Stor jubel for lita bu

Nær sagt idet Harald Prestegard ringde med bjølla og kalla på merksemda, glytta sola fram over fjellet i aust, viska bort hela i graset og varma forsamlinga på stølsvollen på Tveddal tysdag.

Omgjevnadene kunne knapt vore betre då dagen var komen for å markera nyvinninga på vollen: Tveddalsbue. Stort og prangande er det helledekte grindbygget på gamle murar ikkje, men det byr på både tak over hovudet, fin utsikt, benker, bord og bålpanne. Brikjande skal bygg uansett ikkje vera på ein slik stad; i stølsmiljøet er kunsten å gli umerkt inn framleis høgt verdsett.

Bestemte seg

Prosjektfrøet vart sådd på ein av onsdagsturane som frivilligsentralen i Jondal skipar til. Då turgruppa gjekk til Tveddal ein våt dag i 2020, kunne gjengen slå fast at stoda var trist. Det lak frå taket i floren som stod på murane den gongen. Bygget som stod på murane før, var i ferd med å rotna. Då er det godt å ha ein pensjonert snikkar med seg. Egil Handegard tok føringa og vart byggjeleiar og bas i prosjektet.

– Dei er engasjerte og bryr seg om lokalhistorie og det å ta vare på ting. Dei er mange og flinke og dei står på, seier dagleg leiar Christine Molven i frivilligsentralen.

Ho overtok stillinga for ikkje så lenge sidan og meiner at ho berre har skumma prosjektfløyten. Tidlegare leiar Liv Bente Steiro og medarbeidar Grete Vik har derimot hatt mykje med initiativet å gjera. Frivilligsentralen har mellom anna hjelpt til å med å skaffa pengar. Sparebankstiftinga Hardanger, Jondal Bygdalag og frivilligsentralen sjølv har støtta prosjektet økonomisk, og ein privatperson har bidrege med bålpanna. Budsjettet heldt.

Tømmeret til grindbygget er hogt av dugnadsgjengen og skore presist til på saga til Bjarne Guntveit i Holmane for ein rimeleg penge, det meste gjort på éin dag. Så vart materialane frakta med helikopter til stølen. Ein kvemming – Oddbjørn Borge frå Tørvikbygd, også han rimeleg i drift – vart henta inn som konsulent for å sikra at grindverket vart rett tilpassa med tanke på mål og vinklar. Om ikkje sagbrukseigaren og rådgjevaren vart rike av innsatsen, fekk dei i det minste vera med på festen.

Snikkar og skribent

Egil Handegard, som saman med frivilligsentralen har organisert arbeidet og teke initiativ, stipulerer at 10–15 har vore med i dugnadsgjengen. Arbeidet har gått litt i rykk og napp, avhengig av mellom anna vêret. Undervegs har dei frivillige kosa seg med kaffi, mat og drøs. Arbeidet på nyåret i 2021, og det meste bortsett frå rydding og måling var faktisk ferdig i fjor.

– Det har vore veldig lett å få med seg folk. Det har vore ja med ein gong, seier Handegard til HF.

Han understrekar at bygget er ope for alle. Han vonar det vert teke i bruk, og veit at det allereie har vore skuleelevar på vitjing.

Handegard heldt ingen klassisk tale, men prova i staden gjennom ein oppsummerande prolog på rim at han meistrar fleire kunstar enn praktisk arbeid. Han runda av med eit lita oppmoding til dei som veks opp i dag.

– Til slutt vil eg seia til den oppveksande generasjon. Ta vare på gamal kunnskap og tradisjon. For tida me lever i har ein farleg tendens. Det er nokon som vil byggja landet på kunstig intelligens, sa dugnadsgeneralen.

Lang historie

Harald Prestegard fortalde historia til Tveddal. Dei fleste bygga, så nær som eit stølshus som tilhøyrde Erling Vik og eit anna bygg, er i dag i kommunal eige. Det finst restar av svært gamle buplassar i området. Seinare var Tveddal støl for bønder på både nord- og sørsida av Jondalselva, men grunnen tilhøyrde Vik. Kring 1960 vart det utskifting, og etter kvart vart kring 24 større og mindre bygg fjerna.

Erling Vik hadde forpaktaravtale med eigaren og dreiv med geiter. Han fekk kjøpa eit gamalt sel tilhøyrande Brekke-garden. Stølsdrifta hans vara i om lag tre tiår, truleg til ein gong tidleg på 1990-talet.

– No er det ingen som tek veldig godt vare på det som står her, konstaterte Prestegard.

Ei gruppa kalla Gamlestølens vener oppstod om lag då Vik gav seg med stølsdrifta. Målet var å reisa dei gamla sela att. Nokre vart sette opp, mellom anna Brekke-floren – eit stort og uferdig grindbygg – på murane der Tveddalsbue no er reist. Sidan har det stått i fritt forfall – heilt til dugnadsgjengen tok tak i saka.

– Når det ikkje er drift og private eigarar som engasjerer seg, vert det vanskeleg, sa Prestegard.

Har meir å gje

Kommunen gav løyve til å riva floren og reisa bua, men har elles ikkje ytt noko til prosjektet.

– Hadde ein søkt om pengar til dette, hadde ein fått det, sa kommunalsjef for kultur, næring og samfunn Kristian Bondhus-Jensen då han fekk ordet.

Kommunalsjefen framheva verdien av dei nære turane for folkehelsa, og omtala Tveddal og den nye bua som eit fantastisk nærturmål.

Sjå helsinga til Bondhus-Jensen her:

Han fekk ei omvising på stølsvollen, og fekk vita at Handegard og gjengen har energi att til å setja fleire bygg i stand. Handegard ser med gru på at flotte heller har byrja falla av taket på ein gamal flor med 12 båsar. Hans von er å ta dei ned og berga taket før bygget kollapsar og hellene brotnar.

Han utelukkar ikkje kommunal hjelp til å setja fleire bygningar på stølen i stand. Etter hans syn er det eit dårleg utgangspunkt at kommunen eig denne typen bygningar i utmark.

– Det legg ikkje til rette for bruk og vedlikehald. Kommunen har mykje anna å halda ved like. Andre samarbeidsformer, som dette, kanskje med litt meir hjelp frå kommunen, er veldig interessant, sa Bondhus-Jensen.

Sjå video av Tveddal og Tveddalsbue på opningsdagen her: