Skjermfaste på Framnes: – Gøyare med folk

Sjå for deg at du måtte klara deg utan telefonen og andre skjermar i tre dagar. Korleis hadde det gått? Hadde du fått kvardagen til å henga saman? Og kva ville du ha fylt den ledige tida med?

Dette eksperimentet utførte elevane på Framnes Kristne Vidaregåande Skule i tre dagar førre veke. Klassane konkurrerte nemleg mot einannan i det som i dag kan vera ei vel så komplisert øving som mange idrettsgreiner: å klara seg mest mogeleg utan skjermen.

Flest poeng fekk elevane for å levera inn telefonen, noko om lag halvparten valde å gjera. Dei mindre drastiske alternativa var å behalda telefonen, men berre bruka han til å ringja og senda tekstmeldingar, og å bruka han til kva som helst, men maksimalt éin time dagleg. Alt var frivillig. Ingen vart tvinga.

– Eigentleg deileg

– Det er eigentleg veldig deileg å sleppa telefonen.

Det seier Lea Synneva Andersland då HF treffer henne på kvissen onsdag kveld. Spørjeleiken i auditoriet er eit av fleire påfunn frå skulen for å sysselsetja elevane i dei brått ledige timane i døgeret. Han vert, sjølvsagt, gjennomført analogt med penn og papir. Elevane sit tett saman i små grupper og ser ned. For ein gongs skuld ikkje på ein skjerm, men på oppgåvearket. Og: Dei snakkar med kvarandre.

Til liks med dei fire kvisslagkameratane Nora Amalie Lande Røssland, Jostein Lande Dahlstrøm, Håvard Lade og Nora Kristoffersen har Andersland valt å levera inn telefonen. Det gjorde om lag halvparten av elevane på skulen.

– Eg følte eg måtte og var pressa av ein kamerat. Me må gje alt, seier ein av elevane.

– Me får vel berre prøvd det ein gong i livet, seier ein annan.

– Mest SOME-sjekking

Ungdomane vedgår at dei brukar mykje tid på smarttelefonen. Ei av dei seier at ho har eit snitt på 2,5 timar. Ei anna varierer frå tre til seks timar dagleg. Jostein torer knapt å sjekka fasiten. Mykje av tida går med til å oppdatera seg i sosiale medium, fortel elevane.

– Me sjekkar Facebook x gonger kvar dag for å finna ut kva som skjer på Framnes. Og TikTok stel mykje tid. Det er ein veldig dum ting, men det er ikkje lett ikkje å sjå på, seier Andersland.

– No har de vore utan telefonen i over eitt døger. Korleis har det vore?

– Eg merka fyrst at eg kjende etter på kroppen og leita etter telefonen, men det er eigentleg veldig deileg å sleppa han. Det er uvant, men det er ein slags fridom i ikkje å måtta ha han med. Om me vert meir bevisste på kor mykje me brukar telefonen, kan me verta flinkare til å bruka han mindre, seier Andersland.

Litt både og

Ho trur ein del synest at tiltaket er spanande, men at nokre synest det er nokså utfordrande. Alt i alt trur ho dei fleste synest det er greitt, mellom anna fordi elevane finn på ting som dei elles ikkje ville ha gjort. At alle er telefonlause, gjer det enklare, påpeikar ho, og konstaterer at «alt er gøyare med folk».

Andersland forsikrar at ho ikkje alltid sit og glaner på telefonen i offentlege samanhengar. I større grad kverrset han merksemda hennar når ho er åleine og skal slappa av – «tomromma» i kvardagen.

– Ein får ikkje tenkt så mange eigne tankar, for eg ser berre på andre sine liv, seier ho.

– Kjempebra utan telefon

Også Emilie Alrek Eide er positiv til påfunnet. HF får nokre ord med henne då elevane avsluttar dei nesten skjermfrie dagane med restaurantkveld torsdag, med thaimat levert av Sånn mat.

