Gjer ingenting med regelbrot
Butikkar i Ullensvang, Eidfjord, Samnanger og Vaksdal sel alkohol medan dei er ubemanna. Dette er ifølgje Helsedirektoratet i strid med gjeldande regelverk. Likevel grip ingen inn.
– Me har fått med oss at dette skjer i fleire butikkar i vårt område, seier Nils Anders Bolstad, leiar i avdeling for alkohol og servering i Kvam.
Avdelinga har ansvaret for sals- og skjenkjekontroll i alle dei nemnde kommunane.
– Vårt mandat er å kontrollera at stader som sel eller skjenkjer alkohol, følgjer løyva dei har fått frå kommunane. Når politikarane gjev løyve som kan vera ulovlege, er det ingenting me kan gjera, seier han.
Herand Handel er den siste butikken i rekkja som har fått løyve. Rådmannen i kommunen gav først butikken løyve til berre å selja alkohol medan den var fysisk bemanna. Sidan gjorde formannskapet om vedtaket.
– Har ankepunkt
Butikkar som sel alkohol utan bemanning, nyttar såkalla RMA-teknologi. Dette er teknologi som gjer det mogleg for dei tilsette å ha «heimevakt». Dersom ein kunde vil kjøpa alkohol, kan den tilsette ha ein videosamtale med vedkomande. Teknologien skal gjera det mogleg for den tilsette å vurdera om kjøparen er tydeleg rusa. Dei tilsette kan også be kjøparen visa legitimasjon. RMA-teknologien sørgjer dessutan for at det berre går an å kjøpa alkohol når det er lov å selja alkohol.
Skjenkjekontrollen har blitt beden om å uttala seg om teknologien.
– I teorien ser RMA-teknologien fantastisk ut, men me opplever at praksis ikkje alltid følgjer teorien. Den tilsette kan til dømes ha ein videosamtale med kunden, men teknologien krev ikkje at vedkomande har det. Eg skulle ønskt at teknologien hadde ei sperre som gjorde at den tilsette måtte snakka med kjøparen før alkoholsalet kunne gjennomførast. Men det hjelper uansett ikkje kva duppedittar som vert plasserte i butikkane så lenge regelverket krev at ein tilsett skal vera fysisk til stades. Skal ein selja alkohol i ubetent butikk, trengst ei endring i regelverket, seier Bolstad.
– Kommunane bestemmer
HF har spurt om Helsedirektoratet har mynde til å gripa inn dersom kommunane gjev løyve som bryt regelverket. Direktoratet viste vidare til Helse- og omsorgsdepartementet, som igjen viste vidare til Statsforvaltaren.
Kommunikasjonsrådgjevar Solveig Mork Holmøyvik hos Statsforvaltaren i Vestland opplyser at deira jurist seier at den einskilde kommune har mynde til å handsama søknader om salsløyve. Verksemder som får avslag på søknader om sals- og skjenkeløyve kan senda klage til Statsforvaltaren.
Ei prøveordning
Maurset Landhandel i Eidfjord opplevde om lag det same som butikken i Herand. Landhandelen fekk eit prøveløyve til å selja alkohol i ubemanna butikk frå februar 2021 og ut juni 2022. Då butikken i 2022 søkte kommunen om å få fornya løyvet tilrådde rådmannen at den berre skulle få løyve til å selja alkohol når butikken var bemanna. Rådmannen argumenterte mellom anna med at alkoholregelverket er skrive før RMA-teknologien kom på marknaden. Lovverket seier difor ikkje om det er lovleg å selja alkohol ved hjelp av denne teknologien. Når ei lov er uklar, må kommunen støtta seg til Helsedirektoratet si tolking av regelverket.
Då politikarane handsama saka, vart likevel kravet om at butikken skulle vera bemanna, stroke. Løyvet vart gjeve som ei lenging av prøveløyvet. Det nye løyvet gjeld ut september 2024.
– Fekk lov til slutt
I Samnanger søkte Tysse Landhandel AS om salsløyve for alkohol i april. I juni gav formannskapet løyve til å selja alkohol, men berre når butikken er bemanna. Kravet om bemanning vart fjerna då kommunestyret handsama saka 15. juni. Endringa vart føreslegen av Odd Arne Haga (Frp). Han argumenterte mellom anna med at det må vera lovleg å selja alkohol med RMA-teknologi sidan så mange andre butikkar gjer det.
– Hadde det ikkje vore lov, hadde dei vorte stengde, sa han.
Forslaget hans vart vedteke med 11 mot 9 røyster.
I Vaksdal var det inga usemje mellom kommunedirektøren og politikarane. I 2020 føreslo kommunedirektøren å gje Eksingedalen Snarkjøp eit eittårig prøveløyve til å selja alkohol i ubemanna butikk. Dette vart samrøystes vedteke i kommunestyret. Då butikken i 2021 søkte om å lengja løyvet, tilrådde direktøren å gje eit nytt prøveløyvet som gjeld ut 2023. Forslaget vart grunngjeve mellom anna med at butikken rapporterte om positive erfaringar frå prøveåret. Tilrådinga vart samrøystes vedteken i kommunestyret.
