Kyiv — langt borte, men likevel så nær

Forfedrane har budd i Kyiv i hundrevis av år, fortel Viktoria. Då krigen byrja, bestemte faren og stemora hennar seg for å bli igjen i Kyiv. Dei vil ikkje forlata heimen sin, sjølv om Viktoria tryglar dei om å reisa ut or byen så fort som mogleg. Helst vil ho dei skal koma til henne her i Noreg.

Faren Yuri Shumilov og stemora Olga er midt i 70-åra, og begge slit med skrantande helse. Dei bur nordvest i Kyiv i ei 32 etasjar høg blokk i bydelen Akademmistechko, eit område med mange ulike vitskaplege forskingsinstitusjonar. Frå toppetasjen i blokka si kan det gamle ekteparet sjå flammar og røyk frå eksplosjonar og bombenedslag.

Flydraumen

Yuri Shumilov er ingeniør med flydesign som spesialfelt. Han arbeidde på Antonov flydesignbyrå i 25 år og var med i gruppa som utvikla verdas største transportfly, Antonov 225 MRIA. Den ukrainske staten åtte flyet, som vart brukt til å transportera mat og medisin. Det fanst berre eitt fly av dette slaget, og det vart såleis eit stort tap for Ukraina då russarane øydela flyet i eit bombeangrep 27. februar, og dette gjekk sterkt inn på faren. MRIA tyder draum.

— Russarane har øydelagt vår «Mriya», men de vil aldri klara å øydeleggja vår draum om ein sterk, fri og demokratisk europeisk stat, skreiv den ukrainske utanriksministeren Dmytro Kuleba på Twitter.

Viktoria har òg to systrer, éi som framleis bur i Kyiv, og éi som har flytta til Polen. Viktoria var berre nokre månader gamal då mora døydde, og systrene er frå det andre ekteskapet til faren.

— Ordet halvsyster finst ikkje på ukrainsk. Me er alle systrer, seier Viktoria.

— Eg ringjer til familiemedlemene mine fleire gonger for dagen. Viss dei ikkje svarer med ein gong, vert eg veldig redd.

Folk på flukt

Viktoria fortel at det er 600 kilometer frå Kyiv til den polske grensa, som er målet for mange ukrainarar på flukt. Jernbanestasjonane er smekkfulle av folk som pressar på for å koma seg om bord på toga. Viss ein er så heldig å koma med, må ein rekna med å stå på toget tett i tett i timevis.

— Mange gamle orkar ikkje tanken på slike strabasiøse reiser.

Å ta seg fram med bil er òg farefullt. Viktoria har høyrt om mange privatbilar som er råka av skot. Ho kjenner til ein mann med kone, eitt barn og bestemor som fekk hjelp til å flykta frå Kyiv i privatbil etter tre veker i skjul i kjellaren sin. Dei hadde korkje nok vatn eller mat, og heller ikkje toalett. Brått fekk bestemora blindtarminfeksjon og døydde. Fordi dei ikkje torde gå ut og gravleggja henne, vart ho liggjande i kjellaren i to veker.

— Slike historier er ikkje uvanlege no, seier Viktoria.

— Ukrainske byar har ikkje nok bomberom til alle, og folk må sjølve finna gøymestader medan dei ventar på hjelp. Å høyra om slikt gjer vondt for meg som er langt vekke!

Konsentrasjonsvanskar

Viktoria har deltidsarbeid på Coop Extra i Øystese. Blant kollegaene er også ei ukrainsk venninne.

— Me to støttar og trøystar kvarandre.

I tillegg viser dei norske kollegaene stor skjønsemd for at ukrainarane kan ha vanskar med å konsentrera seg no, og butikksjef Silje Christine Tvedt legg arbeidet godt til rette i slike situasjonar, fortel Viktoria.

— Eg slepp sitja i kassen når eg er uroleg. Det er ikkje vanskeleg å jobba med hendene, men det er verre når ein må bruka hovudet.

Språklærar

Viktoria er språklærar med masterutdanning i russisk frå National Pedagogical Dragomanov University i Kyiv, og underviser vaksne i russisk. Russisk og ukrainsk er nærskylde slaviske språk, og mange utlendingar finn det lettare og meir føremålstenleg å læra russisk enn ukrainsk, fortel ho. Studentane hennar er folk frå ulike land med tilknyting til Ukraina, til dømes forretningsfolk, FN-diplomatar og ambassadetilsette.

Det generelle utdanningsnivået i Ukraina er høgt, og Kyiv er kjent som eit kulturelt knutepunkt for handel, religion og vitskap i Aust-Europa. No er ukrainarane redde for at kulturarven deira vil verta øydelagd i krigen.

Etter at Viktoria kom til Noreg i 2019, heldt ho fram med digital undervisning for studentane sine. Då krigen braut ut 24. februar, vart dei samde om å avbryta den teoretiske opplæringa og heller bruka tida på å hjelpa flyktningar. Å støtta krigsramma medmenneske er god praktisk språktrening.

Viktoria har fått godkjent lærarutdanninga si av norske styresmakter, og ho har informert Kvam herad om at ho står klar til å arbeida som morsmålslærar og tolk når ukrainske flyktningar kjem hit. Viktoria kan òg hjelpa folk med å finna seg til rette i det norske samfunnet, som ho etter kvart har vorte godt kjend med.

