Hanna Andersen og Henrik Espeland fekk testa tolmodet då dei skulle reingjera om lag seksti små ventilar.

Ordnar orgel i skuletida

Elevane i Jondal gjer langt meir enn berre å rekna, lesa og skriva. Nokre av dei er i gang med eit noko uvanleg restaureringsprosjekt.

Mari Ulvund
Journalist
Publisert

Sju åttandeklassingar ved Jondal skule har valfaget praktisk handverksfag. Dei har fått i oppgåve å vøla eit over hundre år gamalt trøorgel. Resultatet er venta å vera ferdig utpå våren.

Grundig reingjering

Elevane er delte inn i mindre grupper og jobbar med kvar sine delar av orgelet. Sara Lammedal Hammer og Emma Byrkjeland Thune har ansvaret for å reingjera sjølve møbelet. Ei sånn oppgåve tek tid.

– Det er jo hundre år med skit som skal vekk, seier Thune.

Emma Byrkjeland Thune tykte det var heilt greitt å skrubba på det gamle orgelet.

Båe jentene har kunst og handverk som eitt av favorittfaga. Dimed var det eit enkelt val då dei skulle velja valfag, fortel dei. At ei av hovudoppgåvene deira skulle vera vøling av orgel, var overraskande. Medan Thune var førebudd på å laga spikarbilete, trudde Hammer at faget kom til å innehalda ein del strikking og hekling.

Dei to jentene har allereie hatt fleire rundar med reingjering av møbelet. Fyrst fjerna dei støv med stor og liten kost. Då HF vitja gjengen førre veke, pussa dei treverket med møbelreinsar.

– Dette kjem til å ta lang tid, understrekar Thune.

Ifylgje Arjen Stolk har ungdomane godt av å læra seg at ting tek tid. Det konstaterte Emma Byrkjeland Thune (t.v.) og Sara Lammedal Hammer at dei fekk erfara.

– Kan gå bra

Midt i rommet stod Hanna Andersen og Henrik Espeland med «innmaten» til orgelet. Deira hovudoppgåve er å demontera, reingjera og setja saman att ein haug med små delar. Dei trekte ut og støvsuga alle ventilane. Nøyaktig kor mange gonger dei gjentok prosessen, var dei usikre på.

– Hadde eg prøvd å telja, hadde eg berre kome ut av det, konstaterer Espeland.

Kvar og ein av ventilane vart grundig reingjorde med mellom anna støvsugar.

Samanlikna med andre fag og oppgåver er ikkje det å restaurera eit trøorgel så verst, tykkjer Andersen, som var djupt konsentrert då ho arbeidde med fjørene til ventilane.

– Kva tenkjer du om oppgåva de har fått?

– Så lenge me gjer alt rett, vil dette gå bra, seier Andersen.

Faget har dei fast kvar måndag. Medan dei enkelte veker har to økter på 30 minutt kvar, har dei «langdag» éin måndag i månaden. Då får dei høve til å fordjupa seg meir i prosjekta dei held på med.

Frå venstre: Eivind Eide, Olav Andreas Bakke og Aamund Selsvik har ansvaret for belgen til orgelet.

Vidarefører kunnskap

Elevane vert rettleia med stø hand av Arjen Stolk. Han er opphavleg frå Nederland, men har vore busett i Herand i nærare 18 år.

Stolk kontakta skulen og lufta tanken om å gje elevane ansvaret for å vøla eit trøorgel. Han fortel at ein tysk ven og lærar har gjennomført liknande prosjekt i Tyskland, med vellukka resultat.

Det Stolk kan om restaurering av trøorgel, er sjølvlært. Han får også råd frå gode kollegaer i heimlandet. Han har også teke ein del orgeltimar, men det var ikkje det musikalske som fengde han.

Møbelreinsar vart flittig nytta då elevane reingjorde trøorgelet.

– Eg vart aldri ein god organist. Det var det tekniske som var interessant, fortel nederlendaren.

I januar fyller han 70 år, og tida som pensjonist nærmar seg. Han fryktar at faget vil døy ut dersom ikkje andre kan overta stafettpinnen. Stolk ynskjer å føra vidare kunnskapen og læra opp born og unge. Ifylgje orgelreparatøren er han den einaste profesjonelle i faget i Noreg, og som har det som fulltidsjobb.

Stolk har von om at Hardanger og Voss museum med tida vil ta over arbeidet. Ifylgje han er det vanskeleg å ha jobben som levebrød. Han meiner det vil vera ei god ordning at ein som er tilsett i museet, med fast løn, kan ta seg av restaurering av orgel for kundar. I tillegg vonar han at det med tida vil verta plass for ei utstilling av ulike instrument, som til dømes orgel.

Ifylgje Arjen Stolk har det vorte produsert ein god del trøorgel i Noreg i perioden 1850–1970. I Noreg har kring femti personar drive med produksjon av instrumentet, fortel han.

Langvarig prosjekt

Faglærar Ingrid Stranden Haavik tykkjer prosjektet er noko vågalt. Ho innrømmer at ho var skeptisk då ho fyrst fekk høyra om ideen, men at ho ville gje det ein sjanse.

Orgelvøle er svær relevant i faget, hevdar læraren. Dessutan er det lærerikt for elevane å få innblikk i ein handverkar sin kvardag, understrekar ho.

Haavik tykkjer det er kjekt med langvarige prosjekt. Då får elevane trening i å samarbeida, og skapar noko saman. I fjor var å laga spritdispenserar ei av oppgåvene.

Også Stolk er oppteken av at born skal prøva ulike oppgåver, slik at dei er best mogleg rusta til å gjera dei rette vala når dei skal ta vidare utdanning.

– Eg plar seia at dei må bruka hovudet for å lytta til hjarta, seier han.

Lærar Ingrid Stranden Haavik (t.v.), Hanna Andersen og Henrik Espeland (t.h.) fylgde godt med då Arjen Stolk forklara kva som skulle gjerast.

Trøorgelet kjem frå Vallavik. Kring 250 kroner var prisen for det over 100 år gamle, amerikanske orgelet, fortel Stolk.

Vøla er venta å vera ferdig til våren. Elevane har andre oppgåver som dei arbeider med parallelt. Dersom prosjektet vert vellukka, skal kulturskulen og skulemusikken få overta instrumentet. Om ikkje alt skulle gå etter planen, kan mesteparten nyttast til reservedelar, fortel Haavik.

Aamund Selsvik var ein av dei som tok seg av belgen til orgelet.
nyhende jondal skular utdanning jondal skule
Laga med Labrador CMS