Fjordane våre endrar seg i rekordtempo – men ikkje til det betre

Marinbiolog Pia Ve Dahlen har omtrent vaksen opp i sjøen. No ser ho mørkt på framtida til kysten og fjordane våre.

– Havet består. Uansett kva vi gjer eller ikkje. Problemet er at endringane skjer så fort. Livet i havet har ikkje tid til å omstille seg tidsnok, og derfor kjem vi til å miste veldig mange av artane som finst der i dag, seier marinbiolog Pia Ve Dahlen til Nynorsk pressekontor.

Vi møter henne i familiehytta i Sarpsborg i Østfold der ho no har flytta inn på ubestemt tid. Sola skin, men vinden bles friskt og i horisonten skimtar ein mørke skyer som varslar om eit vêromslag ganske snart.

– Det blir berre meir og meir vêr no. Vi får tørrare og tørrare periodar og våtare og våtare periodar. Det ser vi òg i fjordane i form av avrenning som forureinar, fortel Ve Dahlen.

Dyster framtid

I juni kom FNs organ for havforsking og havforvaltning, IOC-Unesco med ein nedslåande rapport om tilstanden i verdshava. Der går det mellom anna fram at oppvarminga i havet går dobbelt så fort som for 20 år sidan og at verdshava har to prosent mindre oksygen i dag enn i 1960. Desse raske endringane får konsekvensar.

– Då eg var barn var det å bade før 1. mai heilt sjukt. I år var det 15 grader i vatnet her før 17. mai. Det skal ikkje vere sånn. Det gjer at dyrelivet må tilpasse seg ein anna dynamikk. Sjøen blir varmare samtidig som den mange stadar blir mørkare, seier Ve Dahlen oppgitt.

Varme i kombinasjon med meir avrenning frå land fører til meir algeoppblomstring og overgjødsling. Noko som igjen reduserer oksygennivået i sjøen, slammar ned alt som sit fast, og hindrar sollyset i å nå ned til tang, tare og ålegras.

– Når det ikkje er tilstrekkeleg med dyr til å ete opp algane vil dei døy og bli mat for bakteriar som reduserer oksygennivået. Det ser vi konsekvensane av i form av mørkare sjø og fleire heilt oksygenfrie soner, fortel marinbiologen.

Som å putte ei tann i brus

I tida etter den industrielle revolusjon har havet absorbert CO₂ tilsvarande 26 prosent av dei samla utsleppa våre. Det har dempa klimaendringane, men ført til at hava har blitt surare.

– CO₂ i vatn blir til karbonsyre – det same som vi har i brus. Du kan tenkje deg at du puttar ei tann i cola – den tanna vil gå i oppløysing. Tanna er laga av kalsiumkarbonat – same materialet som dannar skal i havet. Det som skjer når havet blir surare er at organismar slit med å bygge dette skalet. Då snakkar vi om alt frå små planteplankton, hoppekreps og korallar til krabber, reker og blåskjel. Ekstremt mange artar brukar kalsiumkarbonat for å bygge skalet sitt, seier Ve Dahlen.

Forsuringa vil i verste fall rive ned livsgrunnlaget for ei lang rekke hav-organismar.

– Held forsuringa fram i det tempoet den gjer no, så kjem vi på slutten av dette hundreåret til å ha så sure hav at 75 prosent av korallane vil gå i oppløysing.

Håp og apati

Pia Ve Dahlen føler stadig oftare at ho stangar mot ein vegg når ho prøver å nå ut med bodskapen om at noko må gjerast – og det no.

– Vi må få inn eit heilt nytt sett med politikarar som er villige til å lytte til forskinga, svarer ein engasjert og frustrert Ve Dalen på spørsmål om kva vi kan gjere for å bremse den negative utviklinga.

Ho viser mellom anna til den relativt ferske avgjerda frå politikarane om å opne for gruvedrift på havbotnen i Noreg for å vinne ut mineral.

– Det er så provoserande. Eg har aldri opplevd ei så samla forskingsverd – heile den seriøse havforskingsbataljonen står saman og seier at dette er prematurt og ikkje bør satsast på. Likevel så spyttar regjeringa i trynet på forskarane og kallar det ei kunnskapsbasert avgjerd. Der nede ligg det største karbonlageret i verda, enorme og ukjente økosystem, og viktige oppvekstområde for tusenvis av artar. Det kan få heilt katastrofale følgjer om dei byrjar å kødde rundt.

Marinbiologen er tydeleg engasjert i dette temaet og rundar bokstavleg talt av utblåsinga med å vise ein finger.

– Den er til politikarane som drit i fagfolka og berre ser pengar.

For ein som jobbar så tett på havet som Ve Dahlen pregar dei dystre utsiktene kvardagen i stor grad. Ho fortel at ho no vekslar mellom å håpe at ting skal ordne seg og å vere heilt apatisk.

– Det er blytungt. Ein har kjensla av å jobbe i oppoverbakke heile tida. Alle eg kjenner som jobbar med dette har møtt eller snust på den infamøse veggen, seier ho og sukkar tungt.

Det fantastiske artsmangfaldet

Ve Dalen lyser derimot opp når ho får moglegheit til å prate om artsmangfaldet vi har i norsk farvatn. Ho har mange personlege favorittar.

– Visste du at vi har sjølvlysande hai i Noreg? Er ikkje det det kulaste du har høyrt om så veit eg ikkje kva som feilar deg, seier ho og ler varmt.

– Så har vi òg det lengste dyret i verda: Kjempeslimormen. Han kan bu rett under brygga di og bli opp mot seksti meter lang. Han er ikkje farleg, berre lang og slimete. Eg synest òg at folk skal gå på jakt etter nakensniglar. Det finst sniglar i alle regnbogefargane.

Noreg har også ei rekke korallrev-rekordar.

– Vi har det største kaldvasskorallrevet i verda. Det er det 45 kilometer lange Røstrevet utanfor Lofoten. Det er ein fantastisk installasjon. Det er som ein tredimensjonal bygningsstruktur, som gir liv til enorme mengder skapningar. Vi har òg det grunnaste kaldvasskorallrevet i verda i Trondheimsfjorden og på Tisler i Ytre Hvaler ligg det største innaskjærs kaldtvasskorallrevet i verda, seier Ve Dahlen.

Medan vi har prata har dei mørke skya komme gradvis nærare hytta, og når samtalen går mot slutten ser det ut som vi har eit nært kommande skybrot over oss. Pia Ve Dahlen tek sine forholdsreglar og får kleda som heng til tørk under tak før vêromslaget. Under havoverflata skjer det kontinuerleg forandringar, så står det att å sjå om det blir teke nokon forholdsreglar der.

(©NPK)