— Utan hjelp kjem me til å døy

Føretaket med base i toppen av Hardangerbadet-bygget har teke imot pasientar med ulike kroniske lidingar sidan september. Så langt gjev resultata og tilbakemeldingane frå helsegjestene grunn til optimisme, ifølgje leiinga. Utfordringa er finansieringa.

Så langt har pengar frå milliardær Trond Mohn og Innovasjon Noreg betala for drifta og opphaldet til gjestene, som kjem i mindre grupper. Det er ikkje berekraftig på lang sikt.

— Me er ikkje fullfinansierte i 2021. Me kan ikkje forventa at enkeltpersonar skal gje oss store mengder med pengar. Me gjer noko for det offentlege, men kvar skal me senda rekninga? Kommunen, spesialisthelsetenesta eller halvannalinetenesta? spør dagleg leiar Janiche Buanes Heltne.

Ho er redd for at det skal ta så lang tid å endra finansieringsordningane til gunst for den særprega satsinga at initiativet — formelt omtala som prosjekt «utvikling av smarte helseløysingar» — vil døy ut før den tid.

HH har inngått ein samarbeidsavtale med Helse Bergen HF, men det følgjer ikkje driftsinntekter med. Heller ikkje forskingsstønad dekkjer driftskostnader med tilsette, husleige og opphald.

— Eg håpar de politikarar kjenner dykkar besøkstid. Dette har stort perspektiv og dei fyrste tendensane er lovande. Konstruksjonen er attraktiv og tenkinga i botnen ny og god. Dette bør gjevast ein sjanse, seier styreleiar og tidlegare Haukeland-direktør Stener Kvinnsland.

Tenkjer større

Utsegnene kom i eit møte fredag med stortingsrepresentant Silje Hjemdal, varaordførar Frode Nygård i Kvam og fylkestingsmedlem Sigbjørn Framnes i Vestland, alle Frp-representantar. Dei fekk presentert helsesatsinga og dei førebelse resultata, og fekk med på kjøpet tydelege oppmodingar om å arbeida for offentleg finansiering av drifta.

Kvinnsland meiner i fyrste omgang at Helsedirektoratet bør koma på banen med prosjektstønad. Og straks prosjektet har dokumentert gode resultat, bør det fastsetjast satsar i ei ordinær refusjonsordning, meiner han.

Hjemdal vil bringa saka vidare til helsepolitikarane i partiet. Ho seier ei mogeleg innleiing er å ta ynsket om prosjektmidlar opp i samband med revidert nasjonalbudsjett, og å stilla helseministeren spørsmål om saka.

Både ho og Nygård framhevar at det kan verta viktig å få tydeleg fram at prosjektet ikkje er eit lokalt initiativ som gagnar Kvam og Hardanger, men at det tvert om ber i seg visjonar og metodar som ifølgje leiinga kan vera unike også i internasjonal samanheng — og at dei kan gagna personar med kroniske lidingar i heile landet.

— Om ein lanserer det som eit lokalt prosjekt, poppar det opp ting i heile Noreg som vil halda på sitt og motarbeida vårt. Det å tenkja nasjonalt og utanfor grensene gjev eit heilt anna engasjement, seier han.

Nygård seier til HF at han vil arbeida for eit lokalpolitisk engasjement for å informera fylkes- og stortingspolitikarar om prosjektet og skaffa pengar til aktiviteten.

— Det er ikkje nok med nokre usle kommunale kroner og private bidrag. Det må statlege midlar inn i prosjektet, seier varaordføraren.

— Forsvinnande liten

Heltne hevdar at HH kan yta rehabilitering for under halvparten av det slike tenester kostar i dag. Med seks — sju årsverk på klinisk side, pluss kanskje fem i ymse leiar- og støttefunksjonar, kan ein behandla 500 pasientar årleg. Kostnaden er forsvinnande liten samanlikna med kva pasientgruppene kostar samfunnet om dei ikkje vert betre, meiner ho.

— Får me menneske som har vore sjuke i årevis, ut av det på eitt år, er det vel verdt pengane, seier ho.

Heltne meiner satsinga passar som hand i hanske med måla i den nasjonale sjukehusplanen og i Helse2035, den overordna strategien for spesialisthelsetenesta på Vestlandet fram mot 2035.

Som regel får pasientane korkje førebuing til eller oppfølging etter rehabiliteringsopphald, påpeikar Heltne.

Kvinnsland seier at sjølv om hans røynsle og nettverk har kome til nytte, har det vore ein strid tørn å finna ut kva nivå nyvinninga i Øystese høyrer heime på. Til sist vart ho definert som eit spesialisthelsetenestetilbod, og ein samarbeidsavtale med Helse Bergen vart som nemnt inngått i 2019.

Utfordringa er at så lenge prosjektet fell mellom fleire stolar, møter det lukka dører — og lommebøker — nær sagt overalt. Røyndomen HH må leva med, er at opptaksområdet er området til Helse Bergen. Vender ein seg utanfor området, kjem Helse vest på banen som forvaltar av statlege interesser, noko som kompliserer strukturen, påpeikar styreleiaren.

