Sjømat vart tingmat

Runde skjold, eit kuskinn, ein treskulptur av ein skjeggete kar og vikingskip på lerretet på veggen gav nokre hint. Då skodespelar Claus Sellevoll entra scena iført vikingkostyme, vart all tvil sopa til sides: Eit godt, gamalt ting var på gang. Eit fjordting, nærare bestemt.

Bak samrøra i Kunsthuset Kabuso torsdag stod Lingalaks As og Bergen Næringsråd. Samla var kring 75 spesielt inviterte representantar for mellom anna sjømatnæringa, forvaltinga, politikken, ymse næringsorganisasjonar og finansinstitusjonar.

Deltakarane fekk sjansen til å vera med på både sidersmaking hjå Spildegarden og ribbtur til Botnen, men fyrst og fremst var føremålet ordskifte om framtida.

— Må spela på lag

Dessutan var filmskapar, fiskar og naturven Kenneth Bruvik på plass — og han nytta høvet til å gje klar melding og skapa debatt.

— Havbruket må i større grad spela på lag med naturen, sa han.

Han lista opp utfordringar som plast på avvegar, funn av store mengder døde reker på strender, bruk av kopar i nøter, velferda til leppefisk og lakselus. Han plasserte ikkje skulda for alt, men meiner det ikkje er godt nok at ein ikkje veit. Forskarar må sikrast store nok ressursar til å finna ut kva konsekvensane av oppdrettsverksemda er, sa han. Dessutan tok han til orde for å få avfallsstoffa frå anlegga på land og bruka dei om att.

— Me unngår mange problem om me får stoffa inn att i produksjonen, sa Bruvik, som er overtydd om at gode krefter saman vil finna gode løysingar.

— Tener ikkje pengar

Samfunnskontakt Krister Hoaas i Lerøy Seafood AS viste til at det finst modellar for både lukka og «semilukka» anlegg. Utfordringa er at det ikkje finst tilskuvar for å satsa på dei, pluss at dei som har prøvd, så langt ikkje har tent pengar.

— Det er eit problem om ein skal driva butikk, sa han.

— Me kan vera samde om å vera usamde i spørsmålet om det er kostnadsfornuftig med lukka anlegg. Eg har andre opplysningar frå dei som har kome eit stykke med det, sa Bruvik.

Samfunnskontakt Nils Aadland, tidlegare Fjellstrand-direktør, i Salmon Group AS vedgjekk at leppefiskhandteringa er ei utfordring med tanke på dyrevelferd.

— Nokre blir handsama på ein måte som ikkje kan forsvarast, sa han.

Aadland slo fast at det er ulike strategiar for å dempa lusepresset, og meiner nokre av dei med best kontroll finst i vår region.

— Snakk opp, ikkje ned!

Hogne Inge Tyssøy, tidlegare forvaltar i Holbergfondene og mangeårig investor i sjømat, meiner sjømatnæringa får for mykje pepar med tanke på at ho eksporterer sunn mat for 100 milliardar i året.

— Me må ikkje snakka næringa ned, men opp. Ho er framtida innan matproduksjon, og me har dei beste føresetnadene på planeten. Ho produserer årleg lys i husa frå Finnmark til Lindesnes, og fleire titals tusen lever og er stolte av å vera del av næringa, sa han, og oppmoda om å snakka næringa opp i staden for ned.

Han erkjenner at næringa har utfordringar, men minte om at ein så stor produksjon vil setja fotavtrykk — og at mykje av avtrykket er næringssalt.

— Næringa er 50 år gamal. Landbruket er 10.000—15.000 år gamalt og driv ikkje berekraftig, og er subsidiert med 15—17 milliardar direkte kvar år. Det er ei hovudlaus ureining. Det går sju kilo fôr til ein kilo biff, mot 1,2 kilo i laks, og laksen er mykje meir helsefremjande enn biffen. Me skal overta for olja og levera helsekost til den globale befolkninga, sa han.

— Eg snakkar ikkje næringa ned, men er ærleg og seier det på ein fornuftig måte, utan å kasta fiskeskit på dykk. Det er ein del lys som vert sløkte langs elvane der folk har levd av aktivitet, og det er mange aktørar i verda som produserer laks, svara Bruvik.

Britt Sæle Instebø, dagleg leiar i Fiskarlaget Vest, meiner arbeidsplassane i næringa ikkje må gå på kostnad av dei som finst frå før. Dessutan må næringa vurderast frå eit nøytralt perspektiv, slik at til dømes havbruksfondet ikkje gjev henne fortrinn samanlikna med andre.

Manar til dugnad

Direktør ved Havforskingsinstituttet, Sissel Rogne, påpeika at det er umogeleg å rydda havet. Ein må bruka energien til å hindra at det vert rotete, meiner ho. Rogne tok til orde for ein forvaltingsdugnad der ein skulder ved skulder løyser problema. Det er der «tingmaten» ligg, meiner ho.

Skal ein finna løysingar, må ein setja verneverdiane i sentrum og skaffa verktøy i kassen, sa Rogne. Gode, marine grunnkart som viser straumar, bølgjer, topografi og sediment er eit døme det vert arbeidd med.

Direktøren understreka at næringa bidreg sterkt til at Noreg er eit rikt velferdssamfunn, men minte om at ein må tenkja heilskapleg og har eit ansvar for å ta vare på naturen.

— Mange røyster skal høyrast, og alle har eigentleg rett, sa ho.

Rogne nemnde at havforskarane meiner at ein til dømes kan få ein monaleg betre lakselussituasjon ved å flytta litt på ein del anlegg. Med litt opprydding kan ein kombinera kunnskapsbaserte løysingar og god næringsaktivitet, og henta mat frå ein av dei beste stadene ein kan gjera det: havet, sa ho.

— Eg er sikker på at de alle ynskjer det same. Me skal verna gjennom berekraftig bruk. Det er alle sitt ansvar. Ungdomane vil seia at «du visste, du kunne ha gjort noko» — og det har dei heilt rett i, sa Rogne.

— Vanskeleg med dialog

25 oppdrettarar, mellom dei Lingalaks og Tombre Fiskeanlegg AS, saksøkte staten fordi kapasiteten i område 4 — Hardangerfjorden er i område 3 — må kuttast med seks prosent. Saksøkjarane tapa saka i tingretten i vår.

Ordstyrar Espen Børhaug i Bergen Næringsråd spurde om saka høyrer heime i rettssystemet. Rogne meiner rettssalen er ein dårleg arena for dialog, og meiner det er vanskeleg for ein domar å ta stilling til dømes til uvisse i ein straummodell eller vektlegging av ulike rapportar. Dessutan vonar ho det ikkje vert slik at berre dei rikaste aktørane kan føra ei sak for retten.

Regionsjef Hans Inge Algrøy i Sjømat Norge ville ikkje gå inn i saka, men er samd i at det er vanskeleg å få fram nyansane i ein rettssal. Han vonar på ei lukkeleg løysing.

Dagleg leiar Kristian Botnen i Lingalaks sa at det er ulike meiningar i gruppa som står bak søksmålet, men at fellesskapet er ein viktig faktor.

— Me trur samhandling og dialog er ein betre måte, sa han.

— Kvifor ikkje attraksjon?

Børhaug tok også opp den potensielle konflikten mellom havbruket og reiselivsnæringa. Rogne meiner dei to kan kombinerast, og ser på visingssentera som geniale.

— Då kan folk koma og sjå det som liksom vert feia under teppet. Ingenting er betre enn å sjå med eigne augo og forstå. Kvifor skal ikkje eit oppdrettsanlegg vera ein attraksjon i Hardangerfjorden? spurde Rogne.

Også tidlegare reiselivsdirektør og påtroppande dagleg leiar i Kvam Næringsråd, Hans Jørgen Andersen, vart utfordra på feltet. Han meiner visingssenteret i Kvam er eit godt initiativ og tilbod.

Samstundes påpeika han at mange turistar kjem for å oppleva det som kan verta ei mangelvare: nær urørt, intakt natur. Problemstillingane er komplekse og krev klokskap, meiner han.

— For dyrt

Tre stortingskandidatar pluss fylkestingsmedlem Terje Søviknes (Frp) fekk ordet. Sistnemnde påpeika at landbasert produksjon kostar mykje meir enn i sjøen, pluss at han vil føra til store inngrep i landskapet.

— I tillegg kan ein når ein fyrst flyttar på land, spørja kvifor ein skal halda til i Noreg. Då kan ein like godt etablera seg nærare marknadene og ta ned transportkostnaden. Eg meiner at det er feil spor, og at ein må ta steget vidare i det tradisjonelle havbruket og stimulera til utvikling av lukka og semilukka einingar, sa han.

Liv Kari Eskeland (H) meiner nøkkelen til suksess er lagspel. Utan det vil andre landsdelar stikka av med ressursane.

— Dei landsdelane som snakkar med éi stemme, vert høyrde. Dei som sprikjer, vert sette på sida. Me har fantastiske mogelegheiter, sa ho.

Snakkar ut og saman

Maria Helsengreen er partnar i EY og prosjektleiar for Vestlandsscenarioer 2020. Ho meiner ein må bruka kompetansen som er opparbeidd gjennom femti år med havbruk til å koma vidare på ein berekraftig måte.

— Problem med lus, fiskehelse og smitte må løysast for å skapa framtidige verdiar. Det er ikkje verdiskaping om me øydelegg grunnlaget for næringa og livet i havet, sa ho.

Kristian Botnen i Lingalaks seier at målet med tingsetet var å skapa ein arena der næringa og andre involverte kan «snakka ut» — og kanskje å setja i gang ein prosess som kan gje grobotn for løysingar.

Sissel Rogne sa at debatten synte at næringa no erkjenner problema. Skal ein ha tillit til einannan, må ein snakka same språk, meiner ho.

— Det er ein god start for å arbeida saman, sa instituttdirektøren.

Botnen er samd og meiner ordet forvaltingsdugnad er sentralt — alle må delta. Han meiner havet er framtida og at Noreg i så måte sit på ei grøn grein, men slår samstundes fast at alle har dårleg tid på å omstilla seg for å stetta krava som skal sikra at ein ikkje sagar henne av. I framtida kan det verta slik at dei som ikkje driv berekraftig, ikkje kan driva butikk, påpeikar han.

Nytt prosjekt

Lingalaks utfordra på seminaret Havforskingsinstituttet, Universitetet i Bergen og Kvam Næringsråd til å setja i gang eit sams pilotprosjekt i Hardanger — Hardangerfjorden 2030 — med berekraftig havbruk til glede for både oppdrettarane, miljøet og turistnæringa som mål. Fleire kan vera interesserte i å delta, fortel Botnen.

Partane stilte seg positive, men ein må arbeida vidare med det fram mot neste fjordting, som førebels er planlagt på forsommaren 2022.

Før sommaren skal regjeringa leggja fram ein ny havbruksstrategi.

HF gjer merksam på at me var til stades på berre delar av tinget.

Red.