Bomma grovt med besøkskalkylar og driftsbudsjett – no kjem rekninga på bordet

Denne månaden, parallelt med at dei skal starta debatten om store sparetiltak i Kvam herad dei komande åra, skal lokalpolitikarane ta stilling til kor langt dei er villige til å tøya strikken i den kommunale badebuksa.

4,9 millionar kroner kan i praksis verta den nye kostnaden for Kvam herad med drifta av sin del av badeanlegget i Øystese og av det tilhøyrande kommunale føretaket som varetek kommunale interesser i bygget.

I alle fall var det tilrådinga styret i det kommunale føretaket Kvammabadet KF (KB) fekk på bordet og tilrådde tysdag 22. oktober.

– Misforstod tilskotet i år

Måtte yta naudhjelp

Det opphavlege tilskotet frå Kvam herad til anleggsdrifta var 930.000 2020-kroner, fastsett av eit knapt fleirtal i heradsstyret i 2017 etter ein årelang debatt om saka. Sidan er det kommunale tilskotet prisjustert til kring 1 million kroner.

Rådmannen rådde i siste liten dei folkevalde frå å gå inn i prosjektet før det var betre utgreidd, mellom anna av di han meinte besøksprognosane var for optimistiske. Eit fleirtal overhøyrde han og var villig til å ta risikoen. Kvart år sidan starten har Kvam herad vore nøydd til å yta store ekstraløyvingar via KB for å dekkja underskot i Hardangerbadet AS (HB).

Både i fjor og i år har Kvam herad såleis ytt 3,1 millionar kroner. Det er kring tre gonger meir enn det som var føresetnaden då eit knapt fleirtal i Kvam heradsstyre 12. desember 2017 valde å ta del i prosjektet. Frå og med 2025 kan summen altså auka med ytterlegare 1,8 millionar kroner.

I år har HB i tillegg bede munnleg om at Kvam herad dekkjer kostnaden med drift av KB, stipulert til 0,9 millionar kroner. Selskapet opplyser at det har misforstått det kommunale tilskotet og fått ein auke i ymse kostnader.

Motparten fekk laga saksgrunnlag: – Dugnad

Skulle vera «gratis»

Ein mykje diskutert føresetnad for dei politiske vedtaka om kommunal deltaking i HB, der Kvam herad investerte om lag 25 millionar kroner, var at anlegget ikkje skulle medføra auka driftskostnader for Kvam herad utover det nemnde tilskotet.

Det prinsippet meiner dagleg leiar Tom Rasmussen og styreleiar Reidun Skålheim Solberg i KB at heradet no bør leggja bak seg. I staden, meiner dei og styret, bør Kvam herad gjera slik HB har argumentert for lenge: betala ein fast sum basert på kva det i realiteten kostar å driva den kommunale delen av anlegget.

Dei meiner at det rundt rekna vil kosta heradet 7 millionar kroner i året, vel å merka medrekna ein naudsynt auke i vedlikehaldet og ein buffer for uføresette avvik. Leiarduoen føreslår difor at Kvam herad skal yta denne summen på fast basis til anlegget dei neste fem åra. Til fråtrekk kjem ei kalkulert, fast «husleige» på 2,6 millionar kroner. Denne leiga skal ifylgje framlegget ikkje lenger vera bygd på dei faktiske besøkstala og variera ut frå salssuksessen til selskapet, men byggja på eit fast, teoretisk besøk på 48.000 i året.

I tillegg til dei 4,4 millionar kronene meiner KB-leiinga at heradet bør dekkja kostnaden med drifta av det kommunale føretaket, ei kursendring som vil bryta ein annan føresetnad i gamle politiske vedtak. Kostnaden med drifta har variert med kompleksiteten i arbeidet. Han har vorte høgare enn vona, ikkje minst som fylgje av dei årlege underskota som har ført til kompliserte reknestykke av pengar og ikkje minst årleg arbeid med innkrevjing av pengar frå ei lang rekkje kausjonistar som garanterte for underskot. Kostnaden med KB-drifta er kalkulert til 500.000 kroner frå og med 2025.