Stikk om det ikkje verkar

Kvinnsland seier kjernen i det tverrfaglege tilbodet i helsehuset dreiar seg om å endra kulturen for tilnærming til korleis situasjonen til pasientane kan betrast, og å mobilisera ressursar i kvar enkelt gjest til å gjennomføra endringar.

— Det kroniske kan ein ikkje gjera noko med, men korleis det hersar med deg resten av ditt liv, kan du få gjort noko med med den rette hjelpa og rettleiinga, seier han.

Gerd Kvale er professor og forskar i klinisk psykologi og forskingsleiar ved Haukeland universitetssjukehus, og engasjerte seg i prosjektet på førespurnad frå Kvinnsland. No har Helse Bergen lagt til rette for at ho kan bruka opptent forskingstid på rolla som seniorrådgjevar i HH.

Ho har klokkartru på konseptet med å lata HH vera eit laboratorium for utvikling av tenester som etter hennar syn kan og bør få sin plass i den offentlege helsetenesta — dersom det viser seg at behandlinga kan hjelpa pasientane. Ho trur tenesteutviklinga i Kvam kan få både nasjonal og internasjonal betydning.

— Eg vil gjera ting som verkar. Livet er for kort til å halda på med ting som ikkje har noko for seg. Ekstra leitt er det om det kostar det offentlege pengar. Det er difor det er så viktig å ramma eit prosjekt som dette inn av forsking, slik at ein kan lata resultata snakka for seg. Den dagen det viser seg at dette ikkje har noko for seg, går eg, seier Kvale.

Inga kjære mor

Professoren fortalde om behandlingsopplegget for pasientar med angst og depresjon, altså innan hennar fagfelt, som HH har teke imot fire grupper av sidan starten.

Grundige førebuingar skal sikra eit best mogeleg, konsentrert opphald på fire dagar med tett program frå morgon til kveld. Når pasientane går ut døra att, skal dei vera førebudde på eit annleis og vonleg betre liv. I ettertid vert dei følgde opp i eitt år. Slit dei, skal dei fangast opp att og få hjelp.

Endring er eit nøkkelord; målet er at menneske med helseplager som låser dei fast og påfører dei stor smerte, endeleg skal få bløma.

— Folk har så vondt av sine plager at dei ikkje klarar å vera den varianten av seg sjølve som dei eigentleg vil vera, seier Kvale.

Vegen til eit betre liv er ingen dans på roser. Gjennom mellom anna samtalar, øvingar og fysisk aktivitet freistar ein fjerna hinder for endring og bryta opp gamle mønster som låser pasientane og styrer livet deira. Det står, fortel Kvale, sjeldan på kunnskap, for pasientane veit oftast at det dei slit med, kan vera irrasjonelt, men dei treng tett oppfølging og trening saman med fagfolk for å få til ein snuoperasjon.

Personleg motivasjon for endring er grunnleggjande, og det har dei fleste, fortel Kvale

— For dei som er i målgruppene er plagene så ille at det nesten seier seg sjølv at dei ynskjer ein kvardag som ikkje er dominert av symptom eller smerte.

Det er viktig at gjestene veit kva som møter dei; opphaldet Helse i Hardanger er meir ein tur med Lars Monsen enn ein tur til Gran Canaria, fortel Kvale. Til dømes er ein del av dei ikkje i arbeid og har ein døgnrytme som må justerast før opphaldet. Det har gått bra så langt. Folk har på imponerande vis klara å snu om på døgnrytmen.

Helsegjestene — med lidingar innan felta diabetes, psykisk helse, tung pust og rygg og nakke — er bedne om tilbakemeldingar og om informasjon om utviklinga deira etter opphaldet. Resultata så langt tyder på at behandlingsopplegget gjev god effekt og overraskar pasientane, opplyser professoren.

Heiv seg rundt

I fjor kom koronaviruset til Noreg. Godt over 60.000 har vorte registrerte som smitta. Mange av pasientane slit i ettertid med plager som utmatting, dårleg søvn og nedsett lungefunksjon, plager som HH har god kompetanse på. Dermed utvikla føretaket eit behandlingsopplegg for pasientgruppa som så seint som sist veke vart godkjent av den regionale komiteen for medisinsk og helsefagleg forskingsetikk, opplyser styreleiar Kvinnsland.

I tillegg, opplyser Kvale, har ein sett i gang eit mindre forskingsprosjekt som skal granska om det er mogeleg å gjennomføra behandlinga utelukkande via møteplattformer på nett.

Ifølgje Heltne har HH 31 tilsette, mange av dei tilknytte Helse Bergen. Då stillingar vart lyste ut i sommar, melde nærare 70 søkjarar. I staben finst ti med doktorgrad, seks med akademiske stillingar og i alt ni fagfelt.

Eit eiga brukarråd med lokale representantar for ulike brukargrupper har vore med på å utvikla og meina noko om tilboda. Sjølv om HH ikkje er formelt godkjend som helseinstitusjon, stettar tilboda alle krav som vert stilte, opplyser Heltne.