– Fjorden får meir planteplankton

Grensa for kor mykje nitrogenutslepp Hardangerfjorden kan tola, er snart nådd. Det seier seniorrådgjevar og biolog Tom N. Pedersen hjå Statsforvaltaren i Vestland til Dagens Næringsliv (DN). Han har studert nye overvakingsdata frå det største oppdrettsfylket i Noreg.

– Eg hadde aldri trudd me skulle finna det me ser no, seier Pedersen.

Overvakingsdata viser at fjorden er på veg inn i ein situasjon med såkalla eutrofiering. Definisjonen på eutrofiering er minst 50 prosent auke i planteplanktonproduksjonen. Denne auken skjer i fyrste rekkje med eincella algar. Eutrofiering skjer som fylgje av overgjødsling. Planteplanktonproduksjonen vert overvaka gjennom kjemiske målingar av såkalla klorofyll A, skriv Statsforvaltaren. Klorofyll A er det primære fotosyntesepigmentet i planter, algar og blågrønbakterier, ifylgje uio.no.

Overvaking av ammoniumnivå gjev i tillegg informasjon om biologisk aktivitet i vassmassane.

Klimaet sentralt

Klimaendringane gjer fjordane våre mindre eigna som resipientar, skriv Statsforvaltaren. Fjordane i vest er prega av grunne tersklar og djupe basseng, og vert påverka av klimaendringane. Det tek til dømes lenger tid mellom kvar gong botnvatnet i terskelbassenget vert fornya.

Mindre utskifting av djupvatnet fører til redusert oksygenmetting, som igjen inneber at desse fjordane vert mindre eigna som resipientar for utslepp av næringssalt og oksygenforbrukande organisk materiale, skriv Statsforvaltaren.

Målingar i Samlafjorden syner lågare saltinnhald og tyder på at det er ei tid sidan sist det skjedde ei fornying av botnvatnet i terskelbassenget. Om trenden held fram, vil Samlafjorden koma under god tilstandsklasse.

Tilførsla av næringssalt til kystvatn i Noreg er aukande. Utsleppa av nitrogen frå oppdrettsnæringa har dobla seg dei siste 20 åra, ifylgje Statsforvaltaren.

Målingar av klorofyll viser ein tydeleg auke dei siste ni åra. Auken fell saman med auken i samla tilførsle av nitrogen til kystvatn.

Kan ta imot mindre

Eit avgjerande spørsmål vert om det er mogleg å opna opp for auka utslepp av næringssalt utan å koma i konflikt med vassforskrifta, skriv Statsforvaltaren.

Når det gjeld klorofyll A, er det enno ein viss avstand før miljøtilstanden vert nedklassifisert. Her spelar miljøovervaking ei viktig rolle. Kunnskap om utvikling gjer det mogleg å setja inn tiltak i tide.

Nedgangen i oksygennivået er noko ein ikkje har sett i Hardangerfjorden før. Mykje tilseier at nedgangen i oksygenmetting er ei fylgje av klimaendringane, skriv Statsforvaltaren. Ein auke i utslepp av næringssalt vil føra til dårlegare miljøtilstand.

Statsforvaltaren legg til rette for og koordinerer tiltaksretta overvaking i heile fylket for å sikra godt og oppdatert kunnskapsgrunnlag. I 2024 vil Statsforvaltaren starta eit treårig overvakingsprogram i Hardangerfjorden som ser nærare på mellom anna eutrofiering og miljøgifter i sediment.

Oksygenet forsvinn

Viss oppdrettsnæringa held fram med å sleppa ut så mykje næringssalt som ho gjer i dag, risikerer ein at oksygenet forsvinn frå dei djupaste delane av fjorden, fortel Pedersen til DN. Oksygennivået har alt kome ned mot grenseverdiane for vasskvalitet. Det einaste som vil hindra at me kjem dit, er å avgrensa utsleppa, skriv avisa. I dag er fiskeoppdrett den klart største kjelda til utslepp av næringssalt.

– Me må ta ein fot i bakken og vurdera kor mykje meir akvakultur me kan tillata, seier Pedersen til DN.

Overvakingsdataa strekkjer seg over ein periode på ni år og er henta frå målestasjonar i produksjonsområde 3, frå Karmøy til Sotra. Om ein ser heile området under eitt, er målingane gode. Men då Pedersen byrja å sjå på berre Hardangerfjorden, vart biletet eit anna. Om lag halvparten av dei 120 anlegga i produksjonsområde 3 ligg i Hardanger, ifylgje DN.

Pedersen opplyser til DN at det fyrst og fremst er utslepp av nitrogen som er den kritiske faktoren i sjøvatn. Vert det tilført for mykje nitrogen, vert det overgjødsling. Då gror fjorden att, oksygenet i dei djupaste delane av fjorden vert brukt opp, og i verste fall vert det uleveleg for fisk og andre dyr i fjorddjupna.

Overgroinga i Hardangerfjorden har auka med 50 prosent. Det er per definisjon overgjødsling, og tyder at ein bryt EU sitt vassdirektiv, ifylgje Pedersen. Det tyder at ein er i ferd med å bryta internasjonale lover, skriv DN.

Fleire aktørar har teke til orde for ein stor auke i havbruk. Veksten kan ikkje gjelda Hardangerfjorden, ifylgje Statsforvaltaren i Vestland.

– Du kan ikkje gje gass når det lyser gult, seier Pedersen til DN.

Det vert i dag produsert 100.000 tonn oppdrettsfisk i Hardangerfjorden. I tillegg er det gjeve løyve til ytterlegare 30.000 tonn som enno ikkje er sette i produksjon. På toppen av dette er det søkt om produksjon av ytterlegare 130.000 tonn.

– Det vert svært vanskeleg å seia ja til alt dette. Det er eigentleg ein utenkjeleg tanke ut frå kunnskapen me sit på no, seier Pedersen til avisa.