Viste fram dei lyse sidene av landbruket: – Ikkje alt er mørkt

Faktisk er det til tider direkte kjekt å vera bonde, skal ein tru Tuva Bystøl Børve og Åsa Aalvik.

Allereie i ein alder av 13 år er øystesejentene fast bestemte på å ta over gardsbruka høvesvis på Børve og i Vik i Øystese. Tuva har sauer heime på garden på Børve, som i tillegg er med i ei mjølkesamdrift. Åsa har storfe og geiter, pluss eple og plommer.

Allereie då dei var fyrsteklassingar, fantaserte jentene om kva dei skulle ha i samdrifta si. Og då dei skulle kle seg ut som heltar i venskapsveka på skulen, valde dei like godt klassiske bondekostyme: kjeledress og skuggehue med bondske motiv og bodskapar.

Litt både og

– Korleis er det å bu på ein gard?

– Veldig kjekt, seier jentene i kor.

– Av og til litt kjedeleg om me må gjera litt jobb.

– Til dømes om me får ein vaskejobb. Eller om det regnar og me ikkje har lyst ut, seier Tuva.

– Jobbar de mykje?

– Ikkje så veldig, eigentleg. Eg er med på smalajag og med i floren av og til, seier Tuva.

– Om sommaren er det masse jobb heime. Då er eg med av og til og står opp og er med og mjølkar med roboten, fortel Åsa.

– Ein gong var eg med pappen i floren, og då måtte me stå opp klokka kvart på fem eller fire, og det var eit slit, for eg er eigentleg ganske B-menneske, seier Tuva.

– Eg er av og til A-menneske og av og til B-menneske, røper Åsa.

Jentene har fått sitja mykje på med foreldra i traktor i barndomen – og har ikkje gått lei. Dei gler seg til dei kan lærekøyra lovleg når dei fyller 15.

Drøymer om dyr

– Eg skal ha hest når eg vert stor! Eg kan ikkje leva utan! Eg har masa og masa og masa og masa på mamma. Me har til og med ein gamal flor me kan ha hesten i, fortel Tuva.

– Kvifor seier ho nei?

– Fordi ho seier det er masse ansvar, og fordi me har ein katt som eg liksom skulle ta ansvar for og mata, men så var ikkje det så kjekt. Han er så pysete og redd og vil ikkje inn, seier Tuva.

Ho er sikker på at ho vil ha mange dyr på garden, sjølv om ho veit at det vert arbeidskrevjande.

Det minkar på dei norske bøndene. Jentene sin uverifiserte statistikk tilseier at berre 3 av 63 på 8. trinn, der dei sjølve altså går, bur på ein gard i drift. Dei som ikkje gjer det, er ifylgje jentene gjerne litt meir engstelege for å få bæsj eller lukt på kleda. Slikt plagar ikkje dei to bondedøtrene. Meir uroa er dei over den dårlege betalinga bøndene får for mykje arbeid seint og tidleg året rundt.

– Eg er veldig misnøgd med det. Det er veldig feil, seier Åsa.

– Og likevel har de lyst?

– Eg har ikkje lyst til at pappen skal selja garden. Det er uaktuelt, seier Åsa.

– Eg las at det berre er 7.500 mjølkebønder att i Noreg. Det er heilt sjukt. Det har mykje å gjera med at løna er dårleg, seier Tuva.

Jentene har von om at Sp-general og finansminister Trygve Slagsvold Vedum kan ordna opp. Og så oppmodar dei folk om å handla lokale produkt i staden for langreist mat.

– Det er bra med å bu på bygda. Her kan ein kjøpa meir lokalt, seier Åsa.

Samla familiane

Tuva og Åsa er ikkje berre villige til å ta ansvar på heimebøane. Laurdag tok dei ansvar også på Stuve, der Vikøy og Øystese Bondelag skipa til familiedag. Jentene ordna med naturstien som stod på programmet.

Også bakteppet for dagen har jentene vove. Dei tok nemleg initiativet til eit innslag frå Vikøy og Øystese Bondelag i 17. mai-toget i Øystese i år. Mange møtte opp med trøtraktorar og ymse andre artige effektar. Det enda med siger i den faste kåringa av beste innslag – og ein premie på 4.000 kroner. Då pengane skulle disponerast, fall valet altså på ein familiedag.

«Bønder spelar ikkje tennis», skreiv Herbjørn Sørebø ein gong. Kanskje stemmer det, men fotball sparka bøndene i det minste på Stuve. Ein av postane i naturstien gjekk nemleg ut på å treffa ein benk med lêrkula. Elles måtte deltakarane svare på ymse spørsmål, dei fleste på ein eller annan måte tilknytte landbruket: Kor lenge går ein sau drektig? Kva likar Peppa Gris best å driva med? Kor mange dyr finst på Stuve?

– Me prøvde å ha noko for dei vaksne og noko for dei små, seier Tuva.

På ridebanen var det tomt for hestar denne dagen, men til gjengjeld rikeleg med miniatyrtraktorar. Borna som fullførte ei slalåm- og hinderløype, vart utstyrte med eit miniatyrsertifikat. Dei som ville, kunne ri på ponnien. Og i løa vart det servert grillmat.

Her kan du sjå fleire bilete frå familiedagen:

Fleire generasjonar

Leiar i bondelaget er Guro Stuve, som var vertskap for familiedagen. Med seg i styret har ho Thea Helena Opheim, Vegard Fosso, Ingunn H. Teigland og Nils Arne Rykken.

Opheim fortel at målet med familiedagen, som var marknadsført berre overfor dei 204 medlemene i laget og såleis ikkje var open for ålmenta, var å samla heile bondefamilien til samvær utanom arbeidet. Den slags skjer nemleg ikkje så ofte. I tillegg ville laget visa fram nokre av dei kjekke sidene av landbruket, i eit år som har vore ekstra tøft for bøndene, og bidra til å byggja opp eit positivt miljø. Om ikkje ein vert rik av å driva gard, kan ein ha det kjekt, påpeikar Opheim.

– Tanken var fyrst og fremst å laga til noko for dei små, men bøndene har veldig godt av å koma seg ut og prata med andre. Det er ein del som ser litt mørkt på det for tida, seier Stuve.

Uvisse tider

Bondelaget har – med ein del unntak i pandemiperioden – skipa til fast bondekafé på Bjørketeigen Gard i Steinsdalen, men frammøtet svingar mykje. Bøndene har ulaglege arbeidstider, mange er småbarnsforeldre, og diverse uventa omstende kan oppstå på ein gard, påpeikar Stuve. Ho er sjølv klauvskjerar og vitjar såleis mange bruk.

– Det viser seg at bøndene er veldig pratesjuke, seier ho.

Ho stipulerer at 30–40 personar deltok på familiedagen. Ved neste høve vil ho freista marknadsføra arrangementet litt betre. Bondelaget har rikeleg med politiske saker å arbeida med, men Stuve trur at også dei mindre aktivitetane og tiltaka som kan lysa opp kvardagen, kan vera viktige.

Det minkar på bøndene i Kvam år for år. Økonomien er stram, og mange må «subsidierast» med inntektene til partnaren frå anna arbeid, påpeikar Stuve.

Ho ottast ein auke i fråfallet dess meir det nærmar seg 2034, då kravet om lausdrift slår inn. Mange må gjera store investeringar for å stetta kravet, og ikkje alle ser seg syn med nye lån. På den andre sida er det framleis mange som tek sats og byggjer nytt.

– Så ikkje alt er mørkt, konstaterer bondelagsleiaren.