Også ho brukar telefonen mest til å fylgja med i sosiale medium, pluss at ho les litt nyhende. Ho tippar ho har ei skjermtid på kring fire timar per dag, men kanskje ein del mindre når ho er på Framnes.

– Det tenkjer eg er ganske mykje. Det er kjempebra å prøva å vera utan telefonen. Me har vore med andre og spela meir spel i lag. Det er mykje kjekkare, seier Eide.

Aldri så gale at det ikkje er godt for noko. Det meste av skulearbeid vert vanlegvis gjort og formidla digitalt. Dei tre dagane fekk elevane såleis litt mindre lekser, fortel Eide.

– Om me skulle hatt dette over ein lengre periode, hadde det nok vorte skrive ut lekseplanar, seier ho.

Enklare når alle er med

Dei skjermfrie dagane er ein idé knabba frå mediefagselevane til lærar Magnus Hisdal. Kontaktlærar Sverre Lindøy trur den gruppa hadde det tøft, ettersom dei berre var ei lita gruppe mellom mange andre som hadde normal skjermtilgang.

Tiltaket var basert på tillit. Skulen kunne ikkje kontrollera at elevane ikkje har bruka telefonen meir enn dei har opplyst. Dessutan vart det gjort visse unntak for bruk av skjerm i undervisinga, men helst på eit minimumsnivå og berre der det var heilt naudsynt.

Før «eksperimentet» kartla skulen både skjermbruken og måla til elevane. Det synte seg at dei sjølve jamt over synest at dei brukar for mykje tid på å glo på skjermen. I gjennomsnitt ynskjer dei å redusera skjermtida med om lag ein tredel. I snitt brukar elevane om lag fire timar dagleg på mobilen og to timar på pc eller nettbrett.

– Jamt over verkar elevane veldig nøgde med at me har gjort dette. Fleire seier at dei kunne ha halde på lenger. Livet handlar om relasjonar. Ein treng ikkje nødvendigvis mobilen for å halda på dei, seier Lindøy.

Han opplyser at tilbakemeldingar tilseier at mange opplever at dei får betre tid utan mobilen. Nokre fortel at dei nytta dagane til å lesa og førebu seg til prøvar, og at dei var meir konsentrerte fordi dei ikkje vart forstyrra.

– Målet er ikkje å ikkje bruka mobilen, for det fungerer ikkje i dagens samfunn, men å få eit meir reflektert tilhøve til han. Kanskje kan me ha mobilfrie soner, til dømes ved måltida. Men me må få elevane med på det, seier Lindøy.

Stort spekter

Lindøy fortel at dei tilsette på Framnes, truleg som på andre skular, merkar at enkelte elevar slit med å koma seg i seng til fornuftig tid. Han reknar med at skjermbruk kan vera ein del av forklaringa, men påpeikar at også sosialt samvær kan bidra til utsett legging på ein internatskule der elevane bur tett på einannan. Elevmassen er eit tverrsnitt av samfunnet – nokre brukar telefonen enormt mykje, andre mykje mindre, fortel han.

Klasseromma har mobilhyller og elevane skal ikkje bruka telefonen i skuletimane, men lærarane må stadig minna dei på det. Det kan vera trøyttande, vedgår Lindøy.

Han reknar med at mobilbruken vil gli sakte tilbake til normalen. Utfordringa vert å halda temaet varmt. Sjølv om framneselevane finn på mykje, vonar han elevane ser at det er råd å aktivisera seg sjølve saman endå meir.

Undertittelen på påfunnet var «berekraftig skjermbruk».

– Me har elevane her i tre år. Om dei i ettertid vert «rusavhengige», var ikkje dette så berekraftig og langvarig, men dette handlar om livsmeistring. Me vil hjelpa dei til å gjera gode val for å leva eit godt liv.

Etter festmåltidet torsdag fekk elevane att telefonane. Lindøy skildrar reaksjonane som «beherska eufori».