Eit spesielt år for den ferske ordføraren: Heilt oppslukt av korona

– Eg rekna med at jobben ville krevja mykje tid. Det har han gjort òg, men på ein annan måte enn eg hadde sett for meg.

Årsaka skal ha kome frå Kina. 12. mars, knapt fem månader etter at Næss overtok ordførarklubba og -kjeda, kom meldinga frå statsminister Solberg om at Noreg vart stengt meir eller mindre ned etter at koronaviruset hadde byrja spreia seg i landet.

I full sving

Dei inngripande tiltaka vart for mange starten på ein rolegare periode med heimeskule- og kontor og brakklagde fritidsaktivitetar. Andre måtte planleggja og koordinera det heile. Den kommunale kriseleiinga (KKL) – attåt tilsette i særleg skular, helse, barnehagar og reinhald – fekk mildt sagt køyrt seg i nokre veker på vårparten.

Det meste av dei omfattande drøftingane i KKL føregjekk i det som skulle verta årets store openberring i det offentlege Noreg: nettmøte.

– Då det braka laus, var det full rapportering på alle nivå i kommunen om kva som skjer og korleis ein skulle organisera seg. Det var fleire møte i veka, og me gjekk veldig breitt ut. Seinare vart det fortløpande vurderingar av kva tiltak ein skulle tilrå og om ein skulle ha forskrifter. Me landa stort sett ned på å gje råd, seier Næss.

53-åringen vegrar seg for sjølvskryt, men konstaterer at Kvam herad i hovudsak har fått positive tilbakemeldingar om handteringa av situasjonen.

– Me har fått ros for å gje god informasjon, og det har vore relativt lite debatt om tiltaka, så me har kanskje treft nokolunde, konstaterer han.

Ordføraren trekkjer fram særleg det tette samarbeidet med kommuneoverlege Dag Erlend Skjelbreid som uvurderleg i mange medisinske spørsmål. Få er ikkje førespurnadene frå lokale arrangørar og lag som har vendt seg til heradet for å få råd og rettleiing om stort og smått undervegs i koronatida. Mykje av det staten har servert, måtte tolkast lokalt.

Næss understrekar samstundes at leiarane berre gjer jobben dei er sette og valde til å gjera. Dei som verkeleg har fått smaka på ein tøff kvardag, er dei tilsette i dei mest råka tenestene, påpeikar han.

Pest og kolera

Noko av det som har plaga ordføraren mest undervegs i pandemien, er valet om å snevra inn mogelegheita til å vitja dei eldre i institusjonane, som i ein del tilfelle kan vera einsame frå før.

– Men det var ekstremt nødvendig for å unngå dødsfall. Dette vert å vega pest mot kolera, seier Næss.

Han minner om at også dei unge har måtta tola avgrensingar i den naturlege utfaldinga.

Sjølv om dei fyrste vaksinane snart vert sette på sjukeheimar også i Kvam, påpeikar Næss at framtida er uviss. Det er til dømes enno uklart om dei vaksinerte kan vera smitteberande. Med andre ord vert også 2021 spanande, meiner ordføraren.

I søkjelyset

For Næss sin del har mediehandtering vore ei sentral oppgåve, ikkje minst i samband med dei to mest dramatiske hendingane: det potensielle smitteutbrotet på Kvam vidaregåande skule og smitten som stamma frå den mykje omtala «koronabussen». I desse periodane gjekk det meir eller mindre i eitt frå morgon til kveld for den offisielle talsmannen.

Også det omstridde «hytteforbodet» i vår førte med seg ein del ekstraarbeid for Kvam herad. Korkje då eller no stikk Næss under stol at Kvam herad opplevde det som frustrerande å få ein del kritikk for tiltaket og måtte handtera ei rekkje spørsmål frå meir eller mindre provoserte hyttebrukarar, medan staten var ansvarleg for avgjerda.

– Kunne de ha gjort noko annleis, sett i etterpåklokskapslyset?

– Det er avgrensa kor mykje makt kommunen har hatt, så eg synest ikkje eigentleg det. Det er mogeleg me kunne ha late vera å stengja den vidaregåande skulen i mai, men me har valt å vera på den sikre sida. No er trenden meir at ein isolerer enkeltklassar med smitte. Nasjonalt trur eg hytteforbodet var litt forhasta, men det mange ikkje har fått med seg, er at belastinga på det lokale helsestellet var grunnen til det – ikkje risikoen for smittespreiing.

Ein vegarbeidar

Nok korona.

Nyttårsintervjuet med ordføraren føregår på telefon. Han er innom kontoret i rådhuset for å ha ein kort arbeidsdag i romjula. Etter eit krevjande arbeidsår løyver han seg litt fritid i høgtida.

Før samtalen om året som gjekk har han bladd opp i kalenderen for å minna seg sjølv om kva han eigentleg har drive med i år. Loggen syner at sjølv om korona utvilsamt har dominert, har det skjedd ein heil utanom òg.

Nokre av dei sakene som har teke mest tid, er kampen for statleg stønad til tunnel forbi Tokagjelet og til vegopprusting elles, situasjonen til Hardangerbadet AS og Hardanger AKS AS, og arbeid for å berga fagtilbodet ved Kvam vidaregåande skule. Av litt mindre saker som den politiske leiinga har arbeidd med, listar han opp mellom anna trafikksikringstiltak i Vikøy, godkjenning av reguleringsplanen i Gråsteinsdalen, fartsgrensa på Kvamskogen – som enno vantar avklaring –, og opprusting av bjølsegrødammen.

Møte med folkevalde i både fylkeskommunen og på Stortinget er viktige i mange saker. Både Næss, varaordførar Frode Nygård (Frp) og Hardangerrådet har hatt møte med stortingsbenken til Hordaland i år. Også det å få stortingsrepresentantar til Kvam for å møta til dømes verksemder, er viktigare enn folk kanskje trur og må difor prioriterast, meiner Næss.

– Det handlar om å få knaggar å hengja innspela våre på seinare, seier han.

Legg lobbyplanar

Neste «lobbymål» er budsjettkonferansen til regjeringa midt i februar. Ordføraren seier at han freistar planleggja den politiske påverknaden.

– Det gjeld å vera synleg og gje gode og rasjonelle innspel, og gjerne påpeika dei nasjonale interessene i til dømes omkøyringsvegen i Tokagjelet. Det handlar om å påverka til rett tid og på rett måte. Påverknaden bør skje planmessig og ikkje etter innfallsmetoden – og ikkje etter at avgjerdene er tekne, seier han.

Mellom måla hans er å sikra offentlege bidrag til utviklingsprosjektet til Hardanger fartøyvernsenter, Helse i Hardanger AS og den nemnde tunnelen forbi Tokagjelet. På fylkesnivå må ein sikra at løyvingane til både Tokagjelet og til opprusting av strekkja frå Øystese til Granvin står ved lag, og at sistnemnde prosjekt ikkje vert til hinder for utrykkingskøyretøy eller arbeidsfolk som pendlar til Ålvik.

– Elles må me vera flinke til å tråla fylkeskommunen etter ulike søknadsmogelegheiter. Ein må vera budd på å få nei og få seg ein på snuten, men me får ikkje til noko om me ikkje er med, seier ordføraren.

Eit nytt radarpar

Næss trudde det skulle vore ein stor føremon å ha ei kopling mellom varaordføraren og eit regjeringsparti, men i ettertid kan det sjå ut til at kvemmingane har fått gjennomslag for meir etter at Frp braut ut av konstellasjonen. Nyleg vart bompengegjelda i Kvammapakken om lag halvert med statlege kroner, etter ynske frå nettopp Frp i tingingane om statsbudsjettet for 2021.

– Dette kunne faktisk vore verre å få til med partiet i ei fleirtalsregjering. Me prøver å utnytta koplinga Frode har, og me har eit vindauga no der det har vorte flytta på veldig store pengar. Det må me prøva å utnytta, seier ordføraren.

Han opplyser at den politiske leiarduoen har kontakt fleire gonger i veka, og oftast ein lengre samtale kvar sundag. Næss omtalar samarbeidet i duoen som svært godt.

– Frode er veldig aktiv, følgjer ekstremt godt med og er veldig «på». Han arbeider med det som er mogeleg og lèt det umogelege liggja, seier Næss.

Han nemner rekrutteringa av to lærarar til Kvam vidaregåande skule i sommar som eit godt døme på handlekrafta til varaordføraren, som på det tidspunktet vikarierte som ordførar.

Næss og Nygård er del av ein fleirtalskonstellasjon der også KrF og H deltek. Så langt har han ikkje slege sprekkar. Ordføraren meiner at korkje den lokale «regjeringa» eller kvammapolitikken generelt er særleg konfliktfylt for tida.

– Eg prøver å halda alle parti inkluderte i større saker, seier han.

Næss har vore rådsordførar i Hardangerrådet i eitt år, og skal ha vervet i eitt år til. Også det arbeidet krev sitt av tid. Næss er glad for at spørsmålet om vossingane si deltaking i rådet omsider vart avklara i år, sjølv om han gjerne skulle hatt dei med vidare. Generelt synest han samarbeidet i regionen har teke seg opp og gått i rett retning i det siste, men at hardingane kan verta litt betre til å løyva kvarandre sigrar.

