— Ingen er berre det du ser
– Eg har sett smerta i andleta, og eg har sett gleda i forløysinga. At dei opplever at det går bra, og at dei kan byrja å pusta att. Men det må mykje informasjon, kunnskap og samtalar til, seier Beate Gauden.
Som tidlegare leiar for pedagogisk psykologisk teneste (PPT) i Kvam har Gauden vore tett på born i barnehage- og skulealder som har vore frustrerte over eiga kjønnsidentitetsoppleving og kropp.
– Dess tidlegare eit barn eller ein ungdom klarar å setja ord på kjenslene, dess betre er det. Eg har sett born som vert rolege når dei vert trudde på at dei er eit anna kjønn, seier ho.
– Romma heile barnet
Ifylgje Gauden finst det ikkje ei konkret oppskrift på korleis ein skal fylgja opp born og ungdom i ein slik situasjon. Men ho er ikkje i tvil om kva som er det viktigaste.
– Ein må klara å romma heile barnet. Kven er det? Kva gjev det uttrykk for? spør ho.
Den tidlegare PPT-leiaren har fylgt born frå heilt ned i treårsalderen til kjønnsoperasjon. Dei har gjerne streva med ulike utfordringar over lang tid, eller vore deprimerte, fordi dei ikkje har fått vera den personen dei eigentleg er. Og ho har sett havet av kjensler som kan dukka opp hjå sysken, føresette og andre i nær relasjon til dei det gjeld.
– Det kan vera alt frå frustrasjon og fortviling til fornekting, skam og sorg som «boblar» i dei, seier Gauden.
Familie, barnehage, skule og nærmiljøet spelar ei viktig rolle for born med utfordringar knytte til kjønnsidentitetsopplevinga si, understrekar ho. Gauden meiner det er viktig å samla familiemedlemane og snakka med dei, der målet er å tryggja dei som er utrygge og gje dei informasjon. Kva gjer det med ein om han vil verta ho, eller ho vil verta han? Dess meir ein får snakka om situasjonen, dess enklare vil det verta å akseptera, hevdar ho.
– Alle vil oppleva denne reisa ulikt. Nokre vil oppleva støtte og tryggleik. Somme kan oppleva andre si manglande forståing som motstand. Eigentleg kan det vera at ein berre ikkje har våga å snakka om det, seier den tidlegare PPT-leiaren.
– Vanskeleg å fanga opp
Gauden, som er spesialkonsulent hjå RVTS Vest (Ressurssenter om vald, traumatisk stress og sjølvmordsførebygging) fortel at utfordringar knytte til andre stigma eller heimesituasjonen kan føra til at det vert vanskelegare å fanga opp dei det gjeld.
– Dersom ein har mykje anna kring seg, kan gjerne det som har med vanskar kring kjønnsidentitet, «drukna» i alt det andre, seier Gauden.
Ifylgje henne har dei ulike tenestene i Kvam tileigna seg kunnskap på fagfeltet av di det er meir openheit kring det og såleis eit større behov for det.
Sjølv har ho opparbeidd seg kompetanse i møte med born og familiar. Ho har også oppsøkt kompetanse og fått fagfolk til Kvam for å snakka om temaet. I den tida arbeidde ho i hovudsak med psykisk helse og psykososiale utfordringar hjå born.
– Er det skilnad på å vera ein slik situasjon på bygda enn i byen?
– Nokre kan nok oppleva at dess større mangfaldet er ein stad, dess enklare er det å vera annleis. Ein kan gøyma seg i mengda og finna likesinna. Men på den andre sida kan ein mindre stad opplevast som tryggare, seier Gauden.
Markering for mangfald
Frå 23. til 28. mai vert det arrangert Bygdapride i Øystese og Norheimsund i regi av Fargerikt Kvam. Gauden tykkjer at alt som er med på å hindra utanforskap, er viktig.
– Det å fokusera på toleranse og haldningar er det viktigaste. Ingen er berre det du ser, understrekar ho.
I løpet av veka vert det ulike arrangement. I fjor vart det for fyrste gong i Kvam si historie arrangert prideparade i Øystese. Årets parade går av stabelen laurdag. Seinare same dag held både Heidi Marie Vestrheim, Eli Gauden og koret Sapfonia minikonsertar i Kabuso. Elles står mellom anna kunstutstilling, filmframsyning i kinoen, open debatt, quiz og dragshow på programmet.
Ifylgje Signe Holst-Larsen, ein av arrangørane, vil det i år leggjast ekstra vekt på at det er 50 år sidan avkriminaliseringa av homofili i Noreg.
Avkriminaliseringa vert markert og feira over heile landet, opplyser Barne-, ungdoms- og familiedirektoratet på nettsida si. Skeivt arkiv, Nasjonalmuseet og Nasjonalbiblioteket er initiativtakarar til det som vert kalla Skeivt Kulturår, som er ei årelang feiring med mål om å dokumentera, formidla og diskutera skeiv kunst, kultur og historie.
