Kjært uteområde har mange namn

Sommaren er høgtid for å nyte livet på balkong, veranda, terrasse og altan. Kanskje er det litt tilfeldig kva namn ein set på uteområdet sitt, men skal ein vere heilt korrekt, finst det reglar.

– Alle desse byggkonstruksjonane har ein klar definisjonen, men ein treng ikkje gjere det komplisert. Det er alltid greitt å gå til den etymologiske bakgrunnen for ordet når ein skal definere kva som er kva, seier Thomas Thiis-Evensen til Nynorsk Pressekontor.

Balkongen – ei luftig ordning

Det første uteområdet Thiis-Evensen trekker fram, er balkongen. Etymologisk tyder balkong opphøgd plattform og slektar på det gamle høgtyske ordet balko, som tyder bjelke.

– Balkongen går ut frå bygget og heng heilt fritt frå resten av bustaden. Det er ofte den ein ser på leilegheiter i leilegheitsbygg i byane. Balkong er fritthengande og helst med eit gelender rundt, forklarer Thiis-Evensen.

Han peikar vidare på at den mest kjende balkongen i Noreg – slottsbalkongen – slett ikkje er ein balkong.

– Slottsbalkongen har eit underbygg og er difor ikkje fritthengande, slik ein balkong skal vere. Likevel er det langt meir elegant å seie slottsbalkong enn slottsveranda. Kongar og fyrstar har i uminnelege tider blitt hylla frå nettopp balkongar, og det er difor naturleg at også tilbygget på slottet vårt har den definisjonen, sjølv om det teoretisk sett er feil, seier arkitekturprofessoren.

Ein av dei mest kjende balkongtypane er fransk balkong. Fransk balkong er eigentleg ikkje ein balkong, men berre eit rekkverk på utsida av vindauge. Thiis-Evensen forklarer at det er døra ut til den franske balkongen som er det mest særeigne kjennemerket til den franske balkongen.

– Det er dei franske vindauga som dannar grunnelementet for ein fransk balkong. Dører ein opnar heilt ned til golvet, som ikkje går utover. I dei tronge franske gatene kunne ein ikkje dytte dørene ut, og ein var avhengig av ein dørkonstruksjon som ikkje tok plass utover.

Verandaen har fundament

Veranda er òg eit veletablert omgrep i det norske språk. Verandaen er eit fundamentert utbygg på bustadhuset og skil seg slik sett frå balkongen. I tillegg er han ofte innebygd med tak og vegger.

– Ein fin hugseregel for å definere verandaen er å tenkje på ein glasveranda. Glasverandaen har glas på tre på tre kantar og ei dobbeldør. Verandaen skal vere overbygd med eit tak og gjerne liggje i første etasje, men den må ikkje det, understrekar Thiis-Evensen.

– Frå verandaen går det òg gjerne ei trapp vidare til hagen. Ein veranda kan gjerne vere i fleire etasjar, fortel han.

I etymologisk ordbok blir det vist til at ein veranda ikkje nødvendigvis treng vere lukka. Dersom den ikkje har glasveggar eller anna på sidene, er det ein såkalla open veranda.

Altanen- eit alter

Altan har same etymologiske opphav som alteret. Namnet er ei avleiing av alto, som tyder høg, og grunntydinga er høgt utbygg.

– Ein altan er eit høgtliggjande uterom og kan i mange høve vere fundamentert på taket av ein veranda. Den er gjerne fundamentert med søyler, stolpar eller bogar, fortel Thiis-Evensen.

Han viser òg til at den tidlegare omtalte slottsbalkongen ligg nærare definisjonen av altan enn balkong.

Terrassen er knytt til jord

Terrasse er ei avleiing av det latinske ordet terra, som tyder jord. Definisjonen ein finn i etymologisk ordbok, seier at det er ein naturleg eller opparbeidd, trappetrinnforma avsats i skrått terreng.

– Terrassen er på bakken og ikkje overbygd – då blir det ein veranda. Det er på mange måtar ei forskyving i landskapet som skapar ein terrasse, forklarer Thiis-Evensen.

Det veletablerte uttrykket takterrasse kan ved første augekast virke som at det vik frå den korrekte definisjonen av terrasse, men Thiis-Evensen meiner takterrassen absolutt kan skilte med terrassestatus.

– Uterommet vert forankra til bakken gjennom bygget med x tal på etasjar. Det er heilt rett å seie takterrasse.

Ein kanskje meir folkeleg definisjon på ein terrasse er platting, som er eit relativt nytt omgrep. Arkitekturprofessor Thiis-Evensen viser til at dette er ein grov variant av terrassen.

Sjølv om dei fleste omgrepa for uteområda har klare definisjonar, meiner Thiis-Evensen at det må vere heilt greitt å nytte omgrepet ein vil.

– Feil kan jo vere fantastisk, avsluttar han.