Må ta ned tak for å byta spikrar

Kyrkjeverje Olav Skeie Lid fortel at restaureringsprosjektet er ute på anbod. H2 Hardanger AS prosjekterer for Kvam kyrkjelege fellesråd. Prosjektet starta for to år sidan, då fellesrådet søkte om pengar frå Riksantikvaren til å restaurera den verna kyrkja. I juni 2023 fekk prosjektet 1,5 millionar kroner i tilskot.

– Heile oppussingsprosjektet kom ut av det blå, då me plutseleg fekk pengar me ikkje hadde trudd me skulle få. Men sidan me fekk pengar som må brukast innan ei viss tid, vart det press på Kvam herad for å finansiera resten, seier Lid.

Ifylgje Lid løyvde heradet fire millionar kroner. Akasia utarbeidde i 2022 ein rapport om tilstanden til kyrkja. Rapporten var bakgrunnen for søknadane. I april i år vart det gjennomført ei synfaring der det vart laga ei detaljert liste over utbetringar som trongst. Ifylgje Lid har Riksantikvaren oppmoda fellesrådet om å sjekka om det kan søkja om meir pengar.

– Må berre lyda

I 2026 fyller kyrkja 150 år, så restaureringa passar godt no, seier Lid. Han ser fram til at kyrkja skal reparerast for å sjå akkurat lik ut dei neste 150 åra òg.

Anbodet er lyst ut på Doffin, ein database for offentlege kjøp, med frist 17. desember. I utlysinga står det at takkonstruksjonen skal rehabiliterast. Skifertaket skal leggjast om, tårnet skal få ny koparhjelm, og nye takrenner og beslag skal monterast. Det var synfaring 15. november.

– Me har fått instruksar frå Riksantikvaren om kva me har lov til å gjera. Dei samsvara ikkje med det me trudde me hadde lov til å gjera, men me må berre lyda, seier Lid.

Han seier at alle skiferhellene på taket skal takast ned og leggjast opp att slik dei låg, utan papp under. Det er utruleg å sjå hellene som har lege der i 150 år og sørgt for at taket er heilt tett, seier Lid. Han seier arbeidarane visste kva dei gjorde då kyrkja vart bygd. Ifylgje Lid er det dei gamle arbeidsmetodane Riksantikvaren ynskjer å verna og vidareføra.

– Men hellene skal få nye spikrar. Det er dei som er problemet her. Spikrane er 150 år gamle og held på å rusta sund, seier han.

Rapport og rekneskap

Innan 30. september neste år må fellesrådet senda ein rapport. Rapporten skal ha rekneskap og skildra korleis arbeidet er gjort og visa foto frå før, under og etter restaureringa.

Om råda Riksantikvaren har gjeve, vert fylgde, godkjenner også Bjørgvin bispedøme restaureringa. Taket skal leggjast på same måte, rett på sutaket og utan undertak. Vindauga i tårnet kan bytast, berre dei vert erstatta av kopiar eller rekonstruksjonar. Hasper, hengsler og eventuelle hjørnebeslag skal brukast om att eller erstattast med tidsriktige delar. Minst mogleg kledning skal bytast ut. Det som vert bytt, må vera av same treslag og kvalitet. Skøytar skal lagast på same vis, og treverket skal ha høvla overflate og rettsida ut, heiter det i brevet frå Riksantikvaren som bispedømet refererer.

Vidare står det at konkurransen skal utformast slik at kvalifikasjon og erfaring tel like mykje.

– Skal verna «gullklumpane»

Kor lang tid reparasjonane vil ta, veit ikkje Lid, men truleg vil det gå med rundt tre månadar. Kyrkja, i alle fall det meste av henne, skal vera i bruk under heile prosessen.

– Det kan henda me må dekkja til orgelet. Noko som betyr at dei som skal gifta seg, må gjera det til pianomusikk, seier Lid.

Truleg er Strandebarm berre den fyrste kyrkja i Kvam som må oppgraderast. Han seier at mange har hatt sut for kyrkjene opp gjennom tida, men at tida har sett preg på dei. Det er verst for spikrane, som på den tida ikkje var galvaniserte, fortel han. Det betyr at taka må ned og spikrane bytast før taka kan koma på plass igjen, sjølv om dei i utgangspunktet er tette. I tillegg får takrennene i kopar juling av den sure nedbøren, så dei må erstattast med nye og like renner, seier han.

Lid fortel at staten har oppretta kyrkjebevaringsfondet. Derfrå er det mogleg å søkja om stønad.

– Eg tykkjer synd på kommunane som fekk dei gamle kyrkjene i fanget då statskyrkja vart avvikla. Heldigvis har staten forstått at han må bidra. Det er starten på ei maratonreise for å verna desse «gullklumpane» som kyrkjene faktisk er både arkitektonisk og kulturhistorisk, seier Lid.

– Drivkrafta

Etter anbodsfristen må fellesrådet i samarbeid med H2 Hardanger gå gjennom tilboda og velja det rette. Kven som får oppdraget, skal fellesrådet avgjera i januar.

– Forhåpentlegvis kjem me i mål slik at arbeidet kan starta til sommaren. Eg er spent på om det finst handverkarar som ynskjer og evnar å ta eit slikt oppdrag i denne landsdelen. Det spørst om me klarar å finna nokon som kan få taket opp att på same vis, seier Lid.

Kyrkjeverja fortel at ein ikkje kan nytta den byggtekniske forskrifta, TEK17. Ein må søkja om dispensasjon for å gjera ting på andre måtar. Difor vert det ein krevjande prosess, seier han.

– Når alt kjem til alt, skal ingen sjå at nokon har vore der og arbeidd. Poenget er at det skal vera vareteke for framtida og sjå ut som det alltid har gjort. I botnen ligg nesten ein kjærleik, ei omsut, for å ta vare på desse gamle bygningane. Det er det som er drivkrafta, seier Lid.

Les også: