Samlast for å markera sag

Det var trongt om plassen då dei frammøtte samla seg under taket i det gule bygget like ved fylkesveg 576 på Mundheim. Dei fekk sjå resultatet av det kring sju år lange restaureringsarbeidet til eigar Kåre Nes.

– Dette er ein stor dag etter mange års arbeid, sa Jorun Vang, som var programleiar for dagen.

Vang hadde ansvar for å losa gjestene gjennom programmet for opninga. Før snora vart klipt, fortalde Nes om sirkelsaga og arbeidet som er lagt ned.

– Ei heilt unik sag

Sirkelsaga som er sett i stand att, vart bygd av far til Nes i 1962. Ifylgje Nes var saga i drift til kring 1987. Om nokon undra seg over kvifor det står 1733 på utsida av bygget, forklara han at det har samanheng med at årstalet viser til den fyrste saga på gardsbruket, som var ei oppgangssag.

Restaureringa starta i 2017. Det har vore eit tredelt prosjekt som har gått ut på å setja i stand sjølve bygningen, å restaurera turbin og sentrifugalregulator og å byggja ny røyrgate, fortalde Nes.

Saga vert driven direkte, utan motor. Det gjer henne heilt unik, meiner eigaren. I kjellaren står ein regulator som jobbar saman med turbinen, som er på utsida av bygget. Regulatoren er med på å kontrollera farten, eller vasstraumen, og gjev impulsar til turbinen. Ved hjelp av nokre klaffar kan ein lukka og opna tilførsla av vatn og styra turtalet, forklara Nes.

Ei av årsakene til at Nes har restaurert saga, er eit ynske om å kunna bruka henne til arbeid med skog- og landbruk på garden. Dessutan er ho viktig med tanke på kulturvern, meiner Nes. Han og kona, Anne Karin Laupsa Nes, er opptekne av å vareta og byggja opp kulturmiljøet på garden. Dei set stor pris på all støtta dei har fått.

– Det betyr mykje at saga er så verdsett som ho er av offentlege styresmakter, seier Nes.

– Ein god dag!

Fleire stod i kø for å gratulera med nyopninga. Terje Kollbotn var fyrstemann. Han var ansvarleg for restaureringa av Tyssedal kraftverk, og har tidlegare vore bygg- og anleggsleiar ved Kraftmuseet i Tyssedal.

Kollbotn fortalde at han møtte Nes for fyrste gong i 2006–2007. Då var det snakk om at saga anten måtte sanerast eller rustast opp. Han tok turen til Mundheim for å sjå på moglegheiter saman med Nes. Kollbotn meinte at det måtte vera mogleg å restaurera saga.

– Det er ei unik sag som er ein viktig del av lokal, regional og nasjonal historie. Det er ikkje mange bygdesager av denne typen igjen. Det er ein stor dag at saga vert opna og sett i drift, sa han.

Kollbotn rosa Nes for at han har fått i gang att saga, slik at det ikkje berre er ei utstillingssag. Det er ein arena der folk kan læra av historia, hevda han.

Nestemann ut var ordførar Torgeir Næss i Kvam herad. Han takka ekteparet på Nestunet for innsatsen og arbeidet for å vareta bruer, byggjeskikk og næringshistorie i området, og for at dette vert vist fram.

– Alle som er glade i lokalsamfunnet, og som bryr seg om tradisjonane våre og røtene våre, har ein god dag i dag, sa ordføraren.¨

Sjå saga i drift her:

Frivilligheit og engasjement

Audun Skeidsvoll, assisterande riksantikvar hjå Riksantikvaren, hevda at nyopninga av kulturminnet er heilt spesiell.

– Dette gjer ditt og mitt til vårt. Eit kulturminne er ei nasjonal forteljing om oss – kven me var, kven me er i dag og kven me vil vera i morgon, og dimed kva som er ein viktig del av norsk historie, sa han.

Skeidsvoll omtala ei gardssag som ei inntektskjelde, ein arbeidsplass og det som gjer treverk om til materialar. For å kunna driva ei sag, krevst mykje kunnskap, kompetanse og hardt arbeid, påpeika han.

– Takk vere mange gode bidragsytarar både frå det offentlege og det private er ein milepåle nådd. Frivilligheit og engasjement frå eigar Kåre Nes er det som vert markert i dag.

Ifylgje Skeidsvoll er det dei lokale som sjølve har kunnskap om kva som er deira kulturminne og kulturarv. Hadde det ikkje vore for engasjementet til ekteparet Nes, er det ikkje sikkert at fellesskapet hadde oppdaga saga.

– Takk for at de opnar opp staden for oss, og takk til alle de som på ulike måtar har bidrege til ei flott istandsetjing, sa han.

Fullt program

Etter talar og snorklipping køyrde Nes i gang maskineriet. Saman fekk dei vist at saga fungerer som ho skal, til stor begeistring for både små og store i rommet.

Nyopninga av Nes Gardssag var ikkje det einaste på programmet laurdag. Tidlegare på dagen vart det mellom anna skipa til seminar om kulturminnevern og føredrag om norsk skogbruk, kraft, turisme og identitet. Seinare på dagen var det ope tun, der dei frammøtte kunne kikka på fotoutstillinga «Dei gamle gardssagene» med foto frå Oddleiv Apneseth og ei keramikkutstilling av Linda Lid. Båe fann stad i kubbefloren.

Arrangementet er ein del av årets kulturminnedagar, som vert skipa til i samarbeid med Kvam herad.