Kom og smak!

Eit sunt og variert kosthald aukar sjansen for at me held oss friske både fysisk og psykisk, og me veit også at maten me et kan påverka alt frå språkutvikling, minne, psykomotoriske evner, konsentrasjon og humør. Samstundes er det mange barn som nektar å prøve ny mat, og som difor lever på ein ganske avgrensa meny. Det finst det forklaringar på, fortel Kari Ryslett, som er førstelektor i matkultur og helse ved Høgskulen i Volda. Ryslett har ein master i samfunnsernæring og har forska mykje på barn og måltid:

– Den beste tida å lære eit barn å like ny mat, er frå dei er seks månader til halvtanna år gamle. I denne perioden står smaksvindauget deira ope, og barnet vil akseptere det meste av maten det blir presentert for om ein berre er tolmodig, seier Ryslett.

Medfødd skepsis

Frå 18 til 24 månaders alder er det derimot mange ungar som går inn i ein fase med såkalla neofobi, som er ein medfødd skepsis mot potensielt giftig mat. Det er difor viktig å utvikle aksept for ulike smakar før dette skjer hos barnet.

I arbeidet som forskar har Ryslett sett at kunnskapen om barn og mat ofte er avgrensa i barnehagane, der mange ungar faktisk får i seg så mykje som 60–70 prosent av all maten dei et gjennom ein dag. Sjølv om dei fleste barnehagetilsette veit at dei skal motivere barn til å ete, ikkje tvinge i dei mat og at dei må legge til rette for eksperimentering, er det likevel dei færraste som jobbar profesjonelt med måltida, seier Ryslett. Mange tilsette har dessutan med eigen matpakke og et ikkje i lag med barna, trass i at dei er dei viktigaste rollemodellane for ungane.

Aller helst skulle Ryslett ønskt at me såg meir til Sverige, der ungane får varme måltid i barnehagen. Ikkje berre fordi det ofte er i middagsmat at mange av dei mest spennande og uvande smakane finst, men også fordi svenskane har eigne kokkar eller ernæringsekspertar som lagar maten – og barnehagelærarar som et saman med barna. I Noreg må førskulelæraren vere kokk i tillegg til pedagog, sjølv om berre 2,5 av dei 180 studiepoenga dei har, har fokus på barn og ernæring.

Prøve, og prøve att

– Alle smakar må lærast, og alle barn kan ete all mat. Difor er det synd at små barn ofte berre får mjølk og brødskiver og graut og milde ting. Morsmjølk er søtt, og sjølv ved tilvenning til søt og mjuk graut ser ein at ungane skjer grimasar og spyttar ut grauten dei første gongene. Likevel forstår dei fleste at ein må ha tolmod, og at det berre handlar om å prøve att.

Slik er det med all anna mat også, understrekar Ryslett. Med den kunnskapen me no har, meiner ho alle småbarnsavdelingar i landet bør ta mål av seg til å bli spesialistar på å opne opp smaksvindauget til dei minste ungane:

– Barn bør få både salt, surt, bittert og umami og ulike konsistensar. Ofte må ein faktisk prøve mellom fem til 15 gonger før barnet aksepterer ny mat og smak. I tillegg til tilvenning og eksponering, er sosial læring, energiriking av maten og bygging av smaksbruer viktig hjelpemiddel for å utvikle smakspreferansane, forklarar ho. (sjå eiga undersak)

Barnehagen smittar

Ryslett meiner foreldra og barnehagane må stø kvarandre, og påpeikar samstundes at barnehagemåltida har fortrinn som heimemåltida ikkje har. I barnehagen er det ofte ei heilt fast ramme kring måltida, der ein også kan setje kresne og ikkje kresne barn saman og dra nytte av at dei hermar etter andre. Ryslett trur matarbeid i barnehagen vil ha ein viktig smitteeffekt til måltida heime, og kanskje bidra til å hindre at foreldre kapitulerer og lét ungane ete pølse og pasta medan dei sjølv et noko heilt anna til middag.

– Eit måltid er komplekst, og handlar også om at dei fleste heimar har reglar om alt frå å sitte fint til forventingar om at borna skal ete opp alt. Det er difor ikkje uvanleg at ungane trassar meir heime og nektar å ete brokkoli og fisk der, medan dei et det i barnehagen. Ein må aldri bruke tvang, og hugse at trassen fort dukkar opp om måltidssituasjonen slår over i noko negativt. Ein kan difor starte forsiktig og med gradvise tilvenningar, ved å få ungane til å ta eller lukte på maten og gje ros for ein bitte liten bit. Det viktigast er å ha tolmod, og å stå i matsituasjonen med kjærleik og forståing, seier Kari Ryslett.

(©NPK)