Tre lokale gardar er med i bok

Oddgeir Bruaset skapte programmet, og i 12 år var han programleiar. Han reiste Noreg rundt og besøkte dei som budde på dei brattaste, mest uframkomelege stadene i landet vårt. Han møtte menneske som levde tett på naturen, mange under svært enkle kår.

Ved utgangen av 2021 var det laga 20 sesongar av serien. Bruaset pensjonerte seg i 2014. Journalisten, forfattaren og programleiaren har skrive eit trettitals bøker, og no har han kome med ei til; Gjensyn – Der ingen skulle tru at nokon kunne bu. Henne har han skrive for å svara på spørsmåla som mange har stilt om korleis det gjekk med folka i tv-serien.

Gardane Skåro i Fyksesund, Kjepso i Indre Ålvik og Mælen i Herand vil truleg vera kjende for lesarar av HF.

Brattlendt gard

Episoden om kvemmingen Jon Skaar kom i 2007. Skaar var bonde på den største garden i Hordaland, ein av dei mest avsidesliggjande i fylket.

Den største gjerninga til farfaren hans var å byggja eit stort bustadhus i Skåro. Materialane fekk han skorne på ei sag på Fykse, og bar dei på ryggen til gards, 300 høgdemeter over havet. Også skiferheller til taket bar han på skuldrene.

Saman med faren fekk Jon gjennomført mellom anna to nyvinningar; eit kraftverk og ein taubane. Det gjorde dei under krigen, medan Jon var i tenåra. Den tyngste børa ungdomen bar, var ein bunt med vaier på 128 kilo.

I 1962 overtok Jon garden etter foreldra.

– Garden valde meg, seier Skaar i boka.

Det var aldri noko spørsmål kva han skulle bli. Jon voks opp med fem systrer. Dei flytta ned til bygda, medan Jon vart gåande åleine.

Han tilhøyrde den 11. ættleden av Skåro-slekta, og om han hadde flytta før han måtte, ville han ha kjent det som eit svik mot dei som gjekk føre.

På 1990-talet selde Jon garden til Nils Frode Skaar, advokat og domar frå Norheimsund. Alt fleire år før tusenårsskiftet fekk han installert bad med dusj og toalett i stovehuset i Skåro. Saman med Jon la han planar for korleis eigedomen best skulle verta vareteken. Dei bygde opp att husa på ein husmannsplass som høyrde garden til. Stien frå sjøen til garden er utbetra mellom anna med steintrapper.

Sommaren 2012 fekk Jon besøk av Anne Marie Brekke, ei 40 år gammal forretningskvinne frå Hurumlandet, etter at dei hadde hatt kontakt per telefon. Brekke hadde sett Skaar i tv-programmet. Ho kom òg og feira jul med Jon. Han gret tårer av takksemd. Fire dagar seinare drog ho.

– No har du gjeve meg den beste jula eg har hatt sidan eg var liten gut, sa Jon då dei skildest.

Ho svara med å lova at ho skulle koma attende og feira nasjonaldagen saman med han. Slik skulle det ikkje gå.

16. mai 2013 døydde Skaar, 87 år gammal.

– Eg lova Jon då eg tok over, at alle endringar skulle vera i samsvar med hans ånd og vilje. Den lovnaden har eg tenkt å halda, seier Nils Frode Skaar i boka.

Skotte kom til fjellgard

Anne og Per Ragnar Kjepso er også omtala i boka til Bruaset. Dei var med i programmet i 2008.

Han utdanna seg som telegrafist og sigla jorda rundt. I Glasgow trefte han Anne på dans. Guten frå Kjepso kunne ikkje gløyma henne. Seinare valde han å studera til sivilingeniør i elektrofag i den same byen, og gifta seg med Anne. Ho vart med til Noreg, og dei fekk fire born. Etter kvart busette dei seg på Kjepso. Dei rakk å få eit femte barn. Anne var van med enkle tilhøve frå arbeidarklassen i Skottland.

Ei prestefrue i Kvam kom på besøk til Kjepso og vart skremd over kor dårleg stien opp dit var. Ho skreiv til Kvam herad, som tok appellen på alvor og sytte for stødige trapper og lyktestolpar. Ei like stor nyvinning var den elektrifiserte taubanen. I dag har garden heile sju løypestrenger.

