Frå Amsterdam til Kvam

Fyrste møtet med Kvam for Judith og Wim var inspirasjonshelg med Kvammalokk i august 2007, der alle deltakarane var innlosjerte i Ålvik. Det var intensive dagar, og kunstnarparet fortel at dei fekk kjensla av at dei kjente til heile kommunen.

— Me kom «i eit varmt bad», som me uttrykkjer det i Nederland; me kjente oss ønskte, og her var kunstnarmiljø og optimisme, forklarar Wim.

— Me vart òg svært begeistra for naturen og landskapet, fortel Judith.

Nok stress

Sambuarparet hadde allereie ei stund vurdert å flytta ut av Amsterdam. Etter ni år var dei leie av bylufta, motorvegane og stresset i storbyen. Valet stod mellom å flytta mot meir natur i den nordaustlege delen av Nederland, eller til Noreg og Kvam.

I januar året etter var Judith og Wim tilbake i Kvam. Denne gongen med base i skulehuset på Fykse, der det då også budde andre kunstnarar. No vart tida nytta til å sjå på ulike aktuelle husvære.

— Det var mykje vind og frykteleg kaldt, minnest Judith.

Ikkje lenge etter fekk dei tilbod om å leiga eit hus på Torpe i Øystese, og vart samtidig tildelte 50.000 kroner i etablerarstipend frå Kvam herad. Dei bestemte seg for å flytta.

— Men me hadde ingen stor avskjedsfest i Nederland. Me tenkte at det kunne bli eit tilvære i Kvam for eitt år, for mange år, eller for alltid.

Ein ven av Judith og Wim som eig lastebil, ordna flyttinga for dei. Fire kunstnarar i to par, alle knytte til Kvammalokk, flytta i same transporten. Lastebileigaren fotograferte og laga eit album om reisa: «Fire gode vener flyttar. Ein skikkeleg flott tur.»

— Alt me eigde, kom i eitt lass. Han som hjelpte oss, kunne nok også tenkt seg å flytta til eit land med meir natur, og har seinare vore på besøk her, fortel sambuarparet.

Godt mottekne

Judith og Wim fortel at omstillinga etter flyttinga eigentleg har vore overraskande lett for dei.

— Me vart raskt godt kjende i kommunen, og hadde gode kontaktar som Els Geelen, Lars Erik Klafstad og Vigdis Stokker Jensen. Kabuso hadde nett opna, og i Ålvik var Messen godt planlagt.

Å læra det nye språket gjekk svært greitt. I Amsterdam hadde dei begge gjennomført eit par norskkurs på kveldstid. Judith heldt fram med formell språkopplæring også i Noreg og tok den såkalla Bergenstesten. Ho ville søkja på jobbar.

For vidare god norskopplæring arbeidde ho fyrst to år på Øysteseheimen, og deretter arbeidde ho mange år i flyktningavdelinga til Nav i Norheimsund.

Wim fortel at for hans del har kunstgjerninga alltid vore hovudaktiviteten i yrkeslivet. I Nederland hadde han eigen kunstpraksis og arbeidsstipend, kombinert med deltidsarbeid. I Amsterdam hadde han lenge hatt ei delstilling i posten, og fekk i Kvam raskt tilbod om ei tilsvarande stilling. Heile tida hans i Noreg har han leigt studio og hatt arbeidsplass i Kunstnarhuset Messen.

— Me heldt fram med å arbeida slik me gjorde før me kom hit til Kvam. Me fekk det travelt her òg, konstaterer Wim.

Romantiske tendensar

Frå kunsthøgskulen i Enschede i Nederland har Wim ei mastergrad i måling og teikning frå 1997. At han nyttar sterke fargar, er kanskje noko han har med seg frå dei tre åra han i barndomen budde med familien i Nairobi i Kenya.

— Eg er ein romantikar, eg kunne sitja under eit tre og måla heile dagen. Undervisning og formidling er nok det eg er mest glad i — det er ikkje heilt meg å vera kommersiell seljar.

I Kvam har han arbeidd ved Kabuso, ved Galleri Iversen og som lærar ved Hardanger Kunstskule, som eksisterte frå 2013 til 2015. No arbeider han i Kabuso for andre gong, og ynskjer å halda fram med det.

Den kreative delen av yrkeslivet har vore viktig for både Wim og Judith.

— Me har aldri jobba fulltid utanom kunsten, men Judith har nok i større grad enn meg prioritert såkalla vanleg arbeid og hatt mindre tid til å vera utøvande kunstnar, fortel Wim.

— Det utgjer ein skilnad. For å bli teken seriøst i kunstverda, må ein ha tid til å vere aktiv og nokså pågåande, meiner Judith.

Ho har studert arkitektur ved det tekniske universitetet i Eindhoven, og skulptur og teikning på kunsthøgskulen i Enschede. Ho har i tillegg teke tekniske utviklingsstudium, og etter pedagogikkutdanninga arbeidde ho som lærar i vidaregåande skule.

Trivst blant menneske

Sambuarane flytta til Amsterdam i 1999, då Judith hadde fått jobb i matematikkavdelinga i eit forsikringsselskap.

— Ganske så raskt gjekk det opp for meg at eg er for sosial til å sitja heile dagen på eit kontor. Eg likar å ha folk rundt meg, seier ho.

Tidlegare hadde Judith arbeidd frivillig for innvandrarar. No gjekk ho over til å arbeida med språkundervising for same gruppa, og etter kvart også med sosialteneste.

— Dette arbeidet likte eg godt. Eg fekk betalt for og gjennomførte ei utdanning som sosial- og juridisk kvalitetsmedarbeidar. Denne utdanninga passa godt til arbeidet i sosialtenesta, og også til arbeidet i Nav. 
Eg tenkjer forresten at eg godt kunne hatt ei utdanning innan helsearbeid. Eg likte kjempegodt å jobba på Øysteseheimen.

Vekke, men nære

At det er godt å leva i Kvam, er kunstnarane ikkje i tvil om. Etter å ha budd i Øystese eitt års tid, flytta dei til Vikøy der dei har kjøpt hus og budd sidan. Heile tida har dei sett stor pris på å bu nokså nær ein stor by med internasjonal flyplass. Det var eitt av punkta på ynskelista før dei flytta frå Nederland.

— Dagleg går fire fly direkte frå Flesland til Schiphol. Dette er viktig for oss — av og til treng me å nå familiane våre raskt, og slik kan me koma dit dei bur i løpet av fem — seks timar.

I 2018 merka Judith og Wim at dei var byrja å leita etter husvære nærare familiane sine, og etter ti år i Kvam avgjorde dei at tidspunktet for å flytta tilbake til Nederland skulle bli i september 2019.

— Me syntest at det skjedde litt lite i Kvam. Eg, som ofte har vore inspirert av byliv og store byar, sat litt fast kunstnarleg, medgjev Wim.

Ikkje minst hadde dei vore gjennom ein tøff sjukdomsperiode. Judith opplevde å få ein aggressiv variant av brystkreft. Ho trong og fekk ei omfattande medisinsk behandling, som til alt hell verka godt, slik at ho vart heilt frisk.

— Me kjende oss litt åleine. Det vart naudsynt å tenkja gjennom kva me ville gjera vidare. Me var halvvegs i livet, på veg til å fylla femti år, begge to. Mange år var gått sidan me treftest som atten–nittenåringar på dugnadar i skogforvaltninga i Enschede. No måtte me vurdera kva kunstnarleg utvikling me ynskte vidare og kva ambisjonar me hadde.

Etter kvart vart flytteplanane avlyste.

— Me skifta litt på vårt «mindset» og bestemte oss for å bli buande. Kvam har endra seg mykje og på mange vis, på dei ti åra me har budd her, både visuelt og mentalt. Eit bilete på det kan, eit stykke på veg, vera det auka tilbodet av lokalmat og variasjonen som no finst.

— No har me ikkje lyst til å flytta tilbake til Nederland. Heile landet er så nedbygd at det knapt er mogleg å koma seg ut av byen. Det er inspirerande å bu i Kvam, understrekar kunstnarane.

Ser sitt snitt

Under studia i Enschede hadde Judith lært den grafiske teknikken tresnitt. I 2015, under ein studietur til Japan, fekk ho høve til også å læra den japanske tresnitt-teknikken, mokuhanga.

— Det var ei fantastisk oppleving å få denne opplæringa på landsbygda under Fuji-fjellet, fortel ho.

Vestleg tresnitt er ein oljebasert teknikk, medan den japanske teknikken er vassbasert med bruk av akvarellfargar, fuktige treplater og fuktig papir. Judith likar å arbeida med treplater av furu eller bjørk, eller japansk plywood — finer av lindetre. Papiret kjøper ho direkte frå Japan, i mange ulike kvalitetar. Arbeida vert pressa og trykte i eit eige «print-making studio» på Messen. Etter trykkinga må bileta henga til tørk i omtrent eitt døgn. Judith fortel at ho ikkje lagar mange trykk av kvar treplate.

