Folkeminnesamlingar blir digitale

På 1800-talet reiste Asbjørnsen og Moe frå bygd til bygd og samla folkeeventyr med papir og blyant. Dei hadde neppe i tankane at vi om lag 200 år seinare kan sjå originalskriftene deira digitalt i den nye folkeminnedatabasen Samla.

Både forskarar, lokalhistorikarar og mannen i gata kan ha nytte av at gamle dokument, bilete og anna historisk materiale blir gjort tilgjengeleg digitalt. Dei siste åra har fleire forskingsinstitusjonar jobba med å digitalisere arkiva sine og det siste tilskotet i digitaliseringsfloraen blir den digitale folkeminnesamlinga Samla.

– Samla er eit samarbeidsprosjekt mellom Norsk Folkeminnesamling ved Universitetet i Oslo, Norsk etnologisk gransking ved Norsk Folkemuseum og Etno-folkloristisk arkiv ved Universitetet i Bergen. Målet er å gjere materiale ved dei tre samlingane tilgjengeleg i Samla, fortel prosjektkoordinator Line Førre Grønstad til Nynorsk pressekontor.

Bevaring og tilgjengelegheit

I tillegg til eventyrsamlingane til Asbjørnsen og Moe kan ein til dømes finne mykje trolldomsmateriale og anna historisk materiale i den nye basen. Det vil òg vere tilgang på nyare materiale frå kvardagen og liva til folk. Grønstad forklarer at prosjektet hovudsakleg tar sikte på å løyse to problem som dei ulike arkiva har hatt ei stund.

– Det eine problemet er at gamle papir sakte men sikkert blir øydelagde og går i oppløysing. Så dette blir ein måte å bevare materialet på. Digitaliseringsprosjekt gjer at originaldokumenta kan oppbevarast med mindre handtering. Dess meir ein er borti noko, jo dårlegare blir kvaliteten. Vi digitaliserer for å bevare, seier ho.

Den andre problemet har vore at materiale ikkje har vore tilgjengeleg nok.

– Vi digitaliserer òg for å gjere ting tilgjengeleg for fleire. Det er ikkje så lett for kven som helst å få tilgang til skuffene kor dette materialet har vore oppbevart, seier Grønstad.

I tillegg er det òg eit poeng at den nye databasen gjer det mogleg å søke på tvers av samlingar.

– Vi digitaliserer for å kunne gjere det mogleg å søke i materialet på tvers av samlingar. Slik det er no må du kjenne til kvar enkelt samling og sette deg inn i korleis systema fungerer på kvar enkelt plass. Det kan vere ganske komplisert og det er ikkje sikkert du finn det du vil ha.

Pilot i 2023

Planen er at den første pilotnettsida skal lanserast om eitt år, i juni 2023. Den heiter samla.no, og den same nettadressa fører i dag til bloggen til prosjektet. Digitaliseringa av det fysiske materialet er godt i gang, og parallelt arbeider prosjektmedarbeidarane med å knytte metadata til dei digitale filene. Ein viktig del av arbeidet så lang har vore å finne gode, tekniske løysingar for den koplinga, som så kan nyttast til søk gjennom nettsida,

– No jobbar vi med ei skildring av det som skal vere på fronten av nettsida. Det er mange komponentar som må vere på plass. Det er mellom anna ein del jobb å få lagt informasjon på filene- slik at metadataa blir knytt opp til dei. Ein kan gå veldig i djupna på alt og då kan det ta lang tid. Vi får sjå kor djupt vi klarer å komme, seier Grønstad.

Noko av materialet var allereie digitalisert før ein byrja arbeidet med Samla og den jobben har difor vore enklare, men det meste må digitaliserast på nytt i dette prosjektet.

– Det som ikkje allereie er digitalt blir digitalisert før året er omme, seier Grønstad og legg til at det er mange behov som skal fyllast.

– Brukargruppa kjem til å ha varierte behov. Lokalhistorikarar har bruk for ein del ting, forskarar har kanskje har behov for litt meir, så er det skuleelevar som har andre behov. Val som er vanskelege å ta på førehand blir klarare og klarare etter kvart.

Usikker på ambisjonsnivået

På spørsmål om kva ambisjonar ein har for databasen blir Line Førre Grønstad litt usikker.

– Eg er litt usikker på kva eg skal svare på akkurat det. I utviklingsprosessen så langt har vi hatt med oss fantastiske folk i referansegrupper og dei har komme med mange idear om korleis ein kan gjere Samla til ei underhaldande plattform. Mellom anna har det komme forslag om å gjere Samla til eit alternativ for ulike nettaviser- slik at ein like naturleg som å lese nyheiter på nett, eller surfe på sosiale medium, går inn på Samla og søkjer på ting ein kanskje ikkje visste ein hadde lyst til å sjå, seier Grønstad.

Ho kjem likevel ikkje til å bli skuffa om sida ikkje blir fullt så populær.

– Ambisjonsnivået er veldig høgt, men det realistiske ambisjonsnivået er kanskje ikkje så høgt. Eg er jo realist, men det artigaste hadde sjølvsagt vore viss folk kunne kikka på desse tinga som underhaldning og ikkje fordi dei har eit oppdrag eller noko dei må finne ut av.

Opplevinga til Grønstad og dei andre i Samla er at det generelt er ganske stor interesse for folkeminne og livshistorier.

– Folk er veldig interesserte i eigne lokalområde. Så det å få greie på historia til ulike objekt i eige lokalområde trur eg vil få folk til å bruke Samla aktivt. Ambisjonsnivået er veldig høgt, men det realistiske ambisjonsnivået er kanskje ikkje så høgt.

Jungeltelegrafen

Førebels er ikkje prosjektet marknadsført i særleg grad.

– No er det jungeltelegrafen som gjeld. Vi har ei aktiv Facebookside, ein aktiv blogg og er ganske godt kjende i fagmiljøet. Mange i museumssektoren, etnologar, folkloristar og folk i universitets- og høgskulesektoren kjenner til oss, fortel prosjektkoordinatoren.

Når prosjektet nærmar seg ferdigstilling vil det bli meir marknadsføring.

– Vi har ressursar i prosjektet til å marknadsføre og kjem mellom anna til å sende ut pressemeldingar. Men vi vil ha eit vakrare og meir ferdig produkt før vi marknadsfører oss for fullt, avsluttar Line Førre Grønstad.

(©NPK)