– Eg føler at eg har hacka hjernen

I eitt år skal Stilson og Sundet vera utan smarttelefon og sosiale medium. Med seg har dei hjerneforskarar og vitskapsfolk som skal følgja med på endringar i kroppen. Slikt vert det sjølvsagt tv av, og serien «Avlogga» kjem truleg på NRK til hausten. Då dukkar det gjerne opp kjensfolk.

I fjor prøvde Framnes Kristne Vidaregåande Skule seg nemleg på eit liknande prosjekt, berre over kortare tid. Dei elevane som ville, fekk prøva å leva anten heilt utan mobiltelefon, eller med avgrensa skjermtid, i tre dagar. Det gav meirsmak hjå fleire. Denne veka gjentok skulen suksessen.

– Det handlar om at me skal kjenna litt på livet utan skjerm. Me køyrer på med ekstremversjonen og lèt elevane levera mobilane sine inn frivillig. Over 95 prosent av elevane deltek, fortel lærar Sverre Lindøy.

Han seier skulen er oppteken av at elevane skal bestemma dette sjølve. Håpet er refleksjon rundt eigen skjermbruk. I ettertid vil skulen følgja opp elevane med spørsmål. Lindøy håpar elevane får kjenna på eit fint fellesskap utan skjerm.

– Det trur eg nokon kjenner på allereie, sa han onsdag.

Telefonen er livet

I samband med arrangementet kontakta skulen NRK for å høyre om Sundet og Stilson kunne tenkja seg å dela litt erfaringar med elevane i eit føredrag. Det takka dei ja til, men det vart ikkje berre med det. Saman med to kameramenn flytta dei like gjerne inn på skulen dei tre dagane.

– Dette er veldig gøy og eit bra tiltak. Me har snakka med ein haug med folk og eg føler dei har den same opplevinga som oss. Dei seier det kjennest utruleg bra, seier forfattaren.

– Me er jo to middelaldrande småbarnsfedrar. Slik sett er det lett for oss å vera mobilfrie, for kva har me eigentleg der å gjera? Men ungdomane seier at dei har jo heile livet sitt på telefonen, seier journalisten.

Begge opplever likevel at ungdomane på Framnes også tykkjer det er fint å vera meir til stades. Trass i at ungdomane har hatt det digitale med seg frå fødselen av, synest dei det er deileg å vera utan. Det er artig, synest Sundet.

– Det å vera menneske vert ikkje gamalt, seier han.

Skummel avhengigheit

– Det er litt skummelt kor avhengige me er av ting. Éin ting er å kunna ringa kvarandre, men TikTok og Instagram og Snapchat og slikt – eg føler at eg mistar litt kontakten med alt. Det er skummelt.

Det sa Synva Valland Steine då HF var innom skulen midt i prosjektet. Steine fekk sin fyrste smarttelefon då ho var rundt 11 år. Om lag seks år seinare testa ho altså livet utan skjerm. Ikkje telefon og ikkje datamaskin. Heller ikkje i undervisninga. 17-åringen merka positive effektar allereie etter kort tid. Ikkje minst snakka ho meir med folk.

– Ofte sit me gjerne berre på mobilen, i alle fall i dei fyrste friminutta. No leikte me ein leik. Og i stad lærte eg å hekla. Det har eg ikkje kunna før, så eg har allereie fått noko produktivt ut av det.

17-åringen trur òg det vil verta lettare å øva til fredagens prøve utan ein mobiltelefon i nærleiken. I vinter hadde ho i snitt kring seks timar på telefonen kvar dag.

– Trur du skjermtida di vil endra seg?

– Eg håpar det.

– Hacka hjernen

I motsetnad til elevane på Framnes er ikkje Sundet og Stilson heilt skjermfrie i sitt prosjekt. Ein episode av ein serie no og då, og gjerne ein fotballkamp, er lov, fortel Stilson. Men det er slett ikkje det same lenger.

– Eg føler at eg har hacka hjernen min, på ein måte, og teke noko tilbake.

Ein kveld han og kona skulle sjå ein episode av serien «Makta» – som alle andre snakka om –, dukka det uvande tankar opp. «Skal eg verkeleg bruka kvelden min på å sjå ein serie?» tenkte han. I samband med prosjektet hadde paret nemleg byrja å gjera heilt andre ting etter at borna var i seng; spela brettspel og kort, lesa i bøker og spela gitar, for å nemna noko.

– Me var liksom på hytta kvar kveld. Før var det heilt motsett. Då handla det om å få ungane i seng, og så sjå ein serie. Eg kan kjenna på hjernen min at no spør han etter noko anna enn underhaldning.

Det er veldig tilfredsstillande, synest han. Han trur mange kjenner på å vera fanga i ei slags underhaldningsboble. Ein må verta stimulert kjapt og lettvint – heile tida.

– Når eg ser film no, skrollar eg ikkje på telefonen medan eg ser på film.

Middag utan mobil

Til liks med medelev Steine fekk Samuel Sandvik (18) telefon då han var 10–11 år gamal. Han var med på det same prosjektet i fjor, og nølte ikkje med å levera inn den elektroniske duppedingsen då han fekk sjansen. Det er fint å kjenna korleis det er å kopla av det digitale, synest han.

– Har du merka endring så langt?

– Eg har lese ein del bøker. Tidlegare hadde eg nok heller vore på mobilen. Det er jo ein betre måte å bruka tida si på, seier Sandvik.

Også han tykkjer det er litt skummelt å tenkja på all teknologien ein veks opp med i dag. Ein vert gjerne litt dårlegare på dei medmenneskelege tinga, seier han. Og kanskje dårlegare til å sjå folk og vera sosial og slikt? undrast han.

Etter prosjektet i fjor bestemte Sandvik seg for å prøva aldri meir å ha telefonen med i matsalen medan han var saman med andre. Han ynskte å ha fokus og vera meir til stades.

– Har du klart det?

– Ja, eg trur det.

– Eg må leva utan

Stilson og Sundet stikk ikkje under stol at det er ein del utfordringar med å vera utan smarttelefon. I tillegg til at konene deira lyt følgja med på det som er av informasjon frå barnehagen, til dømes, er det heller ikkje så lett å reisa utan ein telefon med appar. Og sett vekk frå det praktiske, kjennest det òg heilt merkeleg, fortel dei.

– Du kan jo sitja ved sidan av ein person i 40 minutt på bussen utan å vita kva personen heiter. Ingen vil snakka med kvarandre, seier Sundet.

Det er eit slags sjukdomsteikn i samfunnet, meiner han. Han er redd for at også dugnadsånda til nordmenn forsvinn når ein lever i denne «bobla».

– Kan ein klara å kopla av utan å måtta printa buss- og togbillettar? Finst det ein mellomting?

– Smarttelefonen er jo laga for fornuftig bruk, men det krev mykje for ikkje å falla inn i alt det unødvendige, seier Stilson.

Sundet anbefaler å kutta smarttelefonen heilt ut. Om telefonen er der, er han framleis ein freistnad. Stilson trur sjølv at han kjem til å ha ein smarttelefon tilgjengeleg etter prosjektet, som kan brukast til dømes ved reising. Appane ser han føre seg å ha tidsavgrensingar på. Det må vera nokre rammer, meiner han.

– Eg trur ikkje eg kan ha smarttelefon igjen. Då kjem eg til å gli inn i det att. Eg trur eg berre må leva utan, seier Sundet.

Sundet la forresten ikkje mobilen vekk i ein skuff – han ramma han like godt inn og hengde han på veggen som eit kunstverk. Det vert han truleg hengande.