Barnehagane er siste skanse for bordversa

Rituelle songar som bordvers har i generasjonar samla folk til song. Kanskje er fellessongen sakte men sikkert i ferd med å forsvinne frå det vanlege kvardagslivet, men i ein del av samfunnet står fellessong og bordvers framleis sterkt – nemleg i barnehagen.

– Fellessongane er på veg ut av samfunnet vårt. Dei aller fleste songar som alle kan og som derfor eignar seg for fellessong er songar for små barn. Men det er kanskje ikkje spesielt morosamt å dra i gang «Bæ bæ vesle lam» på ein fest. Barnehagen er siste skanse for fellessongen og dei held også hardnakka på å syngje for maten, seier Siri Haukenes, førstelektor i musikk ved institutt for barnehagelærarutdanninga på OsloMet til Nynorsk pressekontor.

Haukenes har forska på song i barnehagen og saman med førstelektor Liv Anna Hagen har ho publisert den vitskaplege artikkelen «Songrepertoaret i barnehagen – tradisjon eller stagnering?» I artikkelen har dei mellom anna sett på kva songar som blir sunge i norske barnehagar og i kva samanhengar ein syng.

Eit eldorado for ritual

Haukenes fortel at barnehagane er ein av dei få stadane ein framleis syng for maten.

– I resten av samfunnet er det å syngje for maten noko som meir eller mindre har forsvunne, men ikkje i barnehagen. Det syns eg er fantastisk, seier ho.

Ho peikar på at bordversa er ein del av ein barnehagekultur kor fellessongtradisjonen blømer på fleire frontar.

– Barnehagen brukar song rituelt. Dei syng når dei ryddar, når dei skal starte med noko, når dei skal slutte med noko og når dei skal legge seg, seier Haukenes.

Ho får støtte frå kollegaen sin Eivind Karlsson.

– Barnehagen er framleis eit eldorado for ritual, og fleire barn enn nokosinne går i barnehagen, så eg trur vi trygt kan seie at det går føre seg meir bordversverksemd enn nokosinne, seier førstelektor Karlsson ved Oslomet til Nynorsk pressekontor.

Bråk eller læring?

For ein utanforståande som tilfeldigvis blir vitne til ein barnehage som syng for maten i 2022 kan opplevinga virke kaotisk og støyande. Dei kristne bordversa, som ein skulle sitje høgtideleg og syngje pent, er i stor grad fasa ut og erstatta med songar med litt ulik tematikk.

– Mange syng «Skippern skal ha seg mat» – som kjem frå ein gammal Disney-film, nokre syng «Kua mi jeg takker deg» frå midten av 1800-talet og «Gutter og jenter sitter og venter» er også eit populært bordvers. Også matregla «Ormen den lange» blir brukt i mange barnehagar. Så er det nok òg mange som berre syng ein eller annan song, og det er for så vidt også greitt, seier Haukenes.

Ho fortel at det å vente på noko, som til dømes mat, kan skape ein særeigen dynamikk og læringsutbyte.

– Mange barn kan bli både utolmodige og kreative av å sitje og vente på mat. Det positive med det er at ein får leike seg med ulike former av musikk-rytmar, -klang og -puls ein får i gang eit lite skrangleorkester. Dette kan bli oppfatta som bråk av vaksne, men kanskje slike forsøk på å lage litt musikk ikkje nødvendigvis skal hysjast ned. Det er viktig å utforske klang og rytme, seier ho og legg til:

– Mange vaksne er vande til det høgtidelege bordverset – der ein sit roleg og syng medan ein gjerne takkar Gud for maten.

Ho understrekar samstundes at det på ingen måte er ein dårleg skikk å takke for det ein får servert.

– Det er ingen sjølvfølgje å ha mat på bordet, så det er ein god skikk å takke.

Å du som metter

Bordverset som truleg dei aller fleste av oss kjenner best er «Å du som metter liten fugl», som er eit svært gammalt vers med ukjent opphav. Trass i at dette er eit religiøst vers, meiner Eivind Karlsson at ein i fleire barnehagar framleis brukar den songen fordi det er tradisjon.

– Eg har kollegaer som har undersøkt songtradisjonen i barnehagen meir systematisk, men eg har eit visst inntrykk av kva som rører seg når det gjeld bordvers. Og eit veldig programmatisk forhold til val av bordvers trur eