Naturvarslaren

— Eg hugsar at desse stemningane, luktene og ein sånn inderleg følelse for natur, kom veldig tidleg. Eg har følelsen av at det alltid har vore der, seier biologiprofessor Dag O. Hessen til Nynorsk pressekontor.

Hessen har alltid vore glad i naturen, og det er ute ved havet og oppe på fjellet han har dei sterkaste naturopplevingane. Kvar sommar i barndommen var han på heimplassen til far sin, på øya Hessa utanfor Ålesund.

— Far vaks opp på eit lite bruk, som var vanleg langs kysten. Dei hadde fire-fem kyr, nokre sauer og høner, og elles livberga dei seg på fiske. Så det var verkeleg eit ekte berekraftig bruk, sjølv om vi kanskje ikkje ønsker oss tilbake til den tida. Men for meg vart det barndomsparadiset. Og den friske sjølukta og det opne heilandskapet ut mot storhavet har eg eit heilt spesielt forhold til, seier Hessen.

Forskingsformidlar

I over tjue år har han vore anerkjend for god forskingsformidling. I november vann han to Brageprisar, den eine for sakprosaboka «Verden på vippepunktet», der han forklarer klimakrisa og naturkrisa på ein måte som ifølge juryen evnar å få lesaren til å forstå alvoret i situasjonen i større grad enn før.

I boka fortel han om at stadig mindre natur og meir klimagassar, heng saman med ei aukande befolkning som forbrukar langt meir enn artar og økosystem kan tole. For å løyse problemet held det ikkje berre med CO₂- fri energi.

Samtidig fekk han Brages heiderspris. Grunngivinga var at Hessen er ei viktig offentleg stemme, som i fleire tiår har bidrege til å bygge bru mellom vitskap og allmenta.

Nyleg vann han òg Kulturdepartementets fagbokpris for barne- og ungdomslitteratur for «Tett på insekter og småkryp» ei faktabok for barn, saman med Jannicke Wiik-Nielsen og Ole Mathismoen.

Thor Heyerdahl

Det var fleire ting som vekte natur- og miljøengasjementet hos Hessen da han vaks opp på 60- og 70-talet. Blant anna ein svært kunnskapsrik og entusiastisk naturfaglærar, og naturprogramma til Sverre Fjelstad på tv. Samtidig var det eit aukande fokus på sur nedbør, miljøgifter og forureining. Og Thor Heyerdahl var ein stor helt for unge Hessen.

— Eg las om Ra-ferda, der dei fann oljeklumpar langt til havs, og peika på at forureininga hadde spreidd seg ut til verdshava. Så det var mange sånne ting som gjorde at eg vart opptatt av miljø og naturbevaring.

— Når eg les gamle stilar som eg skreiv på barneskolen, så er dei fulle av sånn snusfornuft. «No må vi ta vare på naturen, og den kursen vi har, går ikkje lenger», ler han. Så den grunnhaldninga var der ganske tidleg, og eg har vel berre for så vidt brukt det vidare, med ein fagleg basis.

To hovudutfordringar

Når han ytrar seg, er han opptatt av at det skal ha eit fagleg grunnlag. Spesielt i ei tid da alle kan finne si eiga sanning på internett, trur han det er viktig at forskarane bidreg med fakta.

— Det er den tredje oppgåva vi har som forskarar, iallfall vi som jobbar på universitetet. Vi skal forske, undervise studentane, og vi skal vere aktive i samfunnsdebatten og formidle. For meg personleg er det viktig å få fram at ting ikkje er ordentleg grønt dersom det ikkje er berekraftig også når det gjeld naturtap, seier Hessen.

Om «Det grøne skiftet» skriv regjeringa at Noreg skal bli eit lågutsleppsland innan 2050, og at vi må omstille oss til eit samfunn der vekst og utvikling skjer innanfor tolegrensene til naturen. Dei peikar på innovasjon og teknologiutvikling som ein nøkkel, og næringslivet som ei sentral kraft i omstillinga.

I samfunnet blir det planlagd og debattert investeringar som batterifabrikkar, bitcoinfabrikkar, datalagringssenter og elektrifisering av oljeutvinninga på norsk sokkel. Alt er omstillingar som vil krevje store mengder elektrisk straum.

Grønt naturtap

— Delar av det grøne skiftet er riktig og verkeleg grønt. Men mykje av det som krev eller gir grøn energi, er jo ikkje grønt viss vi tar oss på andre type briller og ser på det i form av naturtap. Det held jo å nemne vindkraft her, men det gjeld veldig mykje, seier han. Batterifabrikkar krev til dømes enorme areal, mykje oppvarming av vatn til spillvarme, og mykje avkjøling.

— Nokre naturinngrep må vi nok tole, men det må vere minimum. Vi er avhengige av natur på veldig mange vis. Alt frå pollinering til vassreinsing, til karbonopptak og flaumdemping. Naturen levere ei rekke sånne avgjerande økosystemtenester gratis, til evig tid, viss han får lov å vere der. Økosystema tar opp over halvparten av våre CO₂-utslepp, så det å ha sunne, intakte økosystem, er svært viktig òg for klimaet.

Vindkrafta

Vindkraftutbygginga dei siste åra, med store inngrep i urørt natur, har skapt mykje motstand. Hessen er ein av dei som synest det går for langt.

— I tillegg til tap av natur og øydelegging av mangfald, så er det òg eit viktig argument at det påverkar menneske. Grunnen til at sindige sunnmøringar og trønderar går i protesttog og engasjerer seg, trur eg først og fremst er opplevinga av tapt nærnatur. Og det syntest eg ikkje vi kan avblåse berre som føleri. Det er mange studiar etter kvart, som viser kor viktig nærnatur er for oss i dagleglivet.

— Mykje av vindkrafta trur eg er alt for forsert, og den kjem basert på prognosar om at vi skal bruke meir energi. Og det rører ved spørsmål som skal vi elektrifisere sokkelen eller ikkje. Der vi må starte, er jo energieffektivisering, og å stille oss spørsmålet om vi er nøydde til å følge prognosane, eller om det finst andre måtar å løyse dette på, seier han.

Kvalitet og kvantitet

Havvind trur han likevel er ei løysing vi er nøydde til å akseptere.

— Den har sjølvsagt òg sine sider. Men om ein plasserer desse på område der det har liten effekt på viktige marine område, anten det er korallrev eller fisk eller i trekkruta til sjøfugl, så meiner eg at vi må kunne akseptere det.

I Verden på vippepunktet skriv Hessen at vi må komme oss over forventningsgapet mellom ønskt og mogleg vekst.

— Ja, folk var jo fornøgde med levestandarden her på 60-talet, ein i dag ville vorte definert til å ligge langt under fattigdomsgrensa. Så det har jo noko med kva vi har vent oss til.

— Vi skal ikkje tilbake til å drive sånn som da far vaks opp, på eit bratt vestlandsbruk og med mykje slit. Vi skal jo vidare framover. Men eg tenker at vi må legge meir vekt på kvalitet i livet og mindre kvantitet. Og eg trur eigentleg mange kunne tenke seg å hoppe litt av den verste tredemølla som mange av oss føler at vi er på, seier Hessen.