Kunstig intelligens – ein ny kvardag?

KI handlar om datasystem som lærer av eigne erfaringar og som kan løysa komplekse problem i ulike situasjonar. Det er kort sagt evna til datamaskiner og system til å utføra oppgåver som normalt krev menneskeleg intelligens.

Systemet tilpassar seg endringar i miljøet, tolkar og forstår naturleg språk, og tek gjerne avgjerder for deg. Målet er å utvikla system som kan utføra oppgåver meir effektivt enn oss menneske, og som kan forbetra seg sjølve over tid. Teknologien er både spanande og skummel. Eller?

Taumar enn så lenge

Å skriva ein artikkel om KI i den lokale avisa er ein flott idé, synest ChatGPT, som er eit av dataprogramma som er utvikla. Det er viktig å undersøkja korleis teknologien vert brukt i kommunen og kva folk meiner om det, skriv maskina.

Denne artikkelen er altså laga med hjelp av kunstig intelligens. Journalisten har fått tips frå programmet om korleis artikkelen bør byggjast opp, og har brukt spørsmål og rettleiing frå tenesta undervegs i arbeidet. Det hadde vorte ein lang artikkel på dårleg nynorsk og med mykje unødig informasjon om ikkje journalisten heldt litt i taumane. Men det varar truleg ikkje lenge.

I åra framover vil KI ta over mykje av det manuelle arbeidet frå menneske, også når det gjeld kunnskaps- og tekstarbeid, spår Digital Norway.

Få middagshjelp

Sjølve omgrepet «kunstig intelligens» har vore ein del av datateknikken sidan 1950-åra, men særleg dei siste ti åra har teknologien vakse. Som fagfelt er kunstig intelligens ei samansmelting av datateknikk, logikk, matematikk, psykologi og nevrovitenskap, skriv Store norske leksikon.

I slutten av november i 2022 vart teknologien tilgjengeleg for alle. Det vil seia at du med få tastetrykk kan få hjelp til å skriva alt frå jobbsøknader og skuleoppgåver til talar og dikt. Når det gjeld bileter, kan du be dataprogram om å ta vekk brillene dine på biletet eller leggja inn ein foss i bakgrunnen. Les du lange og keisame rapportar på jobb? Be om eit samandrag. Berre fantasien set grenser. Også meir kvardagslege problem kan løysast. Skriv kva du har i kjøleskapet, og la maskina koma med forslag til oppskrifter basert på kva råvarer du har tilgjengeleg.

Det høyrest jo fantastisk ut, men ein bør òg vera obs på baksida av glansbiletet. For er eigentleg biletet du ser på nettet ekte?

– God erfaring

Elkem Bjølvefossen er ei av verksemdene i Kvam som har teke teknologien i bruk, både i styringssystem og administrative system. Det vert i hovudsak jobba med teknologien sentralt i Elkem, der avdelinga Digital Office i høgste grad fylgjer med på utviklinga. Det opplyser administrerande direktør, Hroar Holm Carlsen.

– Kva erfaringar har de gjort dykk til no?

– Me har berre gode erfaringar så langt. Systema og verktøya som er utvikla bidreg til å effektivisera kvardagen, spesielt med tanke på datainnsamling og analyse. Då får operatørar, ingeniørar og administrasjon frigjeve tid til å jobba meir med til dømes tryggleik og forbetringsarbeid, skriv Carlsen i ein e-post til HF.

Siste nytt innan temaet hjå Elkem Bjølvefossen er ei meir triviell sak – nemleg ansiktsattkjenning for innlogging på pc. Elles vert det arbeidd iherdig med stadig fleire og betre støtteverktøy til avgjerder, som støtte til å optimalisera omnsdrifta, fortel Carlsen.

– Har de møtt utfordringar?

– Nokon direkte blemmer kan eg ikkje hugsa å ha opplevd eller høyrt om. Men dess meir avhengige me vert av digitale og automatiserte løysingar, dess meir sårbare vert me sjølvsagt for systemfeil, nedetid og så vidare. Det vert difor lagt stor vekt på at alt nytt er testa og robust før me tek løysingane i bruk, skriv den administrerande direktøren.

– Bør vera varsam

IT-leiar i Kvam herad, Hans Christian Berstad, seier han i nokre høve har nytta tenestene til å omsetja tekst frå bokmål til nynorsk. I tillegg har han laga nokre små videosnuttar på bakgrunn av tekst i dokument, og sett det saman til ein liten film, fortel han.

Men Kvam herad brukar ikkje KI mykje i interne system heradet er involvert i, opplyser Berstad. Det er tilsette og truleg elevar som nyttar ChatGPT og tilsvarande løysingar, men på grunn av regelverk for personvern har heradet fått eit generelt råd frå personvernombodet om å avventa, fortel han.

Mellom anna er heradet rådd til ikkje å nytta Copilot i Officepakken før det er vurdert grundig i lys av GDPR (General Data Protection Regulation), skriv Berstad til HF. Ein såkalla kopilot kan til dømes svara e-postar for deg, laga rapportar og presentasjonar, og gje deg referat frå møte du går glipp av.

– Er det noko som uroar deg når det gjeld KI?

– Personvern er ei utfordring, og det må ein ta omsyn til når ein nyttar det. Ein bør vera varsam med å dela informasjon som er personleg eller verksemdkritisk om tenestene ikkje er vurderte og funne «trygge». Og sjølvsagt er eg bekymra for makta løysingane kan få om dei vert tekne omsyn til i høve vedtak, haldningar og anna, skriv Berstad.

Menneske generelt har ein tendens til å ta meir omsyn til slike løysingar framfor å høyra på sine medmenneske, i den tru at dei er meir objektive, meiner Berstad.

Kjem stadig meir

Berstad trur KI vil verta svært viktig for kommunen – både som støtte i sakshandsaming på generell basis, og som del av system til dømes innan helse.

– KI vil rasjonalisera mange oppgåver som ein nyttar mykje tid på. For IT-avdelinga kan det vera å analysera komplekse loggar, noko som tek mykje tid og ikkje vert gjort godt nok i dag, skriv Berstad.

– Vil innbyggjarar i Kvam merka noka endring framover?

– På kort sikt er det ikkje større endringar. Me har mellom anna sjekka løysingar som automatisk handterer innkomande post til postmottak, men har ikkje teke i bruk løysingane på grunn av kostnader, skriv IT-leiaren.

ChatGPT meiner innbyggjarane kan venta seg fleire endringar i kvardagen: betre tilgang til tenester, betre personlege opplevingar, auka effektivitet i helsevesenet, smarte byløysingar, digital opplæring og ressursstøtte, endringar i arbeidsmarknaden og fokus på datatryggleik og personvern. Men hugs – dette er ein spådom frå ei datamaskin.

Fokus andre stader

Leiar for skule i Kvam herad, Inga Lill Jensen Tolo, opplyser at KI er teke i bruk i ulik grad på skulane, og at det førebels ikkje ligg føre retningsliner for bruken. Det vert heller ikkje jobba aktivt med KI, fortel ho. Oppfylgingsordninga, betre tverrfagleg innsats (BTI) og tilsyn er det som har fokus hjå tilsette i skulen.

– Kva trur du KI vil bety for skulen?

– Korleis KI påverkar elevane sitt læringsarbeid, veit me lite om. Eg trur det er viktig at elevane får ei grunnleggjande forståing for kva KI er, då dei etter alt sannsyn vil møta dette i arbeidslivet. Det er viktig at elevane lærer å reflektera kritisk rundt bruken, og forstå kva KI er god og dårleg til, skriv Tolo til HF.

Sjølv har ho ikkje teke i bruk teknologien.

– Er det noko som uroar deg når det gjeld KI?

– Ja, kor avhengige me er av teknologi for å vera menneske og del av samfunnet i dag. Kva vil me få til utan teknologisk støtte og hjelp? skriv Tolo.

