Jon Fosse (64) vann Nobelprisen: – Ufatteleg stort

Kvemmingen har vunne ei rekkje prisar for bøkene sine. No er han tildelt også den gjævaste litteraturprisen av dei alle.

Kunngjeringa frå Svenska Akademien av at vinnaren kjem frå Strandebarm, kom i Stockholm torsdag klokka 13. Også denne gongen var han mellom favorittane, men tidlegare har prisen gått til andre forfattarar.

– Eg er overvelda, men svært glad og takksam. Eg vel å sjå denne pristildelinga som ei tildeling til den litteraturen som fyrst og sist vil vera litteratur, utan å ta andre omsyn. Og ikkje minst vel eg å sjå pristildelinga som ein pris til nynorsken og til den nynorske målreisinga. Anten eg vil eller ei, må eg i sanningas namn takka nynorsken for prisen, seier Fosse i ei pressemelding frå Det Norske Samlaget.

Prisen får Fosse «för hans nyskapande dramatik och prosa som ger röst åt det osägbara», ifylgje Svenska Akademien.

– Glad for å sleppa Oslo

Fosse vart intervjua av NRK Vestland på Frekhaug torsdag ettermiddag. Han sa at prisen kom uventa. Sjølv om det har vore «mykje mas» om det lenge, rekna han ikkje med prisen i år heller. Han konstaterer at prisen er den viktigaste ein forfattar kan få, og at han «i alle fall kjem på den lista».

Han seier til NRK at han ikkje trur prisen får mykje å seia for framhaldet av forfattarskapen.

– Skriva har blitt ein måte å leva på. Nokon annan måte kan eg ikkje koma på. Det er mitt liv, seier Fosse, som reknar med å skriva vidare, men kanskje utan å prestera storverk som «Septologien» igjen.

Han seier han er glad han var på Frekhaug og ikkje i Oslo på den store dagen.

– Det er ille nok her, men hadde nok vore verre i Oslo. Det har pipe og ringt i eitt sett, sa Fosse, som igjen understreka at han er glad på vegner av både nynorsken og seg sjølv.

Noka stor feiring varslar han ikkje.

– Det vert roleg, med familien. Pusta ut og prøva å gle meg over det, seier Fosse til NRK.

Heisa flagget

– Eg gaula om lag som når eg ser fotball då eg høyrde det. Ufatteleg stort! seier ordførar Torgeir Næss i Kvam herad til HF.

Han fylgde kunngjeringa på direkten. Frå kontoret ser han at flagget er i ferd med å verta heisa utanfor rådhuset. Han minner om at det er den fyrste Nobelprisen til ein nordmann sidan Sigrid Undset vann i 1928 – for 95 år sidan! Før den tid vann Bjørnstjerne Bjørnson i 1903 og Knut Hamsun i 1920.

– Det er enormt gledeleg at ein person frå Kvam og Vestland får den anerkjenninga. Dette skal me gle oss stort over! seier Næss.

Sjølv har han lese det aller meste av romanane Fosse har skrive, bortsett frå dei siste i «Septologien». I tillegg har han sett ein heil del av skodespela hans. Ordføraren har dessutan vore med i Fosse-Stiftinga.

– Eg hadde vore like oppteken av dette om eg ikkje representerte Kvam herad, seier han.

Fosse har tidlegare vunne mellom anna Brageprisen, Kritikarprisen, Nordisk Råds litteraturpris og den internasjonale Ibsen-prisen, men den gjævaste prisen har altså mangla i troféskapet. Saman med utmerkinga kjem ti millionar kroner.

Poppa sjampanjen

Då HF ringde leiar i Fosse-Stiftinga, Åse Ljones, trong ikkje journalisten gjera anna enn å presentera seg før Ljones sa «No har me kjøpt oss sjampanje her» med ei entusiastisk stemme.

– Dette var fantastisk, du!

Ljones sit på kafeen på Verftet i Bergen med tre kollegaer når HF ringjer henne. Rundt bordet hadde dei høyrt det store nyhendet frå radioen i høgtalarane i kafeen.

– Hadde du venta dette?

– Eg hadde ein liten snev av håp. Men no har dei masa om det i 22 år, så eg var langt frå sikker. Eg hadde slege det litt frå meg.

Vona hadde vore der sidan han har skrive mykje dei siste åra og har nådd høgt opp i andre prisutdelingar, fortel Ljones.

– Dette er stort. Og det gjev ein kraftig «boost» til oss i Fosse-Stiftinga. Dette betyr veldig mykje for oss.

Ljones spår at Fosse vil få mange nye tilhengarar, og at det vil verta større internasjonal interesse for å koma til Fosse og sjå. Det vil truleg ha ein del å seia for arbeidet med å få stønad til arbeidet til Fosse-Stiftinga, trur ho.

– Vil de markera dette?

– Ja, me må jo det. Dette kom litt brått på. Me får summa oss litt, seier Ljones.

– Allsidig

HF trefte kollegaen hennar i stiftinga, Svein Ove Duesund, saman med Knut Øystein Fosse utanfor Fossehuset torsdag ettermiddag. Duesund var i ferd med å fjelga tomta med små flagg i høve den store dagen.

Duesund seier han ikkje er overraska over tildelinga, med tanke på kor allsidig Jon Fosse er og kor brei omtale han har fått. Han viser til at han skal ha skrive éin salme – og at denne finst i salmeboka. Fosse held fast ved språket og er seg sjølv, understrekar Duesund.

– Dette er stort. Når ein ser kva omtale «Septologien» fekk i verda, var det kanskje ikkje så overraskande, seier Knut Øystein Fosse.

Han voks opp saman med forfattaren og er stolt over han. Han trur at strandbermingane elles er stolte over tildelinga. Duesund trur tildelinga betyr noko også for bygda, og viser til at Fosse brukar element frå lokalmiljøet i bøkene sine – mellom anna barndomsheimen dei to kan sjå rett bort på frå Fossehuset.

– Det er stort for heile Strandebarm og heile heradet, seier han.

– Bjørnson, Hamsun og Undset. Det er ikkje småfolk han er i lag med! seier Knut Øystein Fosse.

– Dette er stas!

For leiar i Kvam Mållag, Randi Jåstad, kom ikkje prisen som noka bombe, fortel ho. Ho hadde nesten venta det, sidan han har vore føreslegen i fleire år. Og kjekt er det, tykkjer ho.

– Me er veldig glade i Kvam Mållag på vegner av han og alle nynorskbrukarar. Dette er stas!

At Fosse vann, er viktig både for mållaget og nynorsken, meiner nynorskentusiasten. Nynorsken vil vekkja meir interesse både nasjonalt og internasjonalt, trur ho.

– Kva betyr Jon Fosse for deg?

– Eg er veldig glad i dikta hans og dramatikken. Eg les også romanane, men det er dramatikken og lyrikken som ligg mitt hjarta nærast, seier Jåstad.

– Heile Noreg gratulerer!

Gratulasjonane strøymer inn etter kunngjeringa – frå mellom andre kongen.

– Ei stor anerkjenning av ein eineståande forfattarskap som gjer inntrykk og rører menneske over heila verda. Heile Noreg gratulerer og er stolte i dag! skriv statsminister Jonas Gahr Støre på X/Twitter.

– Dette er ein historisk dag for det nynorske språket og den nynorske litteraturen, seier kulturminister Lubna Jaffery (Ap).

– Gratulerer så mykje til Jon Fosse! Denne prisen heng høgast av alle og er så velfortent. Fosse er eineståande og den europeiske dramatikaren som er spela mest i samtida si. Dette er også ein stor dag for heile Litteratur-Noreg, seier Jaffery til NTB.

– Me har mange sterke nynorskstemmer i norsk litteratur. Og dette er ein historisk dag for det nynorske språket og den nynorske litteraturen. Det er første gong Nobelprisen i litteratur går til ein forfattar som skriv på nynorsk, seier ho.

– Betyr enormt mykje

– Me er uendeleg stolte over at Fosse får Nobelprisen i litteratur. Sidan Fosses litterære debut i 1983 har me i Det Norske Samlaget fått fylgja ein produktiv forfattarskap i stor utvikling og utbreiing. Me har sett ein forfattar, som etter å ha etablert seg solid som romanforfattar, poet og barnebokforfattar, har gjort dramatikar av seg og opplevd eit internasjonalt gjennombrot utan sidestykke i samtidslitteraturen, seier forlagsdirektør Edmund Austigard i Det Norske Samlaget.

Forlagssjef Håkon Kolmannskog i Det Norske Samlaget skildrar det som eit enormt privilegium å få jobba med Fosse.

– Dette er heilt utruleg stort og fantastisk, seier Kolmannskog til Nynorsk pressekontor.

– Me har jo visst lenge at skrivinga hans har vore så god at dette kunne skje, men at det faktisk skjedde no, kjennest heilt uverkeleg, fortel han.

Dette er altså langt frå fyrste gong Fosse har vore aktuell for prisen.

– Me har nærmast gjort det til ein vane å følgje kunngjeringa frå juryen på YouTube kvart år, seier Kolmannskog.

Kolmannskog fortel at prisen betyr enormt mykje for eit forlag som Samlaget.

– Å jobba med verdslitteratur i ypparste klasse er kjempestort. Dette set nynorsk på verdskartet, seier han.

– Ein milepåle

Prisen er ein milepåle for norsk kultur, litteratur og teater, seier sjef for Det Norske Teatret, Erik Ulfsby.

– Dette er jo ikkje heilt uventa, det har vore diskutert i fleire år, og no skjer det endeleg. Det er så ufatteleg fortent, seier Ulfsby til NTB.

Teateret har nettopp avslutta Fosse-festivalen. Siste framsyning av stykket «Oresteia» går fyrstkomande laurdag.

– Det kan kanskje bli eit naturleg høve for feiring, seier Ulfsby, som førebels ikkje har fått områdd seg.

Produktiv forfattar

Fosse, fødd i Haugesund og oppvaksen i Strandebarm, har skrive rundt 70 verk, både romanar, forteljingar, dikt, essay og skodespel, sidan debuten med «Raudt, svart» i 1983. Arbeida hans er omsette til fleire enn 50 språk og iscenesette i nærare 500 produksjonar. Han har i fleire år vore ein av favorittane til å vinne litteraturprisen.

Det ferske romanverket «Septologien» vart tidlegare i år nominert til den internasjonale Bookerprisen, som etter nobelprisen blir rekna for å vere ein av dei mest prestisjetunge litteraturprisane i verda. Han bur i dag i Grotten, æresbustaden til staten for fortente kunstnarar, i utkanten av Slottsparken i Oslo.

Berre Henrik Ibsen kan visa til like mange oppsetjingar verda rundt som Fosse. Eitt år var han meir spela på scenene i verda enn Shakespeare. Men det er slett ikkje opplagt at Fosse ville bli ein dramatikar av internasjonalt format. Han har reindyrka romankunsten på sin heilt spesielle måte i åra etter debuten.

Handlingane i romanane er sjeldan særleg omfattande, men hans repeterande forteljarmåte skaper ein språkleg musikalitet og poesi som vinn mange beundrarar.