Fleire tusen fritidsbåtar blir dumpa kvart år – eit stort miljøproblem over heile landet

Dei mange fritidsbåtane som blir dumpa i norske farvatn kvart år er eit stort miljøproblem. Mange etterlyser ei langt betre panteordning enn dei 1000 kronene som gjeld i dag.

Det finst ein million fritidsbåtar her i landet, og det er vanskeleg å få ei oversikt over kor mange som blir kondemnerte kvart år. Det har vore anslått at rundt 5.000 båtar blir dumpa ulovleg kvart år, men talet er vanskeleg å verifisere. Det er likevel ingen tvil om at dei ikkje er bra for naturen og miljøet.

Moderne båtar er i hovudsak av glasfiber og plast, og dei kan ende som mikroplast i naturen, og til slutt i maten vår. I tillegg inneheld båtane ofte elektronikk, drivstoffrestar og giftige kjemikaliar.

Båtvrak i naturen er ikkje berre eit problem langs kysten. Ei kartlegging er sett i verk for å få oversikt over kor mange som ligg att i innsjøar og fjellvatn.

Rundt 10.000 kvart år

Seniorrådgjevar Ole Thomas Thommesen i Miljødirektoratet seier til NPK at dei for nokre år sidan gjorde eit anslag på at rundt 10.000 fritidsbåtar ville bli kondemnerte kvart år. Kor mange som blir dumpa ulovleg har direktoratet ikkje oversikt over.

Det er ei etablert ei returordning, der det blir betalt ut 1.000 kroner i pant for båtar som blir leverte inn til eit godkjent mottak. Sidan 2017 har talet på innleverte båtar lege mellom 10.000 og 13.000 i året.

– Vi meiner ordninga fungerer bra. Og det er viktig å få med seg at båteigarar, i tillegg til dei 1.000 kronene, også får den vidare behandlinga av båtvraket gratis. I fjor betalte vi ut 48 millionar kroner til anlegga som tek seg av avfallet, seier Thommesen.

For det er båteigaren som er økonomisk ansvarleg for at båten blir sendt til eit godkjent anlegg for gjenvinning.

Det er ikkje eit obligatorisk register for båtar under 15 meter her i landet. Thommesen fortel at Miljødirektoratet i 2016 som fagorgan rådde regjeringa til å innføre eit slikt register. Sjøfartsdirektoratet har no fått i oppdrag å tilrå Klima- og miljødepartementet at det bør opprettast eit obligatorisk småbåtregister.

Også politiet, forsikringsselskapa, redningstenesta og andre instansar meiner at dette er vegen å gå.

– Naudsynt med register

Redaktør Axel Nissen-Lie i Båtmagasinet er også klar på at det er heilt naudsynt med eit båtregister, blant anna for å få på plass gode gjenvinningsordningar.

Han meiner såkalla herrelause båtar har blitt eit problem fleire stader. Folk legg frå seg utrangerte båtar ved offentlege bryggjer og kaianlegg, og dei må fjernast på skattebetalarane si rekning. Han meiner eit register vil vere med på å verne miljøet og sårbare økosystem.

Han trur ikkje at problemet med båtar som blir dumpa, har blitt mindre. Han ventar heller at det kjem til å bli større i åra som kjem. Den gjeldande panteordninga fungerer greitt for mindre båtar som kan fraktast på ein biltilhengjar, men større båtar er eit problem.

– Talet på fritidsbåtar auka sterkt på 1980-talet og båtane vart større. Når desse båtane skal vrakast, så kan det blir eit problem. Seinast i vinter gjekk to vrakbåtar ned utanfor Sandvika, og i 2022 sokk åtte vrakbåtar i Frognerkilen, fortel han.

Nissen-Lie seier at det ikkje er uvanleg at folk med dårleg økonomi skaffar seg ein gammal båt for å bu i han. Når så båten ikkje kan brukast til bustad lenger, blir han ofte forlaten. Ofte er det kommunen som då må ta ansvaret for vraket.

Redningsselskapet har i dag eit frivillig register for mindre båtar, men langt frå alle har registrert båtane sine der.

– Symbolsk panteordning

Generalsekretær Stig Hvide Smith i Kongelig Norsk Båtforbund (KNBF), den største interesseorganisasjonen for båteigarar i Noreg, er samd i at dumping av herrelause båtar er eit problem. Han meiner at den gjeldande ordninga, der ein båteigar får ein tusenlapp for å levere båten til opphogging, er symbolsk.

Han etterlyser det han kallar ei reell panteordning, som ligg nærmare opp til dei verkelege kostnadene med å levere ein fritidsbåt til opphogging. For større båtar kan det lett koste 50.000 kroner berre å frakte dei til ein gjenvinningsstasjon.

I fjor finansierte Handelens Miljøfond ei nasjonal ordning for innsamling av dumpa fritidsbåtar, og det vart henta inn 2.340 båtvrak. Og prosjektet held fram også i år, seier dagleg leiar i Miljøfondet, Cecilie Lind.

– Mellom to stolar

Ho fortel at problemet med vrakbåtar ofte fell mellom to stolar. Nokre stader tek kommunen seg av problemet, men ofte blir vraka berre liggjande. Derfor er det viktig med ei nasjonal ordning.

– Vi brukte 8,65 millionar kroner på vrakbåtar i fjor. Vi planlegg førebels å bruke 5,5 millionar i år, men talet kan bli høgare, seier Lind til Nynorsk pressekontor

Ho legg til at det først og fremst er transportkostnadene dei hjelper til med. Prisen kan bli temmeleg høg når ein skal frakte ein båt til eit godkjent gjenvinningsanlegg.

Handelens Miljøfond (HMF) har to store aktørar dei samarbeider med på dette feltet i Sør-Noreg. Kambo Marina i Østfold er partnar når det gjeld Oslofjorden, medan Viking Gjenvinning på Godøya i Giske kommune på Sunnmøre har ansvaret for Vestlandet.

Flest vrak vart i fjor henta til gjenvinning med støtte frå HMF i Møre og Romsdal og Vestland med 668 båtar. Viken og Oslo kjem deretter med 554 båtar, medan Agder er på tredjeplass med 299 båtar.

I Trøndelag var talet 289, i Troms og Finnmark 197, i Rogaland 161, i Finnmark 137, 71 i Vestfold og Telemark og til sist 54 båtar i Innlandet.

Blant båtane HMF var med og berga i fjor hadde 82 prosent av dei glasfiberskrog. Tre utgjorde 14 prosent, medan betong stod for tre prosent. Rein plast og gummi utgjorde ein prosent.

HMF er finansiert gjennom avgifta forbrukarane betalar for plastposar i butikkane. Dei brukar pengane på å førebyggje og fjerne plastforsøpling, på tiltak som bidreg til gjenvinning og ombruk av plast og på tiltak som er med på å redusere forbruket av plast og plasbereposar.

(©NPK)