysklandsbrigaden

På rekruttskulen i 1950 vart Arnljot teken ut til Tysklandsbrigaden — den norske militærstyrken som deltok i fredsbevarande styrkar i Tyskland saman med vestlege allierte etter krigen. Arnljot var korporal og tenestegjorde seks månader i ein kanontropp nord i Tyskland.

— Me skaut mykje, sprang mykje og trente mykje, seier han.

Stundom vart troppen kommandert sørover for å trena på å flytta tungt materiell over lange avstandar. Han hugsar godt feltkjøkenet dei rigga til på vindfulle sandsletter sør i Tyskland.

— Det knasa godt når me togg maten vår.

Den norske troppen møtte òg til trening ved Bergen-Belsen, som hadde vore konsentrasjonsleir under krigen. Her såg soldatane 50—60 meter lange vollar med beinrestar frå døde fangar under grastorva.

Attåtnæringar

På Teigen stod ei oppgangssag som hadde spedd på inntektene sidan 1600-talet. Far til Arnljot dreiv med leigeskjering av materialar til hus og båtar. Nesten kvar gard ved fjorden i Strandebarm bygde båtar i nausta eller kjellarane sine, men på grunn av støvallergi kunne ikkje far til Arnljot gjera det.

I ungdomen arbeidde faren med å strekkja kraftlinjer på Senja. Lufta var turrare i nord, og faren ville busetja seg der, men han fekk ikkje kona, Brita Elisabeth, med nordover. Ho hadde overteke garden på Røyrvik fordi dei eldre syskena var reiste til Amerika.

Faren skal materialar frå eige tømmer for å setja opp løe på slutten av 1930-talet. Bustadhuset måtte òg vølast og gjerast om til generasjonsbustad. Metertjukke kjellarveggar sytte for gode lagringsrom for frukt og grønsaker. I kjellaren fanst ei kjelde, der mjølka stod til kjøling. Vatn til husbruk kom òg frå kjelda fram til ein fekk innlagt vatn i 1938.

Frakta folk og varer

For å driva personskyss, kjøpte faren ein Chrysler 1933-modell med sju sete. Dette var før bussruter kom på plass utover langs fjorden, og ein trong ikkje særskilt drosjeløyve for å skyssa folk.

I 1960 kjøpte Arnljot seg lastebil og køyrde mjølkerute for meieriet på Fosse i 12 år. I tillegg transporterte han varer for samyrkelaget, som hadde leveransar utover til Ølve, Hatlestrand og Sævareid. Materialar, sement, kraftfôr og mangt anna stod på varelistene.

Fruktdyrkarar etterspurde 20 kilos-fruktkassar etter verdskrigen. Arnljot skaffa seg kassesag og sende ferdige kassar med båten til kjøparane innover fjorden. Arnljot òg planta frukttre på 1950-talet, men hjorten øydela denne attåtnæringa.

Saman med svogeren Bernard Birkenes sette han opp ei sirkelsag ved sjøen i 1960 og tok på seg leigeskjering til husbyggjarar i ulike delar av Kvam. I 1987 brann saga opp, men ho vart bygd opp igjen og er framleis i bruk.

— Fyrst i floren, så på saga, så i floren og kanskje ei kveldsøkt på saga, seier Arnljot, som ser tilbake på dagar med lågt blodsukker, spesielt om våren.

— Ein kjem seg fort i ungdomen og toler lange arbeidsdagar når ein berre får i seg ei skive av og til.

Byfolk om sommaren

— Ein måtte henta shillingane der dei var å få, seier Arnljot.

Om somrane budde bergensarar på gardar i Strandebarm. Slik var det òg på Teigen. Husa var ikkje så store, og byfolka kom nær inn på dei fastbuande.

— Det var trongt, men folk var ikkje så kravstore og romfræge, seier Arnljot.

Familien Wiig kom igjen år etter år til Røyrvik.

— Hadde det ikkje vore for dokter Wiig, hadde syster mi rimelegvis ikkje overlevt infeksjonen ho fekk rett etter krigen, seier Arnljot.

Dokteren kom tilfeldigvis innom og såg at ho låg sjuk. Han fekk sendt penicillin med rutebåten frå Bergen, og ein sjukepleiar fekk løyve til å gå om bord etter den dyrebare medisinen. Dette var første gongen penicillin vart brukt i Strandebarm, har Arnljot høyrt.

Målfrid Ytre-Arna frå Arna gjekk på husmorskulen i Strandebarm og vart verande i bygda som gardskone på Teigen. Til bryllaupet i 1966 vart våningshuset modernisert, og varmt vatn og vassklosett innlagt. For Målfrid var det viktig å ha ein gjestfri heim, og ektefellane har alltid vore sosiale og likt å dansa.

— Tango er favoritten til Målfrid, seier Arnljot.

Han sjølv likar alt, bortsett frå rask pariserpolka.

Ny epoke

Målfrid og Arnljot fekk tre born, og sonen Kjell Egil har no overteke Teigen. Han er snikkar og har garden som hobbybruk. Geiter held villskog vekke, og naboen nyttar graset. Arnljot set pris på at garden ser velstelt ut.

Etter at Målfrid og Arnljot vart pensjonistar, hadde dei høve til å reisa på turar, stundom i regi av Tysklandsbrigaden. For nokre år sidan vitja dei Bergen-Belsen. Gravhaugane var då jamna med jorda.

— Å sjå igjen Bergen-Belsen var sterkt! seier Arnljot.

Arnljot flytta ikkje heimanfrå før han var 90 år, men han og kona viser at det går an å omstilla seg når livet krev det. No gler dei seg over å kunna bu saman i det lettstelte husværet på Tolo.