Ein trekonstruksjon utanom det vanlege

Som ein del av Nasjonal Turistveg Hardanger skal Statens vegvesen byggja eit nytt toalettbygg ved rasteplassen i Tyrvefjøra i Ålvik. Det berande reisverket skal vera 70 furustammer med røter vende oppover. Røtene skal sjå ut som dei held oppe, og veks inn i, betongtaket, som vert støypt som ei forlenging av svaberget i fjøra. Det er arkitektfirmaet Hellen & Hard AS som har teikna bygget.

Sagbrukar Peder Nernæs vart tipsa om prosjektet, men måtte tenkja seg godt om før han la inn anbod på produksjonen av furustammene.

– Prosjektet er jo verkeleg heilt sprøtt – i beste meining. Det veit dei som har teikna det òg. Tenk å koma på det! seier han.

Å skulla fastsetja tidsbruk og kostnadar med ei slik levering, var krevjande. Av di prosjektet er så spesielt, er samanlikningsgrunnlaget lite. Nernæs lyfter ein peikefinger i vêret for å visa korleis det var å skulla koma med ein pris.

Etter mykje tenking søkte han og vann anbodskonkurransen.

– Det er eit tøft prosjekt, og det er utruleg kjekt å få vera med på det, seier han.

Ekstra spesiell spesialtrelast

Nernæs driv til vanleg med spesialtrelast på sagbruket Horda Tre AS i Nernes på Mundheim. Det inneber gjerne uvanlege dimensjonar som ikkje finst hjå ordinære trelasthandlarar.

– Men det plar likevel vera firkanta former, eller i det minste beint på to sider, fortel han.

Dette prosjektet inneber få beine sider. Trestammene vert delte i to, men har elles fått halda på si naturlege form, med det det inneheld av rotsystem.

Nernæs skal levera 70 slike halvkløyvde stammer med røter. Meir enn halvparten så mange furutre går med, då rotsystema ikkje alltid passar slik at begge halvpartane av stammene kan nyttast.

Trea som er best eigna, er dei som står på grunn mark. Då har røtene ein passande vinkel til prosjektet, og det har festa seg mindre jord til røtene enn om treet hadde røtt seg djupt. Det sparar Nernæs for litt arbeid.

I første omgang skulle Nernæs berre levera stammene ferdig behandla. No er kontrakten utvida til å gjelda også produksjonen av sjølve trekonstruksjonen. Når Nernæs er ferdig, vert stammene leverte i ferdige byggjemodular, klare til å setjast saman i Tyrvefjøra. Konstruksjonen skal produserast med hjelp av byggjeteknikken stavlaft, der stammene vert tilpassa slik at dei ståande utgjer ein heil vegg. Røtene må skjerast til slik at dei ikkje kjem i konflikt med kvarandre.

– Det ligg heilt på grensa av kva ein kan få til. Det er det som gjer det kjekt, seier Nernæs.

Visuelt og funksjonelt

Trestammene skal vera det berande elementet i bygget og vert synlege også på innsida av toalettbygget. Nernæs innrømmer at prosjektet enkelt kunne vorte gjort mindre komplisert dersom trea kunne vore til pynt og ikkje berande. Det har likevel ikkje vore aktuelt.

– Litt av poenget er at trea også skal spela den funksjonelle rolla i bygget. Det gjer det jo sjølvsagt meir komplekst.

Sjølv om det skal sjå ut som om taket kviler på røtene, er det viktig at det er stammene som får vekta av den tunge betongen, fortel Nernæs. For at vekta skal plasserast rett, vert det skore hakk øvst i stammene. Betongen som skal vera konstruksjonen i taket, vert så støypt ned i desse sprekkane i stammene, fritt frå røtene. Ein lettare fiberbetong vert seinare støypt utanpå konstruksjonen, slik at røtene ser ut som dei held taket oppe.

For at stammene skal tola å stå i Tyrvefjøra, må dei impregnerast. Dei fleste bedriftene Nernæs var i kontakt med, sa tvert nei til førespurnaden. Moelven var den einaste bedrifta som kunne ta på seg jobben med å impregnera stammene med røter.

Set fokus på tre

Bak planane ligg eit ønske om å setja fokus på tre som byggjemateriale, fortel Nernæs. Som estetisk hovudelement og berande konstruksjon vert furutrea løfta synleg fram.

– Som sagbrukar og skogeigar synest eg sjølvsagt det er veldig kjekt.

Fokuset på tre som byggjemateriale har auka dei siste åra, fortel Nernæs, som også er leiar av Hordaland Bondelag. Klimafokuset kan vera noko av årsaka, trur han.

– Klimagevinsten av å byggja i eit fornybart materiale med så lite utslepp, er stor, seier han.

Dei første trea vart gravne fram i vinter. 1. mars i 2021 skal byggjemodulane vera klare til levering.

– Det vert fantastisk å sjå det. Ein ser det jo på teikningane, men det vert nok litt av eit syn i røynda.

Sjølv om han ikkje trur det kjem til å verta vanleg å byggja hus med heile rotsystem, er det kult å visa at det er mogleg, synest Nernæs.

– Men du må ikkje spørja om eg ville gjort det om att, skyt han inn.

– Men om eg spør likevel?

– Me får sjå når det er ferdig, men nokon serieproduksjon vert det nok ikkje. Det vert verkeleg eit unikt bygg, og eg er glad for å få vera med på det.