Den åttekanta turistmagneten
Mellom Øystese kyrkje og Hardangerbadet står den mykje omtala kunstinstallasjonen Hardanger Skyspace. Der har han stått i sju år. Vart det ein suksess?
Då bygginga av Hardanger Skyspace tok til i 2016, hadde installasjonen allereie vore diskutert i fleire år. Idiotisk bruk av pengar, meinte nokre. Ein komande nasjonal attraksjon, meinte andre. Og medan diskusjonane gjekk føre seg, samla Hardanger og Voss museum inn pengar.
Dei endelege budsjettala avvik ein del frå dei fyrste søknadene, skreiv Hardanger og Voss museum i sluttrapporten om prosjektet.
Pris? Nær åtte millionar kroner.
Store ord var i omløp. Installasjonen ville verta ein turistmagnet, vart politikarane fortalde, og både Kvam herad og dåverande Hordaland fylkeskommune opna lommeboka.
– Eg har stor tru på at prosjektet vil trekkja til seg mange turistar, noko som vil koma regionen til gode, skreiv fylkesrådmannen i innstillinga til kultur- og ressursutvalet.
Skyspace vil vera eineståande i nasjonal samanheng, meinte seniorrådgjevar Inger Eri i Kulturrådet. Facebook-gruppa «Kvardagsprat i Kvam» nærast koka:
«Ja til gjenbruk av ein silo, om nokon har ein ledig.»
«Dersom meininga med denne kolossen med hol i taket er å sitja inni og meditera og kikka på sol, måne og stjerner, kan vel byggverket like godt stå ein stad der det ikkje ruver og tek utsikta frå andre?»
«Kan me ikkje berre seia «nei, takk»?»
«Kva med å plassera Skyspace i rundkøyringa ved Esso? Då vil kulturbygda Øystese få ein «hol-i-taket»-installasjon i tilknyting til ein «hol-i-hovudet»-tunnel.»
«Kunst skal vel engasjera, og eg vil påstå at det har ein fått til her.»
Sistnemnde kommentar kunne alle stilla seg bak. Sju år seinare er ikkje bygget lenger ein omdiskutert «snakkis». Men korleis har det eigentleg gått? Kjem folk til Øystese for å oppleva attraksjonen? Og har dei som løyvde attraksjonen pengar, sjølve prøvd han?
Imponerte politikarane
Kunstnaren og hovudpersonen bak det åttekanta bygget i Øystese sentrum er amerikanske James Turrell. Med hjelp av farge, form, rom og lys gjev han dei besøkjande ei unik oppleving av himmelen ved demring og skumring. Turrell er utdanna pilot, og studerte både astronomi og matematikk før han byrja på kunstutdanning i 1960.
Hardanger Skyspace er hans 82. skyspace i verda – så langt den nordlegaste.
Ein annan hovudperson i prosjektet var Heidi Ann Jaeger. Ho var fagleg leiar ved Kunsthuset Kabuso då Turrell vitja bygda i 2011. Det var snakk om at han kanskje skulle ha utstilling i kunsthuset, men lokala viste seg ikkje å vera store nok. Før kunstnaren reiste, tilbaud han Jaeger verdas nordlegaste Skyspace.
Sidan jobba Jaeger hardt for å få kunstverket på plass, og i eit formannskapsmøte i september 2012 vart politikarane forsikra om at det spesielle bygget ville setja Kvam på kartet og trekkja til seg mange gjester. Fleire vart begeistra.
– Eg er imponert over Jaeger og ringverknadene av prosjektet, sa Herleif Tveit (Sp).
– Eg òg er imponert, sa dåverande rådmann Arild McClellan Steine.
– Eit kjempeprosjekt, sa Merethe Gauden (V).
– Eg vart litt sånn «starstruck», eller kva det no heiter på fint. Me skal gripa moglegheita, sa Jostein Ljones (Sp).
– Spanande og fantastisk, sa Heidi Sandven Botnen (KrF).
– Han er visst ein «veisen» mann, sa Siriann Lillevik (KTL).
Heradet enda opp med å støtta installasjonen med ein halv million kroner.
– Ikkje fint
Kunst er ikkje for alle, og ikkje alltid like lett å skjøna seg på. Medan nokre synest kunst er interessant, slit andre med å finna meininga.
Signe Slettemark var ein av dei som ytra skepsis til Hardanger Skyspace då prosjektet vart kjent. Då ho las i HF at ein kunne rekna med at Skyspace vart ein realitet i løpet av 2015, uttrykte ho seg i ein post på Facebook. Prosjektet gav ikkje meining, meinte Slettemark.
– Eg har sans for kunst og kultur, men då vil eg før gå på andre sida i parken og sjå på fine kunstverk av ein lokal kunstnar, skreiv ho i innlegget.
Innlegget fekk 123 kommentarar. Det lyt seiast at det på dette tidspunktet var snakk om å byggja kunstverket på stranda nedom der det står i dag.