Dataen har svaret

Når journalisten spør ChatGPT om kva skulesystemet bør gjera for å sikra trygg og rett bruk av kunstig intelligens, svarar hen at fleire tiltak bør setjast i verk. Hen meiner skulesystemet bør få klare retningsliner for implementering og bruk av KI, og at retningslinene også bør inkludera etiske føringar for ansvarleg og rettferdig bruk av teknologien.

Vidare skriv ChatGPT at lærarar og anna personale bør få opplæring i bruken, inkludert avgrensingane og potensielle risikoar. Det er viktig å skapa medvit om etiske dilemma og sikkerheitsaspekt knytt til KI, skriv hen. Skulesystemet bør dessutan integrera opplæring i kritisk tenking og digital kompetanse for å gje elevane verktøy dei treng for å forstå, vurdera og handtera KI-baserte applikasjonar og informasjon.

ChatGPT nemner òg strenge retningsliner for personvern, og skriv at det er viktig å overvaka og finna potensielle skeivskapar i algoritmane for å sikra elevane like moglegheiter.

– Ved å ta desse tiltaka i bruk kan skulesystemet skapa eit trygt og ansvarleg miljø for implementering av KI, samstundes som det sikrar at teknologien brukast til føremon for elevane si læring og utvikling, skriv ChatGPT.

Eit lite tips

Visit Hardangerfjord AS tok KI tidleg i bruk. Reiselivsverksemda brukar det mellom anna i produksjon av tekst til marknadsføring, omsetjing, korrekturarbeid, produksjon av illustrasjonar og redigering av bilete, for å nemna noko. Til dømes omsetjing er ein typisk ting verksemda måtte bruka mykje tid og krefter på tidlegare.

Det opplyser direktør Andreas Skogseth. Han seier at Visit Hardangerfjord er oppsøkjande og stadig på leit etter siste nytt innan teknologien.

– Kva har de erfart?

– Det er veldig effektivt, men dårlege kommandoar gjev dårlege resultat. Noko av det kan vera litt halvvegs òg. Ein lyt ha eit kritisk blikk til det. Det er ikkje fullt utvikla, seier Skogseth.

– Merkjer de tekst og bilete som er laga med KI?

– Nei. Me nyttar KI som eit hjelpemiddel, ikkje som produsent. Det vert som når folk nyttar ordbok i Microsoft Word, berre at KI gjev langt større moglegheiter, seier Skogseth.

– Brukar du KI til noko sjølv?

– Ja, eg skulle til dømes laga peparkakehus med ungane før jul, og fekk i oppgåve å laga eit hus med Grinchen-tema. Det ordna KI med ferdige byggjeteikningar.

– Hald deg oppdatert!

Nett når det gjeld arbeidsplassar, er det kanskje journalisten sjølv som bør vera uroa. Til no klarar me stort sett å sjå skilnad på tekst skriven av ei maskin og eit menneske, men det varar truleg ikkje lenge.

– Bør eg som journalist vera uroa for jobben min med tanke på kunstig intelligens?

– Som journalist bør du vera medviten utviklinga av KI. Men medan KI kan automatisera enklare oppgåver, vil kreativitet, menneskeleg perspektiv og etisk vurdering framleis vera avgjerande. Det er viktig å oppdatera digitale ferdigheiter og vera med i bransjediskusjonar for å forma teknologien si rolle i journalistikken, svarar ChatGPT.

ChatGPT meiner KI i framtida vil spela ei stor rolle i å hjelpa journalistar med å handtera informasjonsflaumen, forbetra historieforteljinga og tilpassa seg endringar i medielandskapet.

– Det er viktig å halda seg oppdatert på dei nyaste KI-teknologiane og vurdera implementering i tråd med redaksjonelle standardar og etiske retningslinjer. Å utvikla dugleik innan dataanalyse og KI kan òg vera avgjerande for journalistar sin framtidige suksess, skriv ChatGPT.