Vanskelege val i frukthagen
Sjølv om ein har vakse opp på ein fruktgard, kan det vera mykje nytt å læra den dagen ein sjølv tek over.
– Trass i at eg har vore på to veldig gode skjerekurs, tykkjer eg framleis skjeringa er vanskeleg, fortel Katrine Kvåle Rykkje.
Ho og sambuaren tok over garden på Rykkje i fjor vår. Garden er ein av fleire i Hardanger der det er generasjonsskifte på gang.
– På kursa verka det logisk kva greiner eg skulle skjera. Når eg ser på trea i vår eigen hage, vert eg likevel ståande og fundera. Det er så mange greiner å ta av. Blada skal ikkje skyggja for frukta, men me skjer jo lenge før blada kjem, seier Rykkje.
– Det handlar om prøving og feiling. Ein må berre skjera og sjå kva som fungerer. Skjer ein feil, øydelegg ein ikkje treet. Ein får ei ny moglegheit til neste år.
– Travle tider
Det vert dyrka frukt på 17,5 dekar på Rykkje. Om lag 70 prosent er plommer. Om ein ser vekk frå nokre gamle pæretre, er resten eple.
Rykkje kombinerer garden med fulltidsjobb i Lingalaks AS. I tillegg har ho og sambuaren to døtrer på 1,5 og 3,5 år.
– Me har ein god del tre, men mange er gamle og produserer lite. Slik det er i dag, er produksjonen stor nok. Det er passe mengd med arbeid, sjølv om august vart ganske intens. Det bar rett ut i frukthagen med ein gong me kom heim frå jobb. Det var kjekt, men litt travelt, seier ho.
Paret skal vurdera å auka produksjonen når borna vert eldre.
– Om me nokon gong vert fruktbønder på heiltid, er eg usikker på. Det ligg i så fall langt fram i tid, seier ho.
– Mykje å læra
Garden på Rykkje har vore i den same familien i minst 15 generasjonar. Odelsretten hadde søster til Rykkje, men då ho valde å verta gardbrukar på Voss, tykte Rykkje at det var naturleg å ta over.
– Eg hadde ein veldig fin oppvekst på garden, og ønskjer at mine born skal få oppleva det same, fortel ho.
Sjølv om ho har vakse opp på garden, er det meir enn berre skjering som må lærast.
– Det er komplisert å driva fruktgard. Det er mange detaljar å setja seg inn i, seier ho.
Då hjelper det at far Stein Rykkje bur i nabohuset.
– Han hjelper oss både med gode råd og med arbeidet. Eg veit ikkje korleis me skulle fått dette til å gå rundt om ikkje foreldra mine budde på garden, seier ho.
– Mange nye
For å læra meir om fruktdyrking, har Rykkje delteke på to av tre samlingar som Hardanger Fjordfrukt SA har arrangert for nye fruktdyrkarar. Samlingane er ein del av prosjektet «Vilje til Vekst 2025».
Gro Skeie er prosjektleiar. Ho fortel at om lag tretti av bruka som leverer til Hardanger Fjordfrukt, nyleg har hatt, eller snart skal ha, eit generasjonsskifte.
– Mange fruktbønder er godt vaksne før dei tek over garden. Då har dei gjerne ei anna utdanning og ein annan jobb. Det krev mykje kompetanse å produsera frukt. Skal ein få økonomien til å gå rundt, er ein avhengig av å gjera dei rette tinga til dei rette tidspunkta. Det er viktig at dei nye raskt lærer det grunnleggjande, seier Skeie.
To av dei tre samlingane var på Utne. Den tredje var i Ulvik. På samlingane på Utne har ein gått gjennom verdikjeda i fruktnæringa, sett på økonomi, organisasjon og arbeidsgjevaransvar. I Ulvik handla det om arbeidet som må gjerast i frukthagen i løpet av eit år. Samlinga omfatta også eit kurs i skjering.
– Ei næring i vekst
Fruktnæringa er i vekst, ifølgje Skeie.
– Det har aldri vore selt så mykje norsk frukt i norske butikkar som det vart hausten 2023. Og den veksten er me i Hardanger ein del av, seier ho.
Ifølgje Skeie får Hardanger Fjordfrukt frukt frå delar av Ullensvang, Voss, Ulvik og Kvam. Fruktlageret leverer til Bama. Om lag 28 prosent av dei norske epla frå Bama kjem frå Hardanger Fjordfrukt.
I 2023 leverte 144 produsentar frukt til sameiga. Det vart levert om lag 3.000 tonn eple, 280 tonn plommer, 100 tonn morellar og 50 tonn pærer.
Av dei 144 produsentane var 25 frå Kvam. Dei leverte 280 tonn eple, 7 tonn plommer, 12,5 tonn pærer. Ingen produsentar frå Kvam leverte morellar til Hardanger Fjordfrukt. Ifølgje Skeie leverer dei fleste fruktprodusentane frå Kvam til Hardanger Fjordfrukt.
