Kvammabudsjettet: Vil slakta «heilage kyr» i utkantane

Kuttlista frå rådmann Anita Hesthamar vart offentleggjord torsdag, timar etter at ho hadde gjeve heradsstyret eit frampeik: Denne gongen ligg det an til slakt av fleire «heilage og kjekke kyr».

Nokre av dei kjekke kyrne går på beite i utkantane. Ålvik kan risikera å mista både legekontoret, dagsenteret og bassenget innan få år. Strandebarm kan mista legekontoret og sommarope basseng.

Skatt og rammekutt

Bakteppet for framlegga at heradsstyret i fjor vinter gav rådmannen fullmakt til å starta arbeidet med eit spareprogram for å kutta drifta med minst 150 millionar kroner i året. Resultatet av det kuttidédugnaden i administrasjonen er ei lang liste med større og mindre tiltak for til saman 76 millionar kroner når ein er komen til 2028. Ein del tiltak – for nær 15 millionar kroner i 2025 – vart vedtekne allereie i 1. tertialrapport i år. Dei fleste tiltaka skal kutta utgifter, medan nokre få skal auka inntektene.

Mellom anna tek rådmannen til orde for å setja opp nivået på eigedomsskatten igjen, frå 3 til 4 promille, frå og med komande år. I tillegg vil ho fasa ut botnfrådraget.

Nokre større kutt – som å gje barnehageplass berre til born med lovfesta rett – er lettfattelege. Men dei største einingane – helse og omsorg og oppvekst – må også innstilla seg på ein politisk spesialitet: store, generelle og førebels udefinerte nedskjeringar. Og på toppen av desse kjem ein «ytterlegare reduksjon i tenestenivå» – også desse utan meir definerte konsekvensar – som skal auka til frå 5 til 20 millionar kroner i perioden frå 2026 til 2028.

Sjølv om rådmannen har fanga opp politiske signal og budsjettert kraftinntekter og utbetalingar frå havbruksfondet litt meir optimistisk enn ho har hatt for vane å gjera, meiner ho framleis at «gapet» mellom dagens drift og ei drift i balanse er 100 millionar kroner i året. Økonomiplanen tilseier såleis eit netto driftsresultat i 2028 som framleis vil vera langt frå det statlege rådet om å ha 1,75 prosent av brutto driftsinntekter.

Arbeidet med den årlege «ynskelista» frå einingane er kutta ut i år. Også lista med innspel frå eksterne aktørar har rådmannen droppa. På den andre sida er budsjettframlegget frå Kvammabadet KF, med nær ei femdobling av kostnaden med drift av Hardangerbadet til 4,9 millionar kroner, lagt inn i tråd med vedtaket i heradsstyret 14. november.

Rådmannen påpeikar at det enno ikkje er teke høgd for nokre av dei største investeringsprosjekta som er i vente, som Øystese skule og nye sjukeheimsplassar. Det er heller ikkje rekna inn vedlikehaldsetterslep, behova til kyrkja eller økonomisk samarbeid om Fosse-senter – for å nemna noko.

Struktur og slikt

I 1. tertialrapport vart rådmannen tildelt éin million kroner for å sjå på tenestestrukturen i Kvam, både i skulen og på andre felt. Fem månader seinare har ho enno ikkje leigt konsulenthjelp. Sparearbeidet så langt er difor gjort utelukkande med eigne krefter.

Framlegget rommar endringar i skulestrukturen for å spara 6 millionar kroner i økonomiplanperioden, men det er ikkje definert i dokumentet kva som skal gjerast. 14. november vedtok heradsstyret å senda nedlegging av Tørvikbygd skule på høyring.

Rådmannen meiner det finst fleire argument for å ta tabben på dei kostbare utekontora i legetenesta: Legane vert kompenserte for både køyring og fråvær frå eigen praksis, og maktar berre å ta imot to tredelar så mange pasientar når dei er på utekontora som når dei er på dei faste kontora.

Med auka inntekter og dei føreslegne kutta kan rådmannen svi av 42 millionar færre kroner i sparegrisen – disposisjonsfondet – dei komande fire åra.

Nytt og investeringar

Nokre nye investeringar dei neste åra har rådmannen funne rom for i framlegget. Til dømes:

• 1,25 millionar kroner til å kjøpa ny beltelift som erstatning for ein som skal vera øydelagd. I september vart framlegget avvist, og rådmannen fekk ordre om å dokumentera behovet og økonomien i prosjektet betre. I ein behovsanalyse hevdar ho at ho treng ein lift til ymse oppgåver 80 dagar i året.

• Brønnpark og varmepumper til skulen og idrettshallen i Strandebarm, for 5 millionar kroner i 2025. Groe og smuss i inntaket til sjøleidningen har vorte så krevjande at varmepumpene vart slegne av i år. Straumkostnaden har difor vorte høg, forklarar rådmannen.

• Nær 0,45 millionar kroner til vidare arbeid med områdeplan for Øystese. Planen kan i så fall vera klar for handsaming før sommaren.

• Byte av tak på Idrettshuset i Ålvik for 1,625 millionar kroner i 2025.

• Vaskerobot i Norheimsund idrettshall for 1,25 millionar kroner i 2025. Han vil hindra nattarbeid for reinhaldarar.

• 2,5 millionar kroner i ny elektrokjel og naudstraumsanlegg på Mikkjelsflaten i Øystese i 2026.

• Sanering av vass- og avløpsanlegg på Børvenes for 45,6 millionar kroner i 2025–2027. Slike investeringar vert finansierte med vass- og avløpsgebyr.

I tillegg er det lagt inn fleire millionar kroner til kostnader med drift av Norheimsund legesenter, som Kvam herad overtok i år, med fastlegevikarar både der og i Helsebanken, og med «stabiliseringstiltak» i form av ekstra tilskot per pasient til fire næringsdrivande fastlegar.

Dystre utsikter

Rådmannen målar eit heller mørkt bilete av prognosane: Kvam får fleire eldre og færre unge dei neste åra. Fødselstalet går ned. Konkurransen om ibuarar aukar. Statleg kompensasjon for krisetidene er lågare enn det som må til. Det nye inntektssystemet slår dårleg ut for Kvam. Og nivået på renter og kraftinntekter er usikkert og kan slå båe vegar dei neste åra.

Samstundes aukar forventingane til kommunane i takt med lovnadene på Stortinget. Krava må senkast for å hindra for store belastingar på dei tilsette, meiner rådmannen.

– Medarbeidarar står på og yter gode tenester, og så går dei likevel heim med dårleg samvit fordi dei ikkje opplever å ha innfridd, skriv ho.

Sjølv med eit kutt på ti prosent i driftsnivået meiner rådmannen at Kvam kan vera attraktiv.

– Me har ikkje skore til beinet, skriv ho.

Dei folkevalde får seks dagar på seg til å lesa budsjettframlegget, før det vert drøfta i eit arbeidsmøte onsdag 20. november. Fyrst veka etter skal dei gje innstilling og senda eit framlegg på høyring i to veker. 12. desember skal heradsstyret vedta dokumentet.