Om sastrugi, samhald og slit

230 løyste billett for å få med seg den iskalde og forblåsne soga til Arne-Kristian «AK» Glück-Teigland og Kjartan Bergsvåg i Holmatun fredag kveld. Dei fekk fyrst og fremst høyra ei historie om venskap, raustleik og samhald, men også om skavlete, trå snø, ein inngrodd nagl, andevanskar og ein folkeleg sjeik.

Det meste gjekk på skjener, eller i alle fall på ski, då dei to gode venene spanderte eit par månader av livstida på å labba til det sørlegaste punktet i verda. 41 dagar tok det sprekingane å leggja bak seg 1.115 kilometer frå Hercules Inlet til Sørpolen, det meste av vegen i slak motbakke, før dei nådde polpunktet 5. januar. Der planta dei Fridtjof Nansen-flagget for å heidra førebiletet.

– Det var utruleg herleg å gå på ski, herleg å koma fram og herleg å koma heim, konstaterte AK.

For polarnerdar

13. januar landa polduoen i Noreg. Dagen etter var det sørpolfest på Voss, der fleire hundre møtte fram for å ta dei heimkomne i augesyn. Seinare skal dei fortelja om turen i Bergen, i Oslo, på Finse og i Ølen.

Polfararane gjev dei som løyser billett eit illustrert innblikk i bakteppet for turen, førebuingane, reisa frå Chile til Antarktis, sjølve skiferda mot polpunktet og ikkje minst refleksjonar undervegs og i ettertid, pluss ymse kuriosum særleg polarnerdar kan ha glede av.

AK avkrefta tidleg myten om at det er enkelt å gå til Antarktis. Førebuingane for både han og Bergsvåg starta faktisk allereie i barnehagen, der grunnlaget for rørsleglede vart lagt, påpeika han. Aller viktigast: Båe likar å gå på ski, og båe likar å slita.

Alle som har prøvd ei natt eller tre i telt, vil kanskje ha vanskeleg for å tru dette: Ifylgje kompisane var det god stemning frå start til mål. Dei vedgår at dei var heldige slik sett.

– Då kan ein bruka tida til å gå på ski i staden for å vera irritert, sa Bergsvåg.

Frå dagleglivet

Undervegs – til frukost, kvelds og i kring åtte daglege pausar – stappa karane i seg rikeleg med gryn, potetgull, smør, frysetørka mat og tørka kjøt. Kaloririk mat er naudsynt når ein går milevis med pulk dag etter dag. Prisen å betala for føda var at dei måtte gjera naudsynte ærend i fleire titals minusgrader og kraftig vind. Den einaste skilnaden frå heime, for dei som måtte lura på den slags, var at ærenda gjekk helst snøgt. Det vart dokumentert med ein av fleire videoar frå teltet.

– Intimsfæren er tett, men aldri slik at me går på do i lag. Der går grensa, sa AK.

Les også:

Karane stod opp tidleg kvar dag, men tok seg god tid til ei kaffistund – «te drakk me ikkje, berre sjå korleis det gjekk med engelske polfararar» – før dei byrja gå om morgonen. I teltet, måtte dei tilstå, var det gjerne tjue grader og svært komfortabelt. Tidvis var det faktisk for varmt, ettersom det var sol døgeret rundt og drivhuseffekten slo inn. Dimed fekk dei tørka utstyret og varma seg.

Om det meste gjekk glatt, var ikkje reisa smertefri. AK fekk etter kvart trøbbel med ein inngrodd tånagl som gjorde ilt. Med morfin, ein kviledag og litt amatørkirurgi i termoskoppen ordna det heile seg greitt.

– Det er alltid eit avvik frå planen. Då må ein finna ein plan B. Det var å koma seg ut av rusen og gå på ski, fortalde AK.

Då dei to nærma seg Sørpolen, fekk særleg kvemmingen pustevanskar og -smerter som fylgje av den tunne lufta høgt over havet, men også det takla karane greitt. Dei hadde fått ferten av mål. Dei siste dagane gjekk dei nær sagt i eitt.

Snø som betong

Snøen i iskalde Antarktis er eit kapittel for seg. Sterk og nær konstant vind, stort sett frå rett sør, fører til knallhard, skavlete snø – sastrugi –, som det er beinhardt å ta seg fram i. Det er mest som eit frose hav, sa Bergsvåg.

– Me lika for så vidt å gå i det, for det er litt spanande. Utlendingane hatar dette, for då går det seint og dei kan ikkje gå på ski. Ein finn seg alltid ei rute her òg, men ein må alltid vera ekstra varsam så ein ikkje får ei knekt ski, sa Bergsvåg.

Karane tok sjansen og hadde ikkje ekstra ski eller bindingar med seg. Til gjengjeld, hevda AK, hadde dei to dei beste skia nokon nokosinne har nytta på tur til Sørpolen. Sportshandlar Geir Mo fekk ei særleg takk for å førebu ski med både god heng og glid.

Liv såg dei lite til undervegs, om ein ser bort frå ein bortkomen snøpetrell – ein fugl i stormfuglfamilien – hundre mil frå kysten, pluss fire australiarar. Fleire har spurt om ikkje karane vart redde av å vera i den kvite øydemarka, langt frå folk og hjelp og heilt overlatne til seg sjølve. AK forstår ikkje slike spørsmål. Snøen er påliteleg og trygg, i motsetnad til dømes til sjøen, påpeika han. Tryggleik på ein slik ekspedisjon, påpeika han, er eit svært personleg ansvar. I dette tilfellet hadde dei to å lita på.

Prat var det lite av undervegs, bortsett frå i pausane og i teltet. Når ein går, har ein nok med det. Vinden og maska som vernar andletet mot frosten, gjer det vanskeleg å høyra.

– Me snakka overraskande mykje, faktisk meir enn me hadde tenkt eller trudd, sa Bergsvåg.

– Eg trur ikkje me hadde snakka så mykje om me kunne ha snakka heller, sa AK.

Etter det siste føredraget fredag vart han tildelt den høgthengande utmerkinga Haugbondens knagg av Breidablik-grunnleggjar Bjarne Huse. Huse sa at om han skulle byrja på nytt i dag, ville AK truleg ha vore førebiletet hans.

Små gleder

Avstandane i Antarktis er enorme, og sjølv sterke menn går tom for krefter. Når ein har fleire veker og mange hundre kilometer att av turen, og ein kjenner seg kraftlaus etter nokre få skiøkter ein dag, må ein finna vegen til små, mentale gleder, påpeika AK. Å sitja på pulken og kjenna at maten «tok», var eineståande.

– Det er ei tung oppgåve, men du kor godt når det losnar! Uansett kor tungt det er, vil det alltid verta betre. Det kan me ta med oss. Om me fraus skikkeleg på nevane etter ein pause, visste eg at eg kunne gle meg: «Akkurat no er det kaldt, men om 15 minutt er eg varm.» Det er små ting, men det er dei som gjer at ein kan nærma seg mål, sa kvemmingen.

Dei siste om lag elleve mila gjekk karane nær sagt utan andre stopp enn dei vanlege pausane. Den siste breiddegrada må ein ta med seg alt, også avføring, utan at det medverka til avgjerda om å «gå på». Dei ville berre nå fram fortast mogeleg.

Vel framme ved Union Glacier, «campingplassen» på Sørpolen, møtte dei eit snodig samfunn med telt, vêrstasjonar, satellittutstyr og fleire uvanleg velståande personar, mellom andre ein triveleg sjeik, som var på ferie. Duoen vart godt motteken. På Sørpolen er det nemleg ingen skilnad mellom Kong Salomo og Jørgen Hattemaker.

– Folk er fine i fjellet, og det er dei der nede òg. Ofte er ting berre klede. Me er like, alle saman. Det var me som fekk applaus for å ha gått på ski. Han var berre ein sjeik, sa AK.

Les også:

Tok vare på kvarandre

Raustleik og samhald var nøkkelord på turen. Ein må gje spelerom for ulike tilnærmingar til oppgåvene.

– Me var medvitne på å ta vare på kvarandre og vera rause. Ein har litt ulike måtar å gjera ting på, men om resultatet vert det same, er det det same om ein går her eller der. Særleg i den sære sosiale samanhengen der ein er så tett på kvarandre så lange, må ein vera raus. Det er noko eg tek med meg vidare frå turen.

Kvemmingen vedgjekk at han kan ha hatt eit «litt forkvakla verdsbilete». Det har endra seg som fylgje av turen.

– Eg vil dra tyngst, gå fortast og gå fremst. Om eg snur meg, skal heile verda gå bak i mine spor. Alle avvik frå det er uakseptabelt og gjer meg skuffa over meg sjølv. Det er ikkje eit berekraftig verdsbilete. Av og til er det sterkt å vera litt svak.

– Inga forklaring mogeleg

Høgdepunktet på ei reise til Sørpolen? Å møte familie, vener og kjende som venta på Flesland, og å kjenna at folk bryr og engasjerer seg. Heimkoma vart såleis ingen nedtur. Tvert om.

– Det er ei større endring å gå frå det vanlege til det uvanlege. Kropp og sjel har ei unik evne til å tilpassa seg, seier AK.

– Eg har hatt det fint både før og etter turen, seier Bergsvåg til HF.

– Fordelen er å vera litt enkel i hovudet. Då går ting greitt. Der er me ganske like, seier AK.

– Svara turen til forventingane?

– Når ein ikkje har gjort noko før, er det avgrensa kva forventingar ein har. Det handla om å ta ting etter kvart. Me gledde oss til å gå på ski kvar dag, og det er me litt krye av, seier AK.

– 40 dagar og ingen gnissingar. Er det truverdig?

– Ja, det handlar om motivasjon og åndsverk, og at båe likar dette. For dei som forstår, er inga forklaring naudsynt. For dei som ikkje forstår, er inga forklaring mogeleg. Det er godt å ha det litt ilt og kjenna at det slurar litt.