Støtte til Ukraina

Ho har jamleg kontakt med det ukrainske miljøet i Bergen gjennom foreininga Ukrainerne i Bergen, som no samlar inn pengar og nødvendig utstyr til landsmennene sine. 24. februar arrangerte organisasjonen demonstrasjon på Torgallmenningen til støtte for forsvarskrigen i heimlandet. Viktoria og mannen deltok saman med om lag hundre andre.

— Mange av oss fryktar at det går mot verdskrig, seier ho.

Viktoria har alltid vore interessert i politikk og historie, og ho har arbeidt med språkopplæring ved den amerikanske ambassaden. Då ambassaden evakuerte dei tilsette 12. februar, skjønte ho at krigsutbrotet nærma seg.

— Mange av dei som får nyhenda sine inn via russiske tv-stasjonar her i Noreg, trudde henne ikkje og kalla opplysningane frå den amerikanske etterretninga «fake news».

— Ta dykk ein tur til Mariupol! Det kan verta ein lærerik samfunnsfagtime, seier ho til dei som ikkje vil tru på vestlege medium

— Folk kunne ikkje fatta at eit broderfolk ville angripa oss, seier Viktoria, som samanliknar krigen i Ukraina med historia om Kain og Abel i Bibelen.

— Den soga enda ikkje godt, seier ho.

Førevarsel

1. desember 2013 samla tusenvis av ukrainarar seg på Maidan-plassen i sentrum av Kyiv. Folk protesterte mot at dåverande president Viktor Janukovitsj brått bestemte seg for å knyta landet tettare til Russland, i staden for å styrkja banda til Vest-Europa.

Dette var byrjinga på ei rekkje demonstrasjonar. Viktoria var med på protestane, og ho hjelpte òg til med å stella folk som vart skadde i samanstøytar med politiet. Her hadde ho nytte av sjukepleiarutdanninga ho fekk i forsvaret.

— Denne tida var eit sjokk og eit førevarsel for mange av oss, seier ho.

— Men me var ikkje redde! Me forstod at me måtte kjempa for demokratiet vårt.

Born og barneborn

Viktoria har to døtrer og to barneborn. Alle reiste ut av Kyiv før krigen byrja.

— Eg masa og masa på dei, seier ho.

— Eg frykta at krigen ville bryta ut, og dei måtte koma seg ut or landet!

Den eldste dottera, Alona på 34, reiste til USA med mann og born. No bur dei i Miami i Florida. Til liks med mange ukrainarar er barneborna fødde i USA. Difor har dei amerikansk statsborgarskap i tillegg til det ukrainske. Den yngste dottera, Anastasia på 23, bur på Kypros med sambuaren. Alle jobbar med datateknologi og kan utføra arbeidet sitt frå heimekontor.

— Det er godt å vita at alle er trygge i fredelege land.

— Det hjelper å be

Fleirtalet i Ukraina er medlemer av den russisk-ortodokse kristne kyrkja, medan Viktoria høyrer til den romersk-katolske. Ifølgje Viktoria har ulike religiøse grupper levd fredeleg saman, men det spissa seg til då patriarken i Moskva, den øvste leiaren for dei russisk-ortodokse, stilte seg på Putin si side i krigen, medan den øvste kyrkjeleiaren i Kyiv var på Ukraina si side.

På meldingstenesta Viber legg styresmaktene i Ukraina ut opplysningar til det ukrainske folket heile døgeret. Det handlar om bombenedslag, flyalarm og anna livsviktig informasjon. Difor sjekkar Viktoria telefonen fleire gonger om natta. Søvn har det vorte mindre med etter krigsutbrotet.

I ei lågblokk i bydelen Dorogozhichi, nordvest i Kyiv, har Viktoria leilegheit. Bydelen har låge mursteinsblokker, nyrestaurert vegnett og grøntområde tilrettelagde for innbyggjarane. No vert mykje av infrastrukturen lagd i grus. Husværet hennar ligg berre 500 meter frå TV-tårnet som vart bomba 1. mars. Eksplosjonen i dette tårnet rulla over fjernsynsskjermane i heile verda.

— Det var sterkt å sitja her i Øystese og sjå bileta frå nabolaget mitt!

Normal kvardag i Noreg

Viktoria er gift med kvemmingen Magne Haugen, og flytta frå Kyiv til Øystese våren 2019 for å bu saman med ektemannen sin. Ho trivest godt i Kvam.

Med det same ho kom, byrja ho på norskkurs på vaksenopplæringa, men koronarestriksjonane sette ein stoppar for fysisk klasseromsundervisning. No arbeider ho med det norske språket på eiga hand. Sidan ho er språklærar, tek ho grammatiske strukturar lettare enn mange andre utlendingar.

Ho byrja med å få på plass grunnleggjande ord og uttrykk ein treng i dagleglivet i Noreg, men no brukar ho mykje tid på å læra norske ord om krig og konfliktar.

Det gjer godt å samla tankane om grammatikk, synest Viktoria, men det går ikkje lang tid før ho igjen tek opp telefonen for å sjekka om det har kome nye meldingar frå styresmakter, vener og slektningar i heimlandet Ukraina.