Vert besøkstala høgare og kostnadene lågare enn det som ligg til grunn i reknestykka, vil det gagna HB. Vert dei dårlegare, må eigarselskapet Hardangerbadet Eigedom AS (HBE) dekkja dei, ifylgje framlegget som det vesle KB-styret stilte seg samrøystes bak i oktober. HBE eig vel 90 prosent av aksjane i HB.

Stiller krav til eigaren

For å sikra at også eigarselskapet til HB stilte opp i krisetidene dei siste åra, har dei folkevalde sett som vilkår for ekstratilskot og «underskotsdekning» at husleiga til HBE vart redusert med 1 eller 1,1 millionar kroner. I fjor var husleiga til det private føretaket på nær 2,9 millionar. I tillegg har HBE ytt konsernbidrag og likviditetslån til HB.

HBE har trass dette gått med årlege overskot dei siste åra, parallelt med at Kvam herad har ytt ekstratilskot til drifta av badeanlegget. I fjor hadde selskapet til dømes eit resultat før skatt på 1,8 millionar kroner, og i 2022 på 0,8 millionar kroner. Langsiktig gjeld var 42,2 millionar og eigenkapitalen på 64,6 millionar kroner. Sidan har selskapet mista Helse i Hardanger AS som leigetakar i den tredje høgda i bygget.

Styret i KB føreslår fleire vilkår for den nye ordninga med faste summar og meir føreseielege rammer:

• Det nemnde kravet om redusert husleige på 1,1 million kroner skal halda fram dei neste fem åra. Leiga kan berre konsumprisjusterast, ifylgje framlegget.

• Vedlikehaldet må auka med 500.000 kroner i året, der HBE må betala inn 120.000 kroner i året. KB sin del er 380.000 kroner. Pengane skal øyremerkjast til føremålet og kan ikkje nyttast til anna. Det vert ikkje sett av eigne pengar til større reparasjonar, fordi partane ikkje reknar med at det vert naudsynt dei neste fem åra.

• HBE må «erklæra» at selskapet vil dekkja underskot i HB og syta for å ha «forsvarleg» eigenkapital og «tilfredsstillande» likviditet, noko aksjelova uansett pålegg selskapet.

• HBE må gjennomføra ein emisjon for å få auka eigenkapitalen med fem millionar kroner innan den nye avtalen skal signerast. Dette kravet kom frå styret. Rasmussen og Solberg føreslo berre ein emisjon utan eit talfesta krav. Ein emisjon må godkjennast av generalforsamlinga.

• HB eller HBE kan ikkje betala ut utbyte eller «tilgodesjå» eigarar utan skriftleg samtykke frå Kvam herad.

• «Underskotsgarantiane» frå private kausjonistar skal framleis gjelda. Dei vart stilte for ti år frå og med 2020.

I praksis ikkje?

Sistnemnde garantiar vil i praksis ha lite å seia i den nye modellen med faste summar som grunnlag, påpeika styremedlem Frank Helland i KB-møtet 22. oktober. Årsaka er at HB i praksis vil vera konkurs den dagen selskapet ikkje kan gjera opp for seg til KB. Dessutan vart det problematisert om ein i realiteten kan oppnå eit tap på fordring, noko som er ein føresetnad for å kunna krevja inn pengane, med den nye modellen med ei fast nettooverføring frå Kvam herad.

HBE har avvist eit krav frå KB som vart stilt i eit lukka styremøte i august om å stilla ein bankgaranti på fem millionar kroner. Årsaka er at det vil innebera ein årleg kostnad på 75.000 kroner. Styret valde i oktobermøtet likevel å krevja ein slik garanti dersom emisjonen ikkje tilfører HBE minimum fem millionar kroner.

Om Kvam herad skal driva anlegget sjølv, kan det kosta heradet endå meir enn den tilrådde avtalen – avhengig av kva driftsnivå ein legg seg på, påpeikar KB. Det gjekk også fram av ei utgreiing i regi av rådmannen for nokre år sidan.

Rådmann Anita Hesthamar påpeika i styremøtet 22. oktober at Kvam herad truleg ikkje vil driva i same omfang som anlegget vert drive i dag. Styremedlem Audun Jensen påpeika at å stengja anlegget over tid ikkje vil vera tenleg med tanke på vedlikehald av badet.