Ho kjenner seg svært heldig som kan nytta energien sin til å arbeida med både vestleg og japansk tresnitt. Ofte lèt ho seg inspirera av kontrastar og dimensjonar i naturen. Tresnittmiljøet er eit internasjonalt miljø der ein får nye kjennskap og vener frå heile verda. I Noreg er det ei handfull personar som arbeider med japansk tresnitt, og Judith er norsk mokuhanga-koordinator.

I Kvam har Judith mellom anna samarbeidd med Audun Storaas. Våren 2017 hadde dei to ei felles utstilling med tittelen Det nasjonale og regionale — et blikk på norsk billedkunsttradisjon i Galleri Puls.

— Eg sette stor pris på samarbeidet med Audun. Han var ein svært dyktig grafikar som laga flotte bilete i svart og kvitt. Eg nyttar oftast meir fargar.

Meir spreidde

Kunstnarparet fortel at dei framleis har litt kontakt med dei andre kunstnarane frå Kvammalokk, men at dei ikkje lenger har ei gruppekjensle.

— Alle har gått sine eigne vegar. Nokre av dei har flytta vekk frå kommunen, mellom anna har eitt par flytta tilbake til Bergen og eitt par har flytta til Island.

Judith og Wim fortel at dei har fått vener i Kvam og har mange kjekke folk rundt seg.

— For vår integrering og for å etablera sosiale kontaktar, var Harding Puls svært viktig. Det vart eit tomrom etter at Lars Erik Klafstad gjekk bort. Kunstskulen og Galleri Puls er avvikla, men til gjengjeld er Kabuso veldig aktiv med mange arrangement der folk deltek. Positivt er det også at Messen nyleg opna sin nye kunstpark.

— Det er mange små kommunar i Noreg, men ikkje mange med eit så aktivt og kulturelt klima som her. Kvam er eit kulturelt fyrtårn, hevdar Wim.

Vil ha selskap

Dei to kunstnarane ser no framover og vonar at koronapandemien snart er over.

— Biletkunst må helst sjåast på ekte! Me publiserer arbeida våre på nettsidene våre og i sosiale medium, og me deltek på digitale utstillingar, men det vert ikkje heilt det same, erkjenner Wim.

Begge to sel kunsten sin frå utstillingar og frå ei rekkje galleri, i innland og utland. På Messen tek dei gjerne imot besøkjande.

— Eg saknar folk i atelieret mitt. Eg kjenner meg aldri forstyrra, forsikrar Wim.

— Trass i koronatida har eg hatt eit produktivt år. Frå tidlegare å ha måla mange storbymotiv, har eg no arbeidd i ein meir realistisk stil. Eg lèt meg fasinera av naturen, gjerne lokal natur som gamle eiketre, natt og dag, og stjerneteikna på himmelen. Stjerneteikn er ein gamal hobby for meg. Etter sommaren skal eg halda kurs i friluftsteikning i regi av Hardanger- og Voss museum. Det ser eg fram til.

Paret fortel at dei gjerne arbeider på oppdrag, begge to. Wim har til dømes tidlegare laga plakatar for Bygdalarm.

— Me kan for eksempel laga bilete av folk sine hus og hagar. Det er lett å tilpassa ulike typar oppdrag og kostnadsrammer.
 Eg kan også driva mokuhanga-opplæring i Messen, opplyser Judith.

Japan i hagen

Sambuarparet trivst i Vikøy. Fritida vert gjerne nytta til friluftsliv, eller i hus og hage. Blant planter og veksthus, tre og tuver, stein og stiar, rennande vatn og fontener, skulpturar i stein og kunst av drivved, finn ein i hagen også ein knallraud, Japan-inspirert portal.

— No når me ikkje kan reisa til Japan, får me heller nyta noko japansk i vår eigen hage, forklarar kunstnarane.

Ingrediensar som mose, bekk og fjell er sentrale i japanske hagar. Wim fortel at medan me her i landet ryddar vekk mose frå graset i plenen, ryddar ein i ein japansk hage vekk gras og strå frå mosen.

— «Den som plantar ein hage, har tru på morgondagen», filosoferer Wim.

— Me to har røter i Kvam no, seier Judith.