Katinka er inspirator for ny grøn bølgje

Grønsakdyrking er perfekt for små teigar, meiner Katinka Kilian. Saman med mannen har ho gjort kortreiste grønsaker til levebrød. Ho er langt frå åleine. Interessa for å dyrka grønsaker for direktesal i såkalla marknadshagar har auka sterkt dei siste åra.

[if !supportLists]– [endif]Eg trur ikkje det er noko for alle. Men for dei som har entreprenørånd, er hardtarbeidande og ikkje treng den norske gjennomsnittsinntekta, men klarar seg med mindre – slik ein ofte gjer på bygda – trur eg dette kan vera ein kjempefin måte å halda lys i vindauga på bygdene, seier Katinka Kilian entusiastisk på telefon frå Ulvik.

Ho og mannen, Grzegorz Kramar, er nesten for veteranar å rekna når det gjeld den aukande interessa for småskalaproduksjon av grønsaker. Sju år har gått sidan dei kjøpte Undeland gard i den vesle hardangerbygda. Der dyrkar dei økologiske grønsaker, urter og blomar. Andelsbruket deira var i fjor det største i Vestland fylke. Avlingane frå bruket forsyner no over 80 familiar og fleire kjende restaurantkjeder med kortreiste grønsaker.

– Vi har faktisk ventelister på restaurantar som ønskjer å kjøpa andelar frå oss, fortel ho på umiskjenneleg bergensk dialekt.

Framleis ukjent for mange

Også blant privatpersonar opplever grønsaksbonden at det er ei aukande interesse for lokalproduserte matvarer. Samtidig meiner ho tilbodet framleis er for lite kjent.

– Eg møter stadig folk som seier «Driv de med det? Eg visste ikkje at det gjekk an å kjøpa lokale grønsaker i Bergen.»

Sjølv meiner ho det burde vera sjølvsagt at folk i den nest største byen i Noreg kan kjøpa alle typar kortreist mat som kan produserast på Vestlandet.

For å bidra til dette er ho tilsett i ei prosjektstilling i 50 prosent for å hjelpa personar som ønskjer å koma i gang med å dyrka grønsaker for lokalmarknaden. Ein del av stillinga er også å halda kurs for folk som vil starta med marknadshagar i Vestland fylke. Stillinga er del av eit prosjekt i regi av Bybonden i Bergen, Bergen kommune, statsforvaltaren i Vestland og fleire landbruksorganisasjonar.

Kilian held også dyrkingskurs for hobbydyrkarar som treng kunnskap og inspirasjon for å våga å gje seg i kast med å dyrka i eit krevjande klima.

– Å inspirera forbrukarane til å ta tilbake kjøkkenhagetradisjonen til Vestlandet er også ei viktig drivkraft for oss, seier ho.

Draumen om eigen gard

At Katinka Kilian og mannen skulle busetja seg på bygda og livnæra seg av å dyrka grønsaker, var ikkje sjølvsagt. Katinka er utdanna landskapsarkitekt frå Ås, medan Grzegorz er utdanna lærar og førskulelærar. Han har også erfaring frå media og journalistyrket.

For Katinka starta interessa for planter og gardsdrift i studietida. Då ho skulle ut i verda som student, arbeidde ho på ulike gardar i utlandet for å læra meir om hagebruk og gardsdrift. Etter kvart blei det å arbeida med planter vel så spennande som å arbeida som med landsarkitektur. Draumen var å få sin eigen gard.

At paret slo seg ned i Ulvik, var nokså tilfeldig.

– Vi leitte i tre år etter eit gardsbruk og såg ganske breitt rundt. Då oppdaga vi brått denne garden på den opne marknaden. Å finna eit bruk som er så velhalde og flott som dette, kjem ein nesten ikkje over. Så då greip vi sjansen.

I starten var det få som hadde tru på nykomarane som ville satsa på grønsaker.

– Vi møtte ein veldig stor skepsis og mange fordommar til det å produsera grønsaker for sal på Vestlandet. For oss blei det ei stor drivkraft i seg sjølv. Vi ville testa om det var hald i fordommane, seier Kilian.

Vekst for marknadshagar

Ho trur fordommane heng saman med at produksjon av grønsaker for direktesal skil seg mykje frå tradisjonelt landbruk og appellerer til andre grupper. Dette kjem tydeleg til uttrykk i satsinga på såkalla marknadshagar som har blomstra opp i Noreg dei to, tre siste åra, meiner ho. Eitt av kjenneteikna på ein marknadshage er at ein dyrkar eit stort mangfald av grønsaker på eit lite areal.

– I motsetnad til resten av landbruket der det ofte er mange eldre og mest menn, trekkjer marknadshagerørsla til seg mange unge. Eit stort fleirtal av dei er kvinner. Det synest eg er veldig spennande. I rekrutteringa til landbruket treng ein å tenkja litt breiare enn odelsgutane- og jentene, meiner ho.

Samtidig trur ho småskala grønt kan vera ei viktig tilleggsnæring for folk som har kjøpt eller teke over ein gard og er usikre på om inntektsgrunnlaget er stort nok til at dei tør å satsa.

– Kanskje kan kårfolket halda litt i sauedrifta eller kva det måtte vera, medan dei unge får prøva seg som marknadshagegartnarar? tipsar ho.

Den entusiastiske gartnaren i Ulvik har stor tru på at småskala grønt kan vera med på å gje nytt liv til små bruk og små teigar på Vestlandet. Ho peikar på at det verken krevst store investeringar eller store areal for å få gode avlingar. Samtidig strekar ho under at det å leva av å dyrka grønsaker krev mykje arbeid.

– Eg trur mange som kjem utanfor landbruket vil bli overraska over er kor tøft det er. Det gjev heller ikkje noka stor inntekt, men innanfor landbruket gjev det likevel ei ganske god timeløn samanlikna med andre delar av næringa.

Tilskotsordningar i utakt

Då Katinka Kilian og mannen starta med grønsakproduksjon i 2015, fanst det ingen tilskotsordningar for den typen landbruksproduksjon. No har Innovasjon Noreg oppretta ei øyremerkt tilskotsordning for folk som vil satsa på marknadshagar.

Det meiner Kilian gjer det lettare å koma i gang. Samtidig skulle ho gjerne sett at produksjonsstøtta til landbruket hadde vore betre tilpassa små produsentar som vil satsa på grøntproduksjon. Ho peikar på at det blir gjeve sekssifra summar i produksjonstilskot til sauedrift sjølv om folk driv ganske smått, fordi sauedrift blir sett på som viktig for å pleia kulturlandskapet, medan ei fulltidsstilling i ein småskala landbruksproduksjon knapt kan rekna med å koma over botnfrådraget på 6000 kroner.

– Ein føler seg ikkje like mykje verdsett når ein veit at naboen får store delar av inntekta sponsa av fellesskapet, medan du sjølv ikkje får noko – sjølv om ein gjer det ein har fått beskjed om frå regjeringshald. Dersom ein ønskjer å oppmuntra til at fleire skal satsa på småskalagrønt, er dette absolutt noko den nye regjeringa bør sjå på, meiner Katinka Kilian.