Store tap

Kvifor enda ein her? Kort sagt har billettinntektene på langt nær vore store nok til at Hardangerbadet AS har kunna stetta vilkåra i vedtaket i 2017 om kommunal deltaking.

– Utan ekstraordinære bidrag hadde Hardangerbadet vore i store økonomiske problem. Dagens driftsmodell er ikkje økonomisk berekraftig med noverande besøkstal og driftskostnader, skriv leiinga i KB i sakspapira.

– Modellen går rett og slett ikkje opp, sa Solberg i styremøtet 22. oktober.

Problema galdt også i 2023, som var det fyrste driftsåret heilt utan koronarestriksjonar. Billettinntektene vart 5,2 millionar kroner, nær 4,3 millionar mindre enn det som vart føresett i 2020-budsjettet. Besøkstalet vart 47.622. Besøksrekorden så langt stammar frå opningsåret, då anlegget var koronastengt i fleire månader, med 49.593 besøkjande. I det opphavlege budsjettet låg 61.500 enkeltbillettar, pluss besøket 750 personar med årskort ville utgjera.

HB hevda tidleg at det kommunale tilskotet var lite. Allereie etter to månaders drift med gode besøkstal, rett før koronaen stengde ned Noreg i mars 2020, tok leiinga i selskapet opp trongen for meir pengar til drift med den politiske leiinga i Kvam herad.

Leiinga i Kvammabadet skriv i sakspapira at anlegget truleg må ha 65.000–70.000 gjester for å unngå underskot. Dagleg leiar Tom Rasmussen vedgår at dette reknestykket ikkje er råd å dokumentera, ettersom variable faktorar som prisar og tal på enkeltbillettar og årskort spelar inn.

I tillegg til låge besøkstal har driftskostnadene vore monaleg større enn det HB har budsjettert med.

– Me må innsjå at eigarane må bidra med meir om me ynskjer at nokon skal finna det interessant å driva Hardangerbadet, heiter det i sakspapira.

Om ein held fram med dagens ordning, er risikoen at selskapet går konkurs, skriv dei i sakspapira.

Inga øvre ramme

I fleire «dialogmøte» sidan mars mellom seksjonseigarane i HB-bygget – KB, HB og HBE – har dei nye vilkåra vorte diskuterte. Dei private aktørane skal ha akseptert vilkåra som vert stilte til dei.

– Det har vore ein utruleg god prosess med god dialog. Alle må kjenna litt eigaransvar. Hovudpoenget er at grunnmodellen ikkje går opp fordi inntektene er for låge. Då er me nøydde til å ta grep og tenkja annleis, sa Solberg i styremøtet 22. oktober.

Medan vilkår for spelemidlar og momskompensasjon set rammer for til dømes brukstida i anlegget, står berre vekta av eit politisk vedtak i 2017 i vegen for å bruka mykje meir pengar på drifta enn det politikarane ville gjera den gongen.

Rasmussen og Solberg seier til HF at dei i tingingane har revurdert vilkåra i dei gamle vedtaka om kommunal deltaking. Dei har heller ikkje hatt ei politisk fastsett økonomisk ramme. I eit lukka styremøte i KB 21. august fremja styret nokre av vilkåra som er nemnde ovanfor, som sidan er presenterte for og drøfta med dei private partane.

Ifylgje Solberg er planen til KB å avklara om den skisserte nye avtalen vil stetta alle vilkår reint juridisk. Ho vende seg fyrst til tidlegare KB-styreleiar Bjørn Frode Skaar, sidan han kjenner saka godt, men han driv ikkje som advokat lenger og kunne ikkje yta juridisk hjelp. Solberg har difor vendt seg til Deloitte AS, som er revisjonsfirmaet Kvam herad nyttar. Rasmussen opplyser at desse avklaringane skal gjerast etter det politiske vedtaket i saka, men før ein ny avtale vert signert.

Formannskapet drøfta saka 7. november, før heradsstyret avgjer henne 14. november. Før det ordinære formannskapsmøtet er det i tillegg dialogmøte mellom Kvammabadet og formannskapet.