Slettemark seier ho ikkje har prøvd Hardanger Skyspace, og at ho heller ikkje kjenner trong for å gjera det. Ho ynskjer heller å sjå naturen og årstidene i sol, vind og vêr utandørs.
Sjølve bygget er ho heller ikkje positiv til. Det er ikkje fint, heller litt skjemmande for den flotte utsikta ned mot fjorden, synest Slettemark. Installasjonen burde heller stått i parken ved Kabuso, meiner ho.
Gode opplevingar
Både Tveit, Botnen og Gauden, som alle var positive til å løyva prosjektet pengar, har vitja attraksjonen i ettertid. Dei læt vel over opplevinga. Det er ein flott attraksjon, meiner Tveit, og Gauden anbefaler han varmt. Den eine gongen ho gjekk inn døra, var det regnvêr og midtvinters.
– Me vart gjennomvåte, men eg elska det, seier ho.
Botnen, som mellom anna underviser i psykologi, seier at ho har i tankane å ta med elevar til attraksjonen for å læra om persepsjon. Ho synest han er ei flott oppleving med mange synsinntrykk og levande fargespel. Å sitja der i ro opplever ho som meditasjon, seier ho.
Steine har ikkje vitja Skyspace, og det har heller ikkje Lillevik. Det er sikkert ein fin attraksjon, seier ho, men ho synest han kunne vore meir tilgjengeleg. Ho har sett fleire turistar som har prøvd å opna døra.
Fleire utlendingar
Ann Charlotte Ellingsen jobbar med kommunikasjon for Kunsthuset Kabuso. Ho opplyser at Hardanger Skyspace dels vert marknadsført som ein del av «Kabuso-paraplyen» og dels på eigne bein via annonsar, trykksaker og Google.
I løpet av hausten er planen å gjera attraksjonen meir synleg og «book-bar» på nett for turoperatørar og andre internasjonalt.
– Ein skal gå ganske nær døra for å skjøna at dette er ein attraksjon ein kan besøkja. Er det bevisst?
– Bygget er definert som eit kunstverk, og ein kontrakt seier at det ikkje skal vera skilting på sjølve bygget, skriv Ellingsen i ein e-post.
I staden er det plassert eit informasjonsskilt like ved stien nær inngangsdøra, fortel ho. Og så er det ein lapp på døra for dei som har kjøpt billett, men eventuelt ikkje har fått med seg korleis ein kjem seg inn.
– Forstår tilreisande at det er noko ein kan oppleva inni bygget om dei ruslar rundt i området?
– Me håpar helst at tilreisande veit om oss frå internett før dei kjem hit. Der ser me også noko interessant. Ein svært stor del av billettkjøparane er utlendingar, og mange kjem til området spesifikt for å oppleva Skyspace, fortel Ellingsen.
Drog yacht til bygda
Sissel Lillebostad, som tok over som fagleg leiar i Kunsthuset Kabuso hausten 2017, seier det tek lang tid å byggja opp ein turistmagnet. Men ho har merka ei endring i det siste. Spesielt i august opplevde kunsthuset at folk kom langvegsfrå for kunsten.
– Og så fekk du kanskje med deg den yachten som var innom med fylgjebåt? spør Lillebostad journalisten.
– Dei kom for å oppleva Skyspace. Turrell er kjend blant mange, og har eit renommé internasjonalt, fortel ho.
Besøkstala viser eit gjennomsnitt på 458 besøkjande i året, og inkluderer born, vaksne, skuleklassar og grupper.
Talet er ikkje Lillebostad heilt nøgd med.
– Me arbeider for å få meir ressursar til marknadsføring av Skyspace. Samstundes ser me at besøkstala har auka etter pandemien.
Om det vart spådd om besøkstal før bygginga, kjenner ho ikkje til, men då dåverande fagleiar Jaeger søkte Hordaland fylkeskommune om pengar gjennom kulturelt utviklingsprogram, stod det mellom anna oppført éin million kroner i billettinntekter i finansieringsplanen. I dag kostar ei oppleving i Hardanger Skyspace 150 kroner for ein vaksen. Med dagens gjennomsnitt av besøkjande vil det ta mellom sju–åtte år til før ein nærmar seg summen.
Spanande «skifte»
James Turrell har i tillegg til Hardanger Skyspace to installasjonar i Ekebergparken i Oslo. Installasjonane kom på plass i 2013. Også der kjem folk langvegsfrå for å oppleva Turrell-kunst.
– Me har gjennom heile året mange internasjonale innom, både turistar og studentar. Turrell er eit trekkplaster. Skyspace er veldig populær og godt kjend, seier formidlingsleiar Tina Cecilie Jensen.
Vidare fortel ho at det også der var diskusjonar før installasjonane kom på plass.
– Det var ein ti år lang diskusjon med mange meiningar. Folk var ikkje nøgde. Men det galdt heile parken.
Mange hugsar debatten, fortel ho, som også vert nemnt i omvisingane. Det var spanande å sjå «skiftet» hjå folk då alt stod klart, fortel ho.
Kanskje snur også skeptikarane i Kvam til slutt?
