Tre bygdemødrer i Kvam

– Torpe er heimstaden vår no, seier Maria Mukula Kalunga.

– Folk på Torpe er spesielle, dei har teke vare på oss heilt frå me steig ut or drosjen som køyrde oss frå Flesland til Øystese i 2007.

Saman med mor, mann og fire born kom ho som kvoteflyktning til Noreg frå det krigsherja heimlandet Kongo. Først tok familien tok seg fram til fots over grensa til nabolandet Zambia, der dei budde i flyktningleir i ti år før FN sende dei til permanent opphald i Noreg.

– Me har flykta og flytta nok i livet vårt, no har me slått oss til ro i Kvam. Sjølv om me har kjøpt oss hus i Kyrhagen, er det Torpe som kjennest som heime, slår ei smilande Maria fast.

– Nordmenn er kalde, fekk me beskjed om på informasjonsmøtet om Noreg i flyktningleiren før me reiste, seier Maria.

– Ja, det stemmer til ein viss grad, men familien min har også opplevd det motsette. Somme nordmenn er opne, andre ikkje. Mi røynsle er at det kjem mykje an på deg sjølv. Me som innvandrarar må ta initiativ og jobba med oss sjølve for å bli kjende med folk – både med kvemmingar og andre innvandrarar.

– Eit nytt liv starta for oss alle då me kom til Kvam.

På dei 13 åra familien har budd her, har Maria rokke å få fullført vidaregåande skule, skaffa seg studiekompetanse, teke sertifikat og utdanna seg til sjukepleiar. Sist, men ikkje minst, har ho sett to born til verda. Då Kvam herad for seks år sidan la til rette for deltidsstudium i sjukepleie, greip Maria sjansen. Ho pendla til Bergen i fire år og vart ferdig utdanna for to år sidan. Mannen hennar har òg utdanna seg til sjukepleiar her i landet, og paret har skifta på å vera heime med barneflokken, som no tel seks i alderen 29 til fire år. Den eldste, John, som eigentleg er son til systera til Maria, overtok ho ansvaret for i Kongo då han var 2 og ho sjølv 16 år. Systera døydde, og mannen hennar forsvann. Guten har difor ikkje hatt anna mor enn Maria.

– Det har vore ei stor glede for meg å ha høve til å ta meg av tantebarnet mitt. Han kallar meg mamma, og me har eit nært og godt forhold, seier Maria.

Ho er no i full jobb i Tolo omsorg, har rikeleg med oppgåver heime med den store familien og er i tillegg engasjert i Bygdemødre-prosjektet, men ho klagar ikkje, tvert imot. – Eg er kjempeglad for det eg får til! Det handlar om struktur, seier ho.

– Viss du har god helse, vilje og struktur, klarer du det meste, men ein må òg ha nokon som heiar på seg! Eg har ikkje vore åleine, eg har hatt mange som har støtta meg i livet mitt. Stå på! er oppmodinga hennar til andre innvandrarar.

Bygdemødre-prosjektet er viktig både for innvandrarar og for kommunen, trur Maria.

– No når me har treft mange av dei tilsette i kommunen, blir det lettare for oss å ta kontakt med rette instansar når me treng hjelp. Me har òg lært mykje om korleis me skal takla problem i kvardagen, og korleis me kan hjelpa kvarandre til å bli sjølvhjelpne. På den andre sida kan det òg bli lettare for kommunen å ta kontakt med oss for å få informasjon ut til dei ulike innvandrargruppene.

– Det er godt å bli møtt av folk som snakkar morsmålet ditt når du er ny i bygda, seier Maria.

– Innhaldet i munnleg og skriftleg informasjon frå det offentlege er ofte vanskeleg å få med seg når ein har avgrensa norskkunnskapar. Til dømes kan folk ha bruk for å få forklart vareutvalet i daglegvarebutikkane, korleis ein kan skaffa seg skysskort, eller kva ein skal gjera viss ein har problem på skulen eller arbeidsplassen. Bygdemødrene frå ulike land kan vera med og byggja relasjonar og skapa tillit når kommunen skal ta imot nye innvandrarar, og vera ressurspersonar eller tolkar i møte mellom barnehage, skule og heimane.

