Takka for støtta, men er ikkje nøgde

Regjeringa og Norges Bondelag har vorte einige, men dei lokale bøndene er ikkje nøgde. Vikøy og Øystese Bondelag inviterte difor ordføraren til ein prat utanfor rådhuset måndag morgon. Spørsmålet, som nok ein gong vart stilt av bøndene i Kvam, er kva som kan gjerast lokalt for å støtta næringa.

Bondelagsleiar Guro Stuve takka ordføraren for støtta fram mot jordbruksoppgjeret. Stuve sikta til ein uttale frå alle Ap- og Sp-ordførarane i Vestland fylke, som vart send til regjeringa i byrjinga av mai. Her bad ordførarane regjeringa om å fylgja opp eigne lovnader, og gav beskjed om at regjeringa må gje næringa eit tydeleg prov på at ho tek grep for å betra økonomien.

Totalt 4,1 milliardar kroner vart lagde på bordet i årets jordbruksoppgjer. I forhandlingane vart staten og bondelaget einige om ein auke i inntektsmoglegheitene på 23 prosent, som er om lag 110.000 kroner per årsverk. Særleg økonomien i mjølkeproduksjonen, klima og miljø, velferdsordningar, unge bønder og landbruk i Nord-Noreg er prioritert, ifylgje regjeringa.

– Bonden treng inntektsvekst, og denne avtalen bidreg til det, sa Bjørn Gimming, leiar i Norges Bondelag etter at forhandlingane om jordbruksoppgjeret var over.

Ei av dei som møtte opp frå bondelaget, bonde Gro Signe Aalvik, meiner det er viktig å få fram at bøndene likevel ikkje er nøgde med oppgjeret.

Vippar ikkje rett veg

Nett avløysartilskotet er nok ein del nøgde med, trur Stuve. Bøndene har fått eit løft på ein del punkt, men ikkje nok, ifylgje henne.

– Eg trur framleis at det ikkje er gjort nok for at dei som sit på «vippepinnen», får lyst til å byggja, investera og driva vidare, seier bondelagsleiaren.

I møtet nemnde bonde Espen Brattli utfordringa med at oppgjeret tek høgd for at gjødselprisane, som har stige som fylgje av krigen i Europa, går ned. Kva om prisane ikkje går ned? spurde han.

Stuve saknar meir føreseielege vilkår. Bøndene får ei større tilskotsramme no, men korleis er det om to år? undrar ho. Dessutan les alle berre kor mykje bøndene har fått, meiner ho. Få har innsikt i kor stor auke bøndene har fått i utgifter.

– Folk ser ikkje pengane me må bruka. Alle vil ha billeg mat, men dei som lagar maten, kan ikkje jobba dugnad, seier Stuve.

– Ei brytningstid

Lokalt er det truleg lite å henta av pengar, men ordføraren svara at politikarane i samarbeid med bondelaget lyt halda fram med å formidla synspunkta til Stortinget. Ordføraren meiner ein er nøydd til å sjå oppgjeret i samanheng med verdssituasjonen på matmarknaden.

– Me står i ei avgjerande brytningstid, sa Næss.

Også beredskap vart eit tema. Ordføraren nemnde både korona og krig, som har vist kor viktig det er med matvareberedskap. Han meiner at matvareberedskapen vår i dag er for dårleg. Det viktigaste er å tetta inntektsgapet, trur han, slik at fleire vil halda fram som bønder.

Inntektsgapet vart dekt med 60.000 kroner per årsverk i oppgjeret. Det er halvparten av det Norges Bondelag kravde. Bøndene fekk også litt kompensasjon for gapet som ikkje vart dekt i fjor.

– Ikkje haldbart

Aalvik drog parallellar mellom jordbruksoppgjeret og forsvarsbudsjettet. I forslaget til revidert nasjonalbudsjett for 2023 vil regjeringa auka forsvarsbudsjettet med til saman 2,1 milliardar kroner, ifylgje Forsvarsdepartementet.

– Ein skulle tru at eit par milliardar til kunne gått til matproduksjon og til bøndene. Kva skal me med våpen om me ikkje har mat? Eg meiner matproduksjon eigentleg er det beste forsvaret, sa Aalvik.

Det må skje noko no, meiner bonden. Slik det er no, går det ut over liv, helse og ekteskap. Skal du ha arbeid utanom, klarar du ikkje ta godt nok vare på dyra, fortalde ho.

– Det er ikkje haldbart at ein skal ha to jobbar heller, sa Aalvik.

– Eg trur me er einige der, sa Næss.

Det beste hadde vore om ein kunne få til ei tverrpolitisk einigheit, meiner han. Då hadde ein sloppe å hoppa fram og tilbake med regjeringsskifte, men det trur ordføraren er for mykje å håpa på når det gjeld landbrukspolitikk.

Avtalen skal opp i Stortinget før sommarferien. No som forhandlingane er ferdige, er det truleg lite å gjera med resultatet. Ordføraren, som skulle i møte med kommunal- og distriktsminister Sigbjørn Gjelsvik same dagen, sa at han ville spørja ministeren om akkurat det. Gjelsvik stadfesta det ordføraren trudde, seier Næss onsdag ettermiddag.

– Normalt sett vert det «strødd sand» på forhandlingsresultatet i Stortinget, og det er sjeldan endringar i forhandlingsresultatet. Det vert stort sett akseptert, men det kan òg gå politikk i det, seier Næss.

Dyre traktorar

Når Stuve pratar om jordbruksoppgjeret, hender det folk spør henne korleis bøndene har råd til svære, dyre traktorar om dei har så dårleg betalt.

– Hadde me ikkje vore avhengige av å vera ute i arbeid, hadde me ikkje vore avhengige av dei store traktorane heller, seier ho.

For å få meir inntekter på garden, vert traktorane brukte til mykje forskjellig, til dømes brøyting, flytting av anleggsmaskiner eller pressing av rundballar. Dessutan er traktorar flest leasa, påstår ho. Nyare traktorar handlar òg om helse og komfort.

Stuve er litt lei for at ikkje fleire bønder stilte opp i møtet. Det er ei travel tid, men det er òg mange meiningar hjå bøndene i Kvam som lyt opp og fram, fortel Stuve.

– Det hjelper ikkje berre å seia det til meg.

Jan Tjosås, næring- og landbruksleiar i Kvam herad, var med på møtet. Han rådde bøndene til å vera bevisste på dei tilskotsordningane som allereie finst, og søkja når dei kan.