Tilrår førebygging mot flaum

Kvam herad har tinga ein moglegheitsstudie for sikring mot flaum i vassdraget. Bakgrunnen er fleire flaumhendingar i elva.

Studien vart offentleggjord 10. juni av konsulentselskapet Cowi AS. Forfattarar er Gunnar Berg og Anne Skammestein Aarebru. Dei har òg sett på moglegheiter for å betra tilgangen til elva slik at ho vert eit endå meir positivt element i sentrum i Øystese.

Ved å leggja til rette for ferdsle for ålmenta vil verdien til elva som rekreasjonsområde auka. Dette kan skapa meir aktivitet langs Øysteseelva, meiner Cowi. Samstundes må Øystese sikrast mot flaumhendingar, som er venta å auka i takt med framtidige vêrprognosar knytte til klimaendringar.

I november 1938 var det ein stor skadeflaum i vassdraget. I tillegg har det vore fleire store flaumar i nyare tid, mellom anna i september 2005 og oktober 2014. Noregs vassdrags- og energidirektorat utarbeidde eit flaumsonekart for vassdraget i 2015.

Cowi ventar ein auke i nedbørsmengdene i framtida, og dermed større og hyppigare flaumar. Elva i Øystese kan potensielt medføra store skadar på busetnad og infrastruktur i bygda, ifølgje selskapet.

Kan venta mykje vatn

Nedbørsfeltet til Øysteseelva er på om lag 44,7 rutekilometer. Vassdraget har ein høgdeskilnad på 1.326 meter, noko som fører til rask flaumavrenning, ifølgje Cowi. Nesten 60 prosent av nedbørsfeltet er snaufjell. Det er ei høg såkalla normalavrenning i området på 115,4 liter per sekund per rutekilometer.

Busetnaden i Øystese ligg tett på elva, og viss elva går ut av elveløpet, vil det medføra monalege flaumskadar. Det er stort fall på elva gjennom Øystese, og farten på vatnet er høg. Dette medfører monaleg risiko for erosjon og massetransport i vassdraget.

Veg for fotgjengarar

Sikring av Øystese mot flaum er utfordrande på grunn av plassmangel og store flaumutsette område. Store område nord for elveløpet ligg utsett til for flaum.

Utviding av elveløpet, gjerne kombinert med senking av elvebotnen, vil vera ei løysing som totalt sett vil medføra større flaumsikre areal. Det er minst busetnad på sørsida av elva. Det er difor truleg her ein vil tilrå ei utviding av elveløpet. Ei utviding av elveløpet vil òg gjera det mogleg med betre tilgang for fotgjengarar langs elva. Utvidinga kan utformast slik at området berre vert overfløymt ved ekstreme flaumar.

Etablering av flaumvollar langs vassdraget vil vera det tiltaket som medfører størst tilgjengelege areal utanfor elveløpet. Vollane må etablerast over ei lang strekkje.

Det er vurdert som vanskeleg å setja i verk tiltak som kan dempa storleiken på ein flaum i vassdraget. Den flaumdempande verknaden som Fitjadalsvatnet kan ha, er liten.

Elva og nærmiljøet

Moglegheitsstudien grovprosjekterer også ein fotballbane på 100 gonger 60 meter med tribune i Busdalen. Kunstgras som dekke verkar mest fornuftig, skriv Cowi, som oppmodar om å gjera tiltak for å unngå spreiing av mikroplast.

Det er viktig å leggja til rette for vidare fiske i elva, skriv Cowi.

Cowi tilrår òg å laga ein elvepark med ein kulp på parkeringsplassen ved Hardangersenteret og FK-butikken. Konsulentselskapet føreslår dessutan å planta kirsebærtre eller bjørk mellom hotellet og elva.

Rekna på ekstremsituasjon

Berg seier det er svært vanskeleg å seia når neste storflaum kjem.

– Det eg har rekna på, er ein 200-årsflaum med 20 prosent auka vassmengd i klimapåslag. Det er ein sterk ekstremflaum, seier Berg.

Han seier naudsynte tiltak for å stå imot ein flaum er anten å utvida elveløpet i djupna eller breidda, eller å byggja flaumvollar.

– Er dette naudsynt no, eller er det noko ein kan utsetja?

– Det er vanskeleg å svara på. Det er ein ekstremsituasjon eg har rekna på.

Berg seier at nokre område vil vera utsette ved ein flaum. Farleg er elva sannsynlegvis ikkje.

Strenge reglar

– Det er heradet som er ansvarleg for å byggja mot flaum?

– Ja, og for så vidt dei som byggjer hus i utsette område. Men det får ein ikkje lov til lenger. Tidlegare var det ikkje strenge krav til undersøkingar før ein bygde inntil elvar. No er det strengare.

Studien viser kva for område ein ikkje kan byggja i viss ein ikkje gjer tiltak.

Viss det hadde kome kraftverksutbygging i elva, kunne faren for flaum ha vorte mindre. Men no vert det som det alltid har vore.

– Kva vil skje om det kjem ein flaum?

– Det kjem an på kor stor han er. Det har vore nokre tilfelle tidlegare der vatnet har gått ut av løpet.

Ein flaumtunnel ville vera svært dyr, og er nok ikkje aktuell. Men viss ein skal byggja meir der flaumsona er, må ein utføra tiltak, opplyser Berg.