Hala Akta

Hala Akta har no budd i Kvam i fire år. Ho er ein av dei mange flyktningane frå Syria som me har sett på tv, drivande i gummibåt over havet frå Tyrkia til Hellas. Tre gonger prøvde ho, saman med mann og to små born, på denne farlege og kostbare sjøvegen før dei lukkast fjerde gongen. Vidare gjekk ferda gjennom Europa til dei etter to månader kunne melda seg som asylsøkjarar på ein politistasjon i Oslo. Etter opphald på fleire asylmottak vart dei til slutt plasserte i Kvam og har no fått permanent opphaldsløyve i Noreg.

Hala har travle dagar. Ho tek allmennfag på Kvam vidaregåande skule og må bruka mykje tid på lekser som krev språkkunnskap på relativt høgt nivå.

– Eg hadde berre barneskule frå Syria, så eg har mykje å ta igjen. Eg klarer meg med å bruka internett og slå opp ord og uttrykk, men eg manglar mykje av den allmenne kulturkunnskapen som dei unge, norske klassekameratane har med seg frå oppveksten sin her i landet.

Ho er glad for at ho har klart å ta sertifikat, men det vart både dyrt og slitsamt for henne. Heldigvis fekk ho ta teoriprøven på arabisk, likevel strauk ho to gonger før ho lukkast. Til liks med mange norske ungdomar synest ho teoriprøven har for mange spissfindige spørsmål.

Førarkortet kjem vel med for å unngå tidsnaud om morgonen. Ho har ei jente som skal leverast i barnehage før ho sjølv skal vera på plass på skulen. For to månader sidan flytta ho og familien frå Øystese til Norheimsund, der dei har kjøpt seg hus i Øvre Sundsvik og reknar no med å ha slått seg ned for godt. Mannen går i bakarlære på bakeriet i Steinsdalen.

Å få norske venner er vanskeleg, tykkjer Hala. Enno har ho ikkje tid til så mykje anna enn å gjera lekser og ta seg av hus og familie, men ho har merka seg at nordmenn er noko reserverte i møte med framande.

– Alle bør vera litt forsiktige når ein treffer nye menneske, seier ho diplomatisk.

– Folk er forskjellige, slik er det i alle land. Heldigvis finst det mange syriske familiar i Kvam, slik at borna kan bli kjent med både syriske og norske tradisjonar.

Borna til Hala blir tospråklege med arabisk som heimespråk og norsk ute i samfunnet. Det er vanskeleg å læra seg eit nytt språk i vaksen alder. Små born plukkar lett opp norsk når dei går i barnehagen, det er verre med foreldra. Hala seier at ho saknar nokon å samtala med på norsk, ikkje berre om hus og mat, men om tema som krev litt meir avansert språk.

Den minste dottera på fem år har Downs syndrom. Ho har ikkje talespråk, men har lært seg å bruka teiknspråk. Jenta var fødd med hjartefeil, og det første familien måtte tenkja på då dei kom til Noreg, var å få henne inn på norsk sjukehus slik at ho kunne bli operert. Også Syria har eit offentleg helsevesen, men helsetenestene i det offentlege er dårlegare enn i private sjukehus, der pasientane må betala behandlinga sjølve. Fattige i Syria har såleis mykje dårlegare helsetilbod enn rike, medan her i landet er det heldigvis ikkje bankboka som bestemmer kva behandling du får. Hala er svært glad for at dottera har fått god hjelp i helsevesenet i Noreg.

– Syrarane i Kvam har allereie personar som fungerer som bygdemødrer, seier Hala.

Då ho og familien kom til Kvam, stilte landsmenn opp og hjelpte dei til rette. Når ein kjem til eit framandt land, er det naturleg å ta kontakt med landsmenn. Det kjenner me igjen frå historier om nordmenn som emigrerte til Amerika. Hala har hatt nytte av bygdemorkurset og gler seg til å kunna dela den nyvunne kunnskapen sin med andre syrarar, men ho understrekar at ho ikkje vil trengja seg på. Ho meiner det er viktig å vera forsiktig når ein nærmar seg andre – ikkje kasta seg over nye tilflyttarar.

Sabaah Haji

Sabaah Haji er oppvaksen i storbyen Mogadishu i Somalia og flykta åleine frå krig og kaos gjennom Tyrkia, til Hellas og vidare gjennom Europa til ho til slutt enda opp i Kvam for åtte år sidan. I ryggsekken sin hadde ho mange vonde minne frå flukta, difor set ho ekstra stor pris på at ho no bur ein stad der det er trygt og fredeleg. Sabaah er åleinemor til ei jente i barnehagealder. Den vesle familien bur i Øystese og har funne seg godt til rette her på landsbygda.

I Somalia er det framleis vanleg at familiane satsar mest på gutane. Dei får utdanning, medan jentene skal læra husarbeid og venta på å bli gifte. Difor var Sabaah så godt som analfabet då ho som 22-åring kom til Noreg. Utdanningsløpet hennar her i landet har kosta krefter og tid. Sidan ho var over 25 år, fekk ho ikkje plass på helse- og sosialfag på vidaregåande skule i Kvam og måtte i to år pendla eit par dagar i veka til Voss. Venninner stilte opp med barnepass, og andre hjelpte henne med lekser.

– Utan deira støtte hadde eg ikkje klart å fullføra skulen og ha ansvaret for jenta mi åleine, understrekar ho.

No er Sabaah i gang med læretida si som helsefagarbeidar. Ho likar å arbeida med eldre folk og er sikker på at ho er komen på rett hylle i arbeidslivet.

– Målet er å kunna forsørgja meg sjølv og kjøpa meg hus, seier ho. – Eg vil ikkje vera økonomisk avhengig av ein mann, slik mange somaliske kvinner er.

– Etter kvart har eg nesten gitt opp å få norske venner, sukkar Sabaah.

– Eg observerer kroppsspråket til nordmenn som eg møter. Viss dei smiler, snakkar eg til dei. Viss dei ser lukka ut, torer eg meg ikkje frampå. Heldigvis har eg fellesskap med andre innvandrarar. Media framstiller ofte somaliarar som late og lite villige til å bli integrerte. Dette kan kanskje vera noko av grunnen til at nordmenn er reserverte i møte med folk frå Somalia. Ein kan ikkje tru alt ein ser på tv, det er oftast feil og farleg å generalisera.

– Eg er svært sosial og difor glad for at eg vart vald ut til å verta bygdemor. Eg likar å hjelpa andre både på jobb og i fritida, seier ho og framhevar fellesskapen som har vakse fram mellom kvinnene som har delteke på kurset.

– Me har ulike meiningar om mangt og har diskutert mykje, men me respekterer kvarandre og har det triveleg saman. Ja, me er forskjellige, men det er viktigare å fokusera på det me har felles enn det som skil oss. Av og til treng me eit spark i baken for å koma oss vidare, og stundom treng me trøyst og støtte. Slik er det for alle.

Om lag ti somaliske familiar bur i Kvam, og Sabaah kjenner alle. Dei samlast for å feira religiøse høgtider og elles ved ulike høve. Dotter hennar får difor med seg både norske og somaliske skikkar. Det er viktig å ta vare på røtene sine, synest Sabaah. To gonger for dagen snakkar ho med familien sin i Somalia på Skype. Det er det første ho gjer om morgonen, og det siste ho gjer før ho går til sengs om kvelden.

– Eg saknar familien min inderleg. Likevel er eg glad for å bu i trygge Noreg og kunna ta vare på meg sjølv og dottera mi her.

Både Maria, Hala og Sabaah har tru på at bygdemødrene vil bli viktige brubyggjarar mellom innvandrarar og kommunen framover. Til saman har desse kvinnene høg og variert interkulturell kompetanse som kan koma vel med i utviklinga av det norske samfunnet framover.