Historikarane finn nesten ingen verre økonomiske kriser enn den Noreg opplever no

Blokaden under Napoleonskrigen blir nemnd. Svartedauden blir trekt fram. Finst det ei økonomisk krise som er verre enn den Noreg no står overfor?

– Eg er litt overraska over at det ikkje blir så tungt reflektert i den offentlege debatten. Det har gått meir i smittesituasjonen. Den er òg viktig, men den økonomiske nedgangen ser ut til å bli svært djup og svært alvorleg, seier professor i økonomisk historie Einar Lie ved Universitetet i Oslo til NTB.

Pilene peikar verkeleg nedover for norsk økonomi som følgje av koronatiltak, internasjonal uro og fall i oljeprisen. Og historikarane slit med å finne parallellar.

– Vi har tal for bruttonasjonalprodukt (BNP) tilbake til 1816. Ikkje nokon gong før har det falle 14 prosent på fjorten dagar, slik det gjorde i mars i år, seier professor i økonomisk historie Ola Honningdal Grytten ved Noregs handelshøgskole (NHH) til NTB.

Napoleonskrigen

Han meiner vi truleg må tilbake til blokaden under Napoleonskrigen frå 1807 til 1814 for å finne ein liknande krisesituasjon.

– Det er det næraste eg greier å komme på. På grunn av den britiske blokaden stoppa veldig mykje av produksjonen opp, og ein fekk ikkje importvarer inn, seier han.

– At styresmaktene har stengt ned så totalt, har vi aldri opplevd før, slår Grytten fast.

Trettiåra

Krisa på 1930-talet har vorte nemnd som ein mogleg parallell. I 1931 fall BNP med 7,8 prosent. Så langt har Statistisk sentralbyrå (SSB) og Noregs Bank berekna at fallet i BNP vil bli på mellom 5 og 6 prosent i år. Dermed ser det førebels ikkje ut til at det årlege fallet blir like hardt.

Men Lie påpeikar at tala frå 1931 også var påverka av ein annan faktor.

– Krisa på 30-talet kom til Noreg samtidig med eit veldig stort streikeår i 1931. Ein langvarig arbeidskonflikt bidrog til BNP-fallet, så krisa åleine ville neppe laga ein like stor nedgang som det vi ser konturane av no, seier han.

– Veldig djupt fall

Torsdag sette Noregs Bank for første gong i historia ned styringsrenta til null prosent. SSB har slått fast at bråstoppen i økonomien saknar historisk sidestykke.

Lie seier at det er vanskeleg å spå korleis det skal gå, nettopp fordi vi aldri har opplevd noko liknande.

– Dei alvorlegaste konsekvensane kjem frå nedstengingane og ikkje frå smitte og sjukdom. Dette kjenner vi ikkje verknadene av. Det vi ser og får inn etter kvart når det gjeld fallet i handel, inntekter og BNP, tyder på at fallet er veldig stort og veldig djupt.

Han seier òg at det er lite som tyder på at ein vil få ein rask og bratt opptur til tidlegare nivå etter kvart som samfunnet opnar opp.

Kraftigare enn finanskrisa

Professoren påpeikar at Noregs Bank ikkje var i nærleiken av å setje renta til null under finanskrisa. Og nettopp det gjorde også sentralbanksjef Øystein Olsen eit poeng av i samband med rentevedtaket.

– Tilbakeslaget er mykje kraftigare enn i finanskrisa for tolv år sidan, sa han.

Olsen innrømde at han òg er overraska over omfanget.

– Ein har høyrt om pandemiar, men for meg var det meir sånn hypotetisk. Det er fint at helsestyresmaktene både i Noreg og internasjonalt tenkjer på dette, men for å vere heilt ærleg så hadde eg ikkje sett for meg at det skulle komme på den måten som vi no har opplevd. Og eg har slett ikkje som økonom sett for meg dei konsekvensane vi no ser.

(©NPK)