— Eg har ein del ting på netthinna som ikkje er så hyggjelege
Det seier Oddmund Soldal. Sundag kunne me sjå i nyheitene at Taliban erobra Kabul. For tjue år sidan var Soldal sjølv på flukt i Afghanistan.
I dag er Soldal hydrogeolog for Cowi AS i Norheimsund, og jobbar med vatn i jord og fjell — grunnvatn. På 2000-talet var han tilsett i Kirkens Nødhjelp, og i 2000 var han ein månad i Afghanistan for å sjå på ulike vassprosjekt. Då hadde det vore langvarig tørke. Brønnar var tørka ut og veldig mykje av vassforsyningsanlegga øydelagde under borgarkrigen på 1980-talet.
— Det var opphavleg eldgamle, underjordiske og handlaga tunnelar i det området, men dei var fine gøymeplassar for geriljaen, og det visste Sovjetunionen. Mykje var bomba og øydelagt, seier Soldal.
Jobben hans handla mellom anna om å vurdera behovet for rehabilitering, og å sjå på kva måtar ein kunne bruka for å ordna opp i vassforsyninga att.
— Vanskeleg
Seinsommaren i 2001 var Soldal tilbake i Afghanistan. Med base i Kabul reiste han og ein kollega rundt i landet for å sjå korleis det stod til. Då var det Taliban som styrte landet, dei som me ser erobrar landet i dag. Afghanarane vart mykje herja med av sine eigne, men Soldal og kollegaen vart stort sett godt mottekne. Det var på mange måtar kjekt å vera der, synest han.
— Men det var veldig kontrollert, alt saman. Dei heldt ei hand over folk og land. Prestestyret styrte alt, og hadde du ikkje skjegg, låg du tynt an, fortel han.
Som vestleg var Soldal generelt meir verna, men i 2001 byrja det å bli slik at også utlendingane vart meir overvaka. Ein del utlendingar vart også arresterte i 2001, og det hadde ikkje skjedd tidlegare, ifylgje Soldal.
— Me vart mellom anna stogga for ransaking av det religiøse politiet. Dei sjekka om me hadde med oss saker og ting som ikkje var godkjende. Elles var Afghanistan i 2001 eit land som var heilt knust. Hus var øydelagde og vegane var som potetåkrar over det heile. Det var frykteleg vanskeleg å koma seg fram og få gjort noko.
Måtte flykta
11. september i 2001 var Soldal i nærleiken av buddha-statuane i Bamiyandalen, nordvest for Kabul. I området rundt stod Taliban sterkt. Heile dagen hadde han, kollegaen og nokre samarbeidspartnarar av Kirkens Nødhjelp køyrt bil på humpete veg. Dei sat og halvsov alle saman, medan dei høyrde på BBC. Det var eigentleg forbode.
I halvsøvne oppfatta dei skildringa av åtaket på tvillingtårna i New York som science fiction. Brått forstod dei at det var reelt. Dei innsåg også at Al Qaida, som var godt etablert i Afghanistan, truleg var dei einaste som hadde kapasitet til å gjera eit slikt åtak. Soldal og folka rundt han var hamna i ein risikosituasjon.
— Me visste korkje kva som hende eller kva som kom til å henda. Det gjorde vel ingen andre heller, fortel Soldal.
Dagen etter reiste han og fylgjet på ei synfaring langt oppe i nokre fjellandsbyar, og var vekke heile dagen. Då dei kom tilbake hadde lokale Taliban-leiarar vore og levert eit brev til dei der dei hadde base. Der stod det at Soldal og fylgjet skulle bruka skrivet då dei passerte kontrollpostar på veg ut.
— Sjølv om det var Taliban, var dei innstilte på å hjelpa oss ut. Me visste ikkje om me skulle stikka av eine eller andre vegen. Anten måtte me reisa til Tadsjikistan i nord, eller så måtte me tilbake til Kabul.
Kirkens Nødhjelp hadde ein del lager i Kabul, så fylgjet valde å reisa tilbake dit. Dei sjekka at det ikkje var utsett for plyndring, og fekk sikra det.
Då tida var inne for å reisa vidare, hadde alle andre vestlege allereie reist. Også alle fly hadde gått. Soldal og kollegaen måtte køyra bil gjennom Khyberpasset og til Pakistan. Dei var truleg mellom dei siste vestlege som reiste frå landet.
— Forferdeleg trist
— Eg har ein del ting på netthinna som ikkje er så hyggjelege. Då me skulle ut av landet og var på grensestasjonen til Pakistan, klarte me vestlege å koma forbi. Men det var veldig mange andre som òg ville ut, men som ikkje fekk lov. Det var ikkje kjekt å vera vitne til valdsbruken som skjedde der.
— Kva tenkjer du når du ser kva som skjer i Afghanistan i dag?
— Fyrst og fremst vert eg forferdeleg trist. No går landet truleg tilbake til den same situasjonen som me såg for tjue år sidan. Ein situasjon som ikkje på noko vis tek omsyn til folk sitt ve og vel. Eg oppfatta det meir eller mindre som eit terrorregime. For folk generelt var det forferdeleg, og for kvinner var det ekstra gale. Kvinnene hadde ingen offisielle rettar.
— Kjende du deg utrygg?
— Både ja og nei. Det var utriveleg, for å seia det slik. Aller verst var det for dei som måtte vera igjen, og sjølvsagt for familien heime.
