Blæs liv i natteramnane

Kvam hadde natteramnar i mange år, med Lars Knut Haukås som den store eldsjela. Etter at han gav seg, døydde innsatsen ut. Ungdomane var på den tida såpass lite utandørs at det ei tid var mest bortkasta tid å gå gatelangs.

Til helga fyk ramnane opp att frå dei døde. Fire foreldre skal kle seg, ikkje i ramnsvart, men i dei klassiske, gule jakkene og gå ut og visa seg i offentlege rom der dei unge held seg.

– Det er den beste staden å vera, seier utekontakt Siriann Lillevik.

Ansvar på eitt trinn

I fjor vår fekk Lillevik telefonar frå fleire foreldre som såg behovet for at vaksne fylgjer meir med på aktiviteten til ungdomane. Lillevik påpeikar at dei unge av naturlege årsaker byrja hengja saman meir utandørs under pandemien. Ikkje kunne dei samlast inne, og ikkje var alle fritidstilbod i drift under pandemien.

– Det var positivt, men førte med seg litt uro, seier Lillevik.

Ho hadde ikkje kapasitet til å gjera nok med saka då ho fyrst vart kontakta, fortel ho. Seinare vart ho del av ei arbeidsgruppe, saman med Grannehjelpa-sjef Gunn Hilde Øymo og politioverbetjent Ann May Garen, pluss ein representant for foreldrearbeidsutvalet, som har arbeidd vidare med saka. Foreldra på Kvam ungdomsskule fekk ein førespurnad og gav tilbakemelding om at dei ville medverka til å få natteramnane på beina att.

– Dei såg behovet. Me har bestemt at det er foreldra til 9.-klassingane som skal vera med. Me trur det er lurt å ha eitt trinn som har hovudansvaret, og ser at det skjer mykje blant dei unge på våren i 9. klasse. Då er det greitt at dei foreldra er ute og går, seier Lillevik.

Ikkje i tvil

Anders Geertsen, som har to born i 9. klasse, har teke på seg rolla som foreldrekontakt. Det får han mykje skryt for frå dei andre partane i samarbeidet. Sjølv slår han fast at det ikkje er tvil om at slikt takkar ein ja til. Om ein likevel sit oppe og ventar på borna, kan ein like godt vera ute og sjå til dei, påpeikar han.

– Det er godt at nokre torer å ta ansvar, konstaterer Garen, som på vegner av politiet er godt nøgd med at ramneordninga er komen på plass.

Geertsen påpeikar at det ikkje er alltid ungdomane veit kva som er greitt og ikkje, og når politiet bør kontaktast. Sladring står gjerne lågt i kurs. Slik sett er det ein føremon å få vaksne observatørar på banen som trygge, edru vitne.

Ikkje konfliktar

Ramnane skal ikkje gripa inn i konfliktar, men kontakta naudetatane eller andre foreldre om det er naudsynt. Dei skal ikkje køyra ungdomar heim, til dømes. Med seg får dei likevel grunnleggjande fyrstehjelpsutstyr og pledd, i tilfelle noko skulle oppstå.

Øymo påpeikar at natteramnane aldri skal gå åleine. Det er Grannehjelpa som set opp vaktlistene. Dei er ikkje sette opp etter geografi. Ungdomane samlar seg gjerne på ein og same stad, påpeikar Lillevik. Det kan òg verta aktuelt å reisa til andre bygder enn Øystese og Norheimsund om det er naudsynt.

Planen er at ramnane skal gå berre i sommarhalvåret. Å gå vinterstid, då få er ute, har lite for seg, påpeikar utekontakten. På typiske festdagar vil vakta vera litt lenger enn elles.

Øymo seier ho har fått berre positive meldingar etter å ha sendt ut vaktlista for den fyrste helga.

Ope for alle

Kven som helst kan melda seg til teneste. I byar er det ikkje uvanleg at til dømes besteforeldre, tanter og onklar, og andre, er natteramnar.

– Folk må berre melda seg. Det gjev tryggleik med vaksenpersonar mellom dei unge, seier Garen.

Ved å gå saman får foreldra ikkje treffa berre unge, men også kvarandre. Lillevik påpeikar at det ikkje er alltid foreldra kjenner einannan så godt.

– Når dei kjem i dei gule jakkene, er det ikkje mor eller far som kjem, men natteramnane. Då er det ikkje så flautt for nokon av partane, seier Garen.

Base og oppmøtestad vert kontorlokale til Grannehjelpa, der foreldra kan varma seg og koka kaffi undervegs i vakta om dei vil.

Ifylgje Lillevik er nokre av dei typiske samlingsstadene for unge i Kvam utanfor Spar og Esso i Norheimsund, i parken i Øystese og ved skulane. I tillegg vert Holmsund nytta som møtestad. Sistnemnde set Lillevik ikkje stor pris på, all den tid kombinasjonen av alkohol, dårleg lys og sjø kan vera farleg.

– Sjekk!

Når han fyrst har høvet til det, har Anders Geertsen noko på hjarta han vil formidla til andre foreldre.

– Eg vil oppmoda foreldra om å ringja dei stadene der dei unge seier dei skal overnatta. Eg er overraska over kor mange som ikkje tek kontrolltelefonen. Eg har slikt i ryggmergen frå min oppvekst, men kulturen for slikt er delvis fråverande her. Me har stor tillit til borna og kvarandre, men det er klart borna gjer det dei kan for å få litt olbogerom, seier han.

– Dei gode, gamle triksa som eg bruka på 1980-talet, då eg sa til mor mi at eg skulle bu hjå Turid, og Turid sa til mor si at ho skulle bu hjå meg, fungerer enno, seier Lillevik.

Geertsen påpeikar eit anna klassisk ungdomsknep: å gje foreldre inntrykk av at alle andre for lov til mykje meir enn dei sjølve. Ein samtale med andre foreldre vil ofte røpa at sanninga er ei heilt anna.

– Foreldre bør ha kontakt med kvarandre og henta ungdomane samstundes, seier han.

– Snakk med kvarandre! Dess fleire som allierer seg, dess tryggare står ein i grensesetjinga, seier Lillevik.

Dei tre k-ane står sentralt: Foreldra bør vera kjærlege, men kjipe og «køyrbare», meiner Garen.