– Betre liv og seglas har eg aldri hatt

Det håpar han vert lenge.

– Eg er frisk som ein fisk, sjølv om eg er 70 år, seier Mørch.

Sildakongen er truleg mest kjent for å selja sild. Han har segla over Atlanterhavet med «Statsraad Lehmkuhl», arbeidd i oljebransjen i 40 år og bruka store delar av livet på sjøen. Likevel er det ingenting som kan måla seg med denne sommaren.

– Heile livet har eg hatt lyst til å verta seglskuteskipper, seier Mørch.

I oktober i fjor vart draumen verkeleg. Då fekk han tilbod om å verta skipper på «Mathilde». Etter ein vinterpause klatra han om bord i seglskuta i mai. Han har fylt båten med leirskuleelevar, føresette og lærarar.

– No har eg segla hardangerjakta «Mathilde» i heile sommar. Betre liv og seglas har eg aldri hatt, skreiv han på Facebook.

Han er ikkje i tvil om at der er akkurat slik han kjenner det.

– Eg er tilfreds. Når eg styrer skuta, er eg i eitt med naturen, i eitt med sol og vind. Ikkje minst kjenner eg meg som eit levande, vitalt og naturleg godt arbeidsmenneske, seier Mørch.

– Finast i sin klasse

Det fasinerande med «Mathilde» er at ho er berga frå botnen av havet av ein entusiastisk gjeng frå Hardanger, seier han.

– Skuta vart bygd opp frå eit gamalt vrak selt på tvangsauksjon. Ringverknadane etter dette kan me sjå på Hardanger fartøyvernsenter. Ingen andre jakter er så fine og i så god stand som «Mathilde», seier Mørch.

Han seier «Mathilde» ein gong var som ei lita nøtt, som no har blitt til eit stort eiketre. Bygginga har gjeve positive ringverknadar for Hardanger, Noreg og Norden, seier han.

– «Mathilde» er utan tvil Noregs finaste fartøy i sin klasse, seier kapteinen.

Sildakongen seier fartøyvernsenteret har utvikla seg frå å vera draumen til ein mann til å verta eit nasjonalt senter. Han meiner senteret er viktig for å ta vare på båtkulturen i Noreg, og at ingen kan måla seg med senteret når det gjeld kvalitet på arbeidet.

– Fartøyvernsenteret er kystens maihaug. Det er Noregs Kheops-pyramide, seier Mørch.

Han er oppteken av at ein må forstå fortida om ein skal forstå historia, samtida og framtida. Fortida til stålbåtane som flyt på sjøen i dag, er båtbyggjarkunsten frå Hardanger, seier han.

– «Mathilde» er ein nasjonalheilagdom som står for det ypparste av båtbyggjarkunsten i verda, seier Mørch.

– Kjenner vibrasjonane

Kapteinen er ein erfaren sjømann, og har vore skipper og offshorearbeidar i eit heilt liv. Under seglturane passar han på at alle har det godt, at alt går føre seg som det skal, og at tryggleiken er god. Opplevinga av å vera om bord på «Mathilde» er unik, seier han.

– Eg kjenner vibrasjonane og den positive atmosfæren etter dei som har vore om bord før meg. Det høyrest løye ut, men så sensitiv er eg, seier han.

Sildakongen ser på jobben på «Mathilde» som løn for eit langt, strevsamt og arbeidsamt liv. Han fortel at han har jobba i oljebransjen sidan 1974. Å reisa på seglas var hobbyen hans i fritida.

– Oljebransjen er så godt betalt at eg i mange år lét meg freista av den gode løna, seier Mørch.

No får han gjera det han har lyst til. Mørch seier det kontinuerleg er noko som treng vedlikehald, så det er alltid noko å gjera om bord. Skuta har også eit bibliotek. Likevel er det ofte nok berre å oppleva den vakre naturen. Mørch likar aller best å segla i Hardangerfjorden der han er omgjeven av fjord, fonn, fjell og fagre folk.

– Fjorden har eit flott landskap og vitige folk som har sett spor etter seg. Herfrå kjem mange store kunstnarar. Kulturen og kunsten har sitt utspring i Hardanger, seier skipperen.

– Har ikkje retningssans

«Mathilde» har segla nesten heile sommaren med leirskuleelevar om bord, seier kapteinen. Elevane overnattar i soveposar og hengekøyer i båten. Desse vert pakka vekk kvar morgon, og rommet vert mellom anna nytta til matsal. Ifylgje Mørch skal elevane leva eit så autentisk liv som mogleg, slik at dei kan førestilla seg korleis ungdomane som arbeidde på båten, hadde det.

Elevane får ikkje bruka pengar på anna enn litt godteri éin dag på turen. Ifylgje kapteinen får dei heller ikkje velja kva dei skal eta, men får servert god og sunn mat.

Det viktigaste av alt er at han får læra dei nyttig kunnskap, meiner Mørch. Dei får til dømes læra å egna ein krok utan å stikka seg i fingrane, og å ro. Elevane må gjera mest mogleg sjølve. Dei må hala og dra i tau, dei får vera med og styra båten og dei får setja garn. Målet er å ha ei heilt annleis veke enn dei har i skulekvardagen.

Sildakongen underviser leirskuleelevane i mytologi, historie og geografi. Dei får læra om kompasset, og om vind, regn, temperaturar og årstidene. Han fortel elementære ting om pluss- og minusgrader. Ifylgje Mørch er det mange elevar i 10–13-årsalderen som ikkje veit kva høgtrykk og lågtrykk er. Det elevane lærer i teorien under dekk, får dei læra i praksis på dekk.

– Elevane veit ikkje forskjell på nordavind og sønnavind. Dei har ikkje retningssans. Dei har rett og slett blitt for dårleg lærte opp, seier Mørch.

Han meiner ikkje at skulen sviktar, men at læreplanane er for dårlege. Borna lærer ikkje det dei treng for å klara seg i livet, for læreplanane byrjar ofte med uvesentlege ting, synest Mørch.

Bygdefolk og byfolk

Kapteinen fortel at borna må gjennom ein test etter undervisinga. Testen plar visa at dei har fylgt godt med. Borna er smarte og tek ting fort, seier han.

Inntil 30 elevar kan vera med på ein fem dagar lang leirskule, men det ideelle er om gruppa er på mellom 18 og 20 elevar, seier han.

Personleg har han godt utbyte av å vera saman med tenåringane. Han får eit innblikk i korleis samfunnet har utvikla seg, seier han. Der han lærer elevane om det gamle, lærer dei han korleis han kan skriva raskare på telefonen.

– Eg vågar å påstå at ein 12-åring på mi tid visste fem gongar så mykje som ein 12-åring i dag. Kanskje ti gongar så mykje, for dei veit veldig lite i dag. Men det er ikkje borna sin feil. Dei er like intelligente og modne til å ta imot kunnskapen, spesielt ungdomar frå bygda, seier Mørch.

Han meiner det som skil folk frå kvarandre, er kvar ein kjem frå. Det spelar inga rolle om ein er rik eller fattig, eller om huda er lys eller mørk, men han hevdar at det er lett å merka om ein person kjem frå ei bygd eller ein by.

– Menneske forheld seg til naturen på ulike måtar, men likevel forheld me oss til den same naturen. Den største gevinsten du kan få i livet, er å veksa opp i ein familie der du vert godt lært opp, seier han.

– Likar vind i seglet

Sildakongen likar å fortelja lokale historier.

– Når me gjer strandhogg i Ulvik, fortel eg om den gode forfattaren Olav H. Hauge. I Eidfjord fortel eg om kunstgalleriet til Bergslien. I Herand står båtbyggjarkunsten i sentrum av forteljingane, medan eg snakkar om skipsmuseet når me er i Rosendal. Det skal vera mest mogleg lærerikt for elevane, seier kapteinen.

Turen går der det er mest sol og mest vind, i det han kallar «sunnhordlandsbassenget». Turen kan gå til Røvær, ikkje langt frå Haugesund, eller skuta kan reisa til Bergen for å plukka opp elevar.

– Eg likar å ha vind i seglet. Så sant det er vind, seglar me. Det kan me ikkje gjera når det er blikstille, seier Mørch.

– Kva gjer de då?

– Då lyt me ta motoren i bruk for å koma fram der me skal.

– Fødd konge

I dei periodane skuta ikkje har besøk av elevar, har skipperen fri. Då tek han seg gjerne ein tur i skogen eller til Rosendal, der hans private båt ligg.

Han har aldri blitt sjøsjuk, og det meiner Sildakongen skuldast at han lever eit sunt og godt liv.

– Eg et fisk og grønsaker kvar dag, og drikk berre eplesaft og vatn. Men eg er ingen grønsakshippie av den grunn, seier han.

Sjølvsagt har han ete mykje sild om bord i båten, seier han. Men han kan ikkje seia kva type som er favoritten, for det varierer med døgnrytmen og årstidene. På morgonen vil Sildakongen ha «gaffelbit» på egget, medan det skal liggja spekesild på middagstallerken.

– Korleis vart du Sildakongen?

– Det går ikkje an å bli sildakonge. Det er noko du er fødd til. Ikkje går det i arv heller. Noreg har vore utan ein sildakonge i mange år, men eg kjende det på meg veldig tidleg. Det er eit stort ansvar. Då må ein byggja fabrikk, selja millionar av glas med sild og ein må verta kaptein. Det er ikkje berre berre å vera Sildakongen, men eg har klart det, seier Mørch.