Elektrikaren forklarar elektrisitet

Birgit Lillevik har jobba for Kvam Elektro AS i mange år, og veit meir om straum enn dei fleste.

– Kva er straum?

– Alt på jorda er laga av atom. Dei er så små at det ikkje går an å sjå dei. Atoma er bygde opp av ein kjerne kalla proton. Rundt protonet krinsar partiklar me kallar elektron. Straum oppstår når eit kraftverk riv elektrona laus frå protona og sender dei av garde i stor fart. Straumen med elektron vert sende gjennom høgspentlinene og kjem inn i husa våre via sikringstavla. Frå sikringstavla vert den send gjennom leidningane i huset til stikkontaktane, fortel ho.

– Kvifor går elektrona gjennom leidningane utan å stikka av?

– Det er fordi nokre stoff leier straum betre enn andre. Det er lett for elektrona å strøyma gjennom metall, medan det er vanskeleg å strøyma gjennom plast og gummi. Inni ein leidning er det kopar, medan det er plast rundt koparen. Det gjer at elektrona susar rundt inni leidningen, utan at dei slepp ut gjennom plasten.

– Korleis lagar ein straum?

– Mesteparten av den norske straumen vert laga i vasskraftverk. I eit vasskraftverk vert vatnet frå ei elv eller eit vatn sendt gjennom eit røyr til ein generator. Generatoren skapar eit magnetfelt som sender elektrona av garde. Vatnet eller elva må liggja høgare oppe enn kraftverket. På den måten dreg tyngdekrafta vatnet gjennom røyret og skapar energien som driv kraftverket.

– Kan straum vera farleg?

– Får me straumen med elektron gjennom kroppen, kan det vera veldig farleg. Sjølv straumen i eit vanleg hus er sterk nok til at du kan døy. Straum kan òg føra til brann. Den vanlegaste brannårsaka er at nokon gløymer å skru av kokeplatene på komfyren. Men det kan òg byrja brenna om ein brukar elektrisk utstyr feil. Sender ein for mange elektron inn i eit apparat eller gjennom ein leidning, kan det verta så varmt at det byrjar brenna.

– Kva gjer ein elektrikar?

– Elektrikaren monterer elektriske leidningar frå sikringstavla til stikkontaktane. Det er strenge reglar for korleis ein skal kopla eit elektrisk anlegg. Elektrikaren passar på at det vert gjort på den rette måten.

– Kan me gjera noko for å unngå brann og unngå å få støyt?

– Du må aldri opna opp stikkontaktar, brytarar, sikringstavler eller elektriske apparat sjølv. Dette må ein elektrikar gjera. Du må heller aldri stikka noko anna enn eit støpsel inn i ein stikkontakt. Og så er det alltid lurt å sjekka at platene på komfyren er skrudde av.

– Korleis hadde livet vårt vore utan straum?

– Mørkt og kaldt. Då hadde me berre hatt vedomnen til å halda oss varme, og me måtte ha bruka talglys og parafinlampar for å få lys. Me hadde ikkje hatt fjernsyn, datamaskinar, mobiltelefonar, oppvaskmaskinar eller vaskemaskinar. Straum har gjort livet vårt utruleg enkelt.