Framnes — ein tilflyttarmagnet

Denne saka er ein del av «Den store folkevandringa», eit samarbeidsprosjekt mellom lokalaviser organisert i Landslaget for lokalaviser (LLA), Senter for undersøkende journalistikk (SUJO) og NRK.

Han er stordabu og ho samning. I 1997, som tenåringar, sette dei seg på skulebenken på Framnes. Før avgangsåret var omme, hadde det oppstått søt musikk mellom dei.

24 år seinare bur paret, saman med fire born, i bustadfeltet på Norheim i Norheimsund. Og båe er tilsette ved den private vidaregåande skulen i Vikøy.

55 prosent

Det er dei ikkje åleine om. Av 58 tilsette på skulen har 35 ein eller annan gong flytta til Kvam, opplyser undervisingsinspektør Jostein Moldsvor. 32 — eller 55 prosent — kjem frå andre stader og gjorde seg til kvemmingar på grunn av skulen. 15 av dei tilsette kjem frå Kvam, men tre av desse kom tilbake på grunn av skulen.

I tillegg kjem 14 tilsette som flytta til Kvam før dei fekk arbeid på Framnes. Åtte av desse er smidde i hymens lenkjer med ein kvemming, ifylgje oppteljinga til Moldsvor. Han har vel å merka ikkje teke miljøarbeidarar og assistentar med i reknestykket, ettersom dei vanlegvis er tilsette i berre ein kort periode.

Litt tilfeldig

For Øystein og Sølvi Kongestøl Mongstad sin del var det litt tilfeldig at dei hamna i Kvam. Han, med ymse utdanning innan idrett, ungdomssosiologi og friluftsliv, arbeidde i sportsbutikk i Bergen då han i 2006 vart oppmoda om å søkja på ei vikarstilling på Framnes. Ho tok på den tida lærarutdanning ved Høgskolen i Bergen, men byrja same hausten som vikar éin dag i veka.

— Eg har eigentleg aldri søkt på Framnes, røper ho.

Dei må ha vore brukande vikarar, for året etter fekk båe fast jobb og flytta — og sidan har dei ikkje sett seg tilbake. I dag er ho kontaktlærar og han studieinspektør.

— Korleis var det å koma til Kvam i 2007?

— Storvegs. Eg kjem frå Stord, som hevdar å vera by, men eg er ingen bymann. Her når eg fjorden på eitt minutt og fjellet på nokre minutt, og har skitilbod både her og der, så for meg er det verdas navle. Eg treng ikkje kafear og slikt. Må eg på konsert, er det berre ein god time til Bergen. Eg vil heller ha fjellet og fjorden lett tilgjengeleg på ettermiddagen, seier Øystein.

— Og så er det veldig kjekt at det er eit sentrum her. Der får du det meste du treng, påpeikar Sølvi.

Distanserte seg fysisk

Bortsett frå dei tre åra på Framnes hadde paret ikkje koplingar til Kvam eller kvemmingar. Rett nok er ho oppvaksen i Eikedalen, kort veg frå kommunegrensa, men ho hadde ikkje stort meir kjennskap til kvemmingar enn det ho fekk gjennom sporadiske besøk og arbeid i unge år på «Naf´en» på Kvamskogen.

— Korleis var det å koma inn i lokalmiljøet då de flytta hit?

— Eg vil påstå at det er ein tendens til at dei utanfrå finn kvarandre og at dei som er her, er etablerte med sine nettverk. Det er ikkje så lett å bli kjend med dei som kjem herfrå, seier Sølvi.

Dei fyrste åra leigde dei to husvære i Vikøy, mellom anna på sjølve skuleområdet. Der fanst kollegaer med born i same alder som borna til Øystein og Sølvi, så etter arbeidstid var det berre å ta med seg kaffikoppen ut og treffa kjende dei treivst saman med. Mange av dei tilsette har ikkje annan familie i nærleiken, så dei kan hjelpa einannan med til dømes barnepass.

Seinare gjorde paret eit medvite val om å kjøpa hus eit stykke frå skulen, mellom anna for å få eit litt betre skilje mellom arbeid og fritid og for å utvida nettverket. To viktige arenaer for å knyte nye band har vore idretten og bedehuset — i tillegg til klassikarane skule og barnehage. Dessutan har leikeplassen, som ligg rett attmed bustadhuset, vist seg å vera ein brubyggjar der foreldre med små born møtest jamleg.

Stabil gjeng

— Eg ser litt inn på Kvam og vert aldri kvemming, seier rektor Harald Voster spøkjefullt.

Han er sjølv ein av tilflyttarane på Framnes. Sjølv om det tek si tid å verta integrert, meiner han dei mange «nye» augo kan ha verdi både for skulen og lokalsamfunnet elles. Kanskje er det til dømes enklare for dei som kjem utanfrå å stilla grunnleggjande spørsmål om kvifor ein gjer som ein gjer, spekulerer han.

Ei og anna utskifting i staben har skulen, men jamt over er personalet utruleg stabil, fortel rektor. I tillegg til at dei tilfører skulen kompetanse, konstaterer han at mange av dei engasjerer seg også utanfor halvøya — det vera seg i idrett, musikk, kyrkje eller bedehus. Nokre vert kanskje hakket meir engasjerte enn sjefen føretrekkjer, men han tykkjer likevel at innsatsen er av det gode slaget så lenge han ikkje fortrengjer andre i lokalmiljøet som ynskjer å vera med.

Framnes har 13 bueiningar av ulik storleik for lærarar. Nokre vert buande i mange år, men dei fleste flyttar vidare til eigne hus etter maksimalt fem–seks år. Rimeleg husleige gjer nok enkelte i stand til å leggja seg opp litt pengar medan dei bur ved skulen, og slik sett meiner Voster at ordninga kan bidra til lokale huskjøp og dermed permanente innbyggjarar.

— Ressurs i bygda

Framnes har opplevd å få kritikk, endåtil frå Kvam herad, for å trekkja til seg skuleelevar som elles kunne ha gått på den offentlege vidaregåande skulen. Dei fleste av dei kring 260 elevane kjem frå andre stader i landet, men dei siste åra har jamt over vel 30 elevar vore kvemmingar. Særleg fotballtilbodet — med nye Framnes Arena som eit ekstra trekkplaster — lokkar til seg ein del lokale elevar.

Sølvi trur at mange set pris på skulen i Kvam. Ho meiner at tilbakemeldingane tilseier at elevane stort sett synest dei går på ein god skule med lærarar som bryr seg.

Øystein er ikkje i tvil om at det er sunt med skjerpande konkurranse, både for den private og den offentlege skulen. Med monopol kunne det fort ha vorte litt slakkare, trur han.

— Me har mange dyktige tilsette. Eg ser på Framnes som ein ressurs i bygda som legg att pengar i lokale tilbod, kultur og idrett, i tillegg til å ha mange arbeidsplassar. Ein del varer kan me kjøpa billegare på nettet, men me vel heller å bruka lokale tilbod, seier Øystein, som ikkje stikk under stol at ein og annan netthandel kan finna stad også på halvøya i Vikøy.

— Mange av dei tilsette er flinke til å engasjera seg. Lærarane er her over lengre tid og ser behovet for eit levande lokalsamfunn, medan elevane som er her i berre tre år, har kvarandre og har kanskje nok med seg sjølve, seier Sølvi.

Andre prioriteringar

HF freistar tradisjonen tru desperat å få tilflyttarane til å seia noko negativt om Kvam, men dei slit med å etterkoma ynsket. Dei synest heimstaden er passeleg stor og tilbyr det meste, og er imponerte over alt lokale krefter får til av festivalar og ymse andre tilskipingar.

— Slik livet er no, er det nok for oss, seier Sølvi.

— Det er kanskje litt dårleg å ikkje sakna noko, men har eg skiløyper og fjorden, er eg nøgd, seier Øystein.

Vel å merka nemner Øystein at han tykte det var i overkant vanskeleg å finna eigna tomter eller ledige hus, men det har kome seg etter husværeeksplosjonen dei siste åra.

Om Sølvi skal setja fingeren på noko, er det den økonomiske politikken som vert ført i Kvam. Hennar inntrykk er at store satsingar har gått ut over basistilbod i til dømes skule og barnehage, gjerne til dei mest sårbare. Ho irriterer seg over at ein til dømes fyrst byggjer eit stort og flott badeanlegg, men deretter kuttar i symjeundervisinga. Eit anna sårt punkt er nedlegginga av Tolomarka barnehage, som representerte eit alternativ for foreldre som synest at #liveterbestute. Hadde ein ikkje lånt seg til fant, kunne ein kanskje ha satsa meir på mangfald og kvalitet, meiner Øystein.

— Om eg skulle ynskja meg noko, er det betre økonomiske prioriteringar, seier Sølvi.

Alt i alt, etter totalt 18 år i Kvam — nær halve livet —, forsikrar paret at det kjenner seg godt integrert.

— Det er så gale at då eg fekk bunad til 40-årsdagen og måtte velja mellom sunnhordlands- og nordhordlandsbunad, blei det hardangerbunad. Det var ein milepåle, seier Øystein.