Husbonden på Kjepso har vorte 87 år. Framleis røykjer han.

– Eg blir nok her oppe så lenge eg kan gå ned til bilen og køyra til butikken og henta meg tobakk, seier han og humrar.

Anne har vorte mest blind, og bur på Øysteseheimen etter at ho fekk eit kompresjonsbrot i ryggen. Ho finn glede i å lytta til klassisk musikk.

– Men det er slutt på tida då ho svinga seg til musikken med støvsugaren som dansepartnar, seier mannen.

Han vitjar henne eit par gonger i veka, og borna òg hugsar på henne.

Heime på Kjepso har Per Ragnar selskap av systera Karin og det eldste barnebarnet.

Magnus, dotterson til Per Ragnar, har dei siste åra også halde hus på Kjepso. Etter ingeniørutdanning i USA har han saman med nokre kameratar skipa eit selskap som konstruerer miljøvenleg utstyr til vindkraftproduksjon til havs. Det arbeidet kan utførast like godt frå Kjepso.

Gallerist og taxisjåfør

Trekunstnar og drosjesjåfør Arne Bakke Mælen vart adoptert som treåring av eit barnlaust ektepar som budde på eit småbruk i Mælen i Jondal. Husa var gamle og skrale, bøane bratte og tungdrivne, og vesle Arne måtte tidleg læra å arbeida. Som smågut slo han med ljå og bar høybørene på ryggen. Då han var 19, døydde far hans. I medynk med mora vart han verande på garden, og slo frå seg draumen om å verta arkitekt. Men han reiv gamle hus og bygde nye.

Mælen vart gift, og ekteparet fekk tre born, men vart skild etter nokre år. Veslejenta vart att hjå Arne.

Han heldt etter kvart fram byggjearbeidet, sende dyra frå seg og reiv den gamle løa. Han bygde ei ny, med plass til verkstad og utstillingslokale. I høgda over skulle det med tida koma lokale for både kulturelle framføringar og servering. Då Hardanger Kulturgalleri stod ferdig i 2005, og alle dei andre husa i tunet var sette i stand, hadde han brukt åtte millionar kroner. Det meste var lånt. For å spe på inntekta frå sal av kunst, byrja han å køyra drosje.

Året før galleriet var ferdig, flytta ei ny kvinne inn hjå han. Ho tykte gjestene måtte få servering, og tok på seg drifta av restauranten. Arne takka ja til støtta. Men økonomiske sorger skulle gjera at kvinna trekte seg og ville gå tilbake til ein jobb i sjukepleiarfaget.

Sidan 2010 har Mælen levd åleine. Framleis køyrer han drosje, og har oppdrag med både privat køyring, skuleskyss og sjukehustransport. Gjelda er under éin million kroner. Han har ikkje ambisjonar om å gjera stor suksess, bli rik eller få eit namn.

– Som drosjesjåfør kjem eg i kontakt med alle slags menneske. Og er du sjølv open, får du sett menneske frå innsida. For meg er det gjevande, seier Mælen i boka.

12 år etter at Bruaset vitja Mælen, har han skaffa seg eit tjuetals overnattingsplassar. Han sit som eigar av eit vakkert naturområde. Det er godkjent som hyttefelt, men før han kan leggja tomtene ut for sal, lyt han betala sin del av planarbeidet. Så mykje som ei gjeld har tynga han, ynskjer han ikkje å låna meir pengar før han er kvitt den gjelda han har. Dermed lyt han berre venta på dei inntektene som eit framtidig hyttesal vil gje.

I mellomtida har han fått ei ny vertinne for galleriet og restauranten. Dei siste somrane har ho gjennom veremåten sin fått gjestene til å kjenna seg velkomne og trygge, seier han.

Innimellom alt anna syslar Mælen framleis med ny kunst i verkstaden sin. Han stiller ut i galleriet og har hatt mange utstillingar, ikkje minst i USA. Men han takkar ja til berre ein brøkdel av invitasjonane, seier han i boka til Bruaset.