Ikkje heilt avslappa

Nyleg vedtok fylkespolitikarane å leggja ned eit elektro- og datateknologitilbod på den vidaregåande skulen. Næss vedgår at det var eit nederlag. Og sjølv om eigedomsavdelinga i fylkeskommunen har gjeve tydeleg melding om at den nye skulen i Norheimsund skal reisast heilt uavhengig av kva som skjer med fagtilboda frå år til år, kjenner ordføraren på ei viss uro over framtida.

– Me kan ikkje sitja i ro og sjå på at liner vert plukka vekk. Om det vert veldig tynt, er eg engsteleg for at nokon skal spørja om det er naudsynt å investera store pengar i ein skule som manglar så mange liner, seier Næss.

Han meiner tett dialog med skulen sjølv, Handalag opplæringskontor og fylkespolitikarane vert viktig. Eit spørsmål den neste tida vert om ein bør satsa på både å få oppretta elektrotilbodet og eit transport- og logistikktilbod parallelt, eller om dei to tilboda kan slå einannan i hel.

– Bør liggja til rette

Folketalet i Kvam har vore nokså stabilt i nokre år, men Statistisk sentralbyrå spår kraftig nedgang dei neste 30 åra. Næss meiner mykje avheng av kor godt arbeid både han og andre lokalpolitikarar gjer.

– Eg meiner dette kjem veldig an på kor gode kommunikasjonar det er i regionen. Me har stor verdiskaping og det burde liggja til rette for fleire arbeidsplassar ut frå potensialet vårt i utnytting av lokalt produsert kraft, men også som pendlarkommune. Med betre samferdsleliner til Bergen og Odda kan spådomane verta gjorde til skamme.

– Eg ser mange positive trekk i Kvam. Me har til dømes ein god entreprenørbransje som ser ut over kommunen vår og tek oppdrag andre stader. Mykje ligg til rette for at det vil vera ein attraktiv stad å bu i framtida, og koronaviruset har vist at det går an å arbeida meir heime og vera mindre avhengig av å bu i Bergen. Marknadsføring mot bergensarar og utflytta kvemmingar kan vera ei god satsing. Når kvammadelen av Hardanger ligg så nær Bergen, bør me kunna vera attraktive. Me har friluftsliv, eit rikt kulturliv og det meste ein treng av tilbod.

– Synest du intern krangel øydelegg for Kvam?

– Nei, intern krangel må ein kunna tola. Diskusjon er bra. Om ein er rykande usamd, får ein heller vera det. Frontane i heradsstyret viser likevel at viljen til å dra i lag er stor. Konfliktlina er overdriven og dukkar mest opp i spesielle saker med nokre tiårs mellomrom. Eg håpar og trur at det vert mindre av slikt.

– Eit privilegium

Lokalpolitikken – og endåtil intern krangel – har utvilsamt hamna litt i skuggen av covid-19 i 2020. Kanskje har også dei mange nettmøta, som har vore meir regelen enn unntaket i mykje av året, lagt ein dempar på den frie utfaldinga til dei folkevalde. Mykje av debatten i år har handla om budsjettkutt og kulminerte med at mellom anna Tørvikbygd skule og to bibliotek vart berga av heradsstyret før jul. Legekontoret i Ålvik var berga allereie før budsjettframlegget vart offentleggjort.

Ordføraren og Ap gjekk til val på mellom anna å innføra dagleg servering av eit gratis måltid på skulane og kampen mot ufrivillig deltid. Han tek sjølvkritikk for å ikkje ha kome langt nok med nokon av sakene.

Vona er å få sett i gang utgreiing av fyrstnemnde tiltak i 2021 og å halda fram prosessen med å sikra fleire i pleie og omsorg større stillingar. Han seier han har hatt møte med Fagforbundet om saka, men at han diverre ikkje har følgt opp lovnader om å setja i gang ein prosess i haust.

Elles konstaterer Næss at det for det meste har gått greitt å fylla rolla som møteleiar. Han prøver å førebu seg grundigast mogeleg til heradsstyremøta når det gjeld både innhald og form, for å unngå å gjera ferskingtabbar.

– Korleis har det elles vore å vera fersk ordførar?

– Veldig kjekt – og travelt, som eg altså rekna med. Det er alt frå enkeltpersonar som har møte med meg om små og store ting, til heradsstyremøte og beredskapsmøte. Eg trudde eg skulle få betre tid til å setja meg inn i saker. Variasjonen er enormt stor og krev at ein set seg inn i nye ting heile tida, men det er eit privilegium å få lov til dette, seier Næss nokre dagar før kalenderen viser 2021.