Tapar millionar på grunn av manglande prissikring

Tilståinga frå styreleiar Gunnar Skeie kom i eit brev kort tid før generalforsamlinga – Kvam heradsstyre – tysdag 14. juni.

På talarstolen gjorde administrerande direktør greie for eit underskot på 8,5 millionar kroner innan forretningsområdet kraftomsetning i 2021. Året før var resultatet positivt og lydde på 4,7 millionar kroner.

– Me hadde store utfordringar i fjoråret. Det var krevjande, sa administrerande direktør Arne Tillung i Kvam Energi AS, som er morselskapet til Kvam kraftverk.

Sikra seg ikkje

2 millionar kroner av tapet i fjor kjem frå sal av produktet standard variabel pris, og 2,7 millionar frå produktet fastpris. Produktet fastpris vert normalt selt til få, men etterspurnaden auka kraftig som fylgje av den store prisveksten i november og desember. Mange ville sikra seg mot uventa utgifter.

Tabben til KK var at selskapet ikkje sikra seg sjølv då fastprisavtalane vart spikra medan prisane skaut i vêret. Verksemda inngjekk såleis avtalar utan at ein hadde sytt for såkalla prissikring av krafta som skulle leverast, det vil seia at ein har avtalar om innkjøp til prisar som inneber at ein ikkje tapar på salet. Resultatet vart altså store tap på sal av 5,1 gigawattimar (GWh) som vart kjøpte i den såkalla spotprismarknaden. 17,3 GWh som vart selde gjennom fastprisavtalar i fjor, var vel å merka prissikra.

Med etterpåklokskap kan ein ifylgje Tillung slå fast at produktet skulle vore trekt frå marknaden før det etter kvart vart gjort. Sjølv om det ville medført eit tap uansett, burde selskapet ha teke kostnaden med tapet, vedgjekk direktøren i generalforsamlinga.

Kan tapa mykje meir

Fylgjene av bommerten kan verta monaleg større enn tapet i fjor. Kraftverket har nemleg inngått avtalar om sal av 57 GWh som ikkje er prissikra i perioden 2022–2024. Ordførar Torgeir Næss (Ap) fekk i generalforsamlinga stadfesta av styreleiaren at dette, dersom prisane held fram med å vera høge, kan medføra eit ytterlegare tap på 20–30 millionar kroner.

– Den økonomiske konsekvensen av manglande prissikring for perioden 2022–2024 veit ein ikkje omfanget av før ein ser prisen på kraft. Det er likevel liten tvil om at konsernet har risiko for stort tap på det usikra volumet av kraft til fastpris, skriv Skeie i brevet til generalforsamlinga.

Han påpeikar at høge kraftprisar ikkje berre vil utvida omfanget av tapet, men også gje høgare inntekter frå eigen kraftproduksjon. Årsresultatet kan såleis slå alle rekordar i 2022, men kunne altså vorte endå betre om ein hadde sytt for prissikring.

Når det gjeld variabel pris, skal kundane få varsel om prisendring 14 dagar før endringa. Når prisane går raskt opp, vert dei lokale prisane hengande litt etter. I desember fekk ein såleis ikkje justert prisane raskt nok opp, vedgjekk Tillung. Dermed vart det altså eit tap også på dette feltet i fjor.

– Skulle ikkje ha teke risiko

Den manglande prissikringa er i strid med interne retningsliner som styret har fastsett. Styret fekk ikkje vita noko om feilen før 9. mars, då det var for seint å gjera noko med tabben. Til gjengjeld har det sidan vore den einaste saka på bordet i fem styremøte, ifylgje Skeie. I heile fjor hadde styret seks møte.

– Dette har vore ei stor sak for styret. Dette er ein risiko me ikkje skulle ha teke, sa styreleiaren.

– Administrerande direktør kallar det etterpåklokskap, men dette skulle vore unngått om rutinane vart fylgde. Det er difor me har rutinar – for å unngå at Kvam Energi og eigaren tapar inntekter, sa ordføraren.

– Me var ikkje gode nok då fastprissalet eksploderte. Me sette rett nok opp prisane, men altfor lite. Me tok sjansen på å venta med sikringa til det normaliserte seg. Det var feil og skulle ikkje vore handtert slik. Som styreleiar er eg sikker på at dette er stoppa og ikkje skjer igjen. Me har gått gjennom rutinane, forsterka dei og gjort det klart at det automatisk skal sikrast. Me skal ikkje byrja med fastpris igjen før det er grundig handsama i styret, sa Skeie.

– Ei alvorleg sak for selskapet og direktøren at ein ikkje fylgjer risikostyringsdokument. Det får konsekvensar. Eg legg til grunn at styret handterer saka på ein god måte med personalmessige og økonomiske sider. Dette skal berre ikkje skje, sa Ottar Randa (H).

– Umogeleg å spå

Tillung viste til at andre kraftseljarar har fått det same problemet som det lokale kraftverket. Skeie påpeika at ikkje alle har, som kraftverket, eit eige krav om prissikring som ligg til grunn for salet.

Direktøren viste dessutan til at det var umogeleg å spå om den kraftige prisveksten, ettersom snittprisane har vore stabile og maksimalt 41 øre i perioden 2012–2020. Fastprisane er baserte på framtidsprisar, ikkje døgnprisar, og dei svingar normalt veldig seint, påpeika han.

– Dette var svært vanskeleg å orientera seg om. Prisauken er vanskeleg å forklara. Ingen marknadsanalytikarar eller rapportar tilsa det nivået me har hatt. Det seier litt at ein måtte innføra ei straumstønadsordning, sa Tillung.

Han opplyste at fastprisane vart auka til 50, 60, 80 og etter kvart 150 øre etter kvart som marknadsprisane steig seinhaustes, men at innkjøp av oppdekking vart avventa på grunngav dei unormalt høge framtidsprisane som var drivne opp av høge døgnprisar. Tidlegare har prisane endra seg så lite at innkjøp i ettertid ikkje har vore noko problem; balansen mellom kjøp og sal har vore god, sa han.

Han stadfesta at selskapet har oppdatert og «spissa» retningslinene slik at ein tilsvarande situasjon ikkje skal oppstå.

Ifylgje brevet frå styret til generalforsamlinga, som Skeie sende på førespurnad frå ordføraren, har styret henta inn ei skriftleg utgreiing frå og hatt eit eige møte med direktøren om saka. Dessutan har revisor granska fastprissalet på vegner av styret.

Beste nokosinne

Trass pristabben leverte konsernet Kvam Energi det beste resultatet nokosinne i fjor. Driftsresultatet vart på 28,7 millionar kroner, nær 13 millionar betre enn året før. Etter finanskostnader og skatt vart resultatet 19,7 millionar kroner. Omsetninga var 220 millionar, mot 100 millionar året før. Omsetninga i Kvam Kraftverk, som leverer dei største tala i konsernet, vart meir enn tredobla til 151 millionar kroner.

– Veldig gode tal. Dei er prega av høge prisar, samanfatta Tillung.

Han meiner det ikkje er positivt med så ekstreme prisnivå, sjølv om dei rikjer staten, kommunane og kraftselskapa. Dei råkar nemleg næringsutvikling og verdiskaping, og er dertil med på å auka prisveksten, påpeika han.

Produksjonen var om lag 14 GWh under normalen som fylgje av eit tørt år. Ved Skulafossen kraftstasjon vart berre kring 75 prosent av normal nedbørsmengd registrert. Det meste kom mot slutten av året.

Året var elles prega av korona. Mange kontortilsette måtte ha heimekontor store delar av året. Montørane møtte opp på to ulike stader for å redusera risikoen for smitte, bemanningsproblem og redusert forsyningstryggleik. Det samla sjukefråværet var på 4,19 prosent, medan målet er under 3 prosent.

Den nye kraftstasjonen ved Skulafossen fungerer godt, ifylgje direktøren. Han vart opna i fjor. Det vil ta tid å sjå kor stor produksjonsauke investeringa gjev, men allereie i fjor kunne ein sjå resultat. Normalt har produksjonsfordelinga mellom kraftstasjonane Skulafossen og Kaldestad vore høvesvis 45 og 55 prosent. I 2021 var han likt fordelt.

Meir fiberkritikk

Fibersatsinga til kraftverket har hausta kritikk, særleg frå Ottar Randa, i fleire tidlegare generalforsamlingar. Han la ikkje band på seg i år heller. Randa meiner den samla investeringa i fibernettet på 89 millionar kroner, balanseført med 43 millionar, aldri vil betala seg, sjølv om det er lova bot og betring gong på gong.

Tillung vedgjekk at resultatutviklinga ikkje har vore som venta. Inntektene og kundeveksten har vore som spådd, medan driftskostnadene har skote uventa mykje i vêret, nærare bestemt til 1,23 millionar kroner i fjor, etter at kraftverket fekk konsernstruktur. For å auka inntektene, er prisane for utleige av fibernettet justerte opp, men det vart gjort for seint, ifylgje direktøren.

– Me nådde ikkje over alt med heimekontor og ein krevjande situasjon, sa han.

Styreleiar Skeie er samd med Randa i at ein ikkje vil oppnå ei fornuftig avkasting av investeringa ved å levera berre små overskot, som i fjor. Han meiner likevel at det er mogeleg å auka den balanseførte verdien av investeringane.

– Skal Kvam herad og kraftverket få utteljing, må det verta gjennom eit strukturelt samarbeid med andre aktørar. Det arbeider styret med, sa Skeie, som opplyste at investeringane i fiber har vorte reduserte.

Onsdag møtest leiinga i Kvam Energi og formannskapet i Kvam herad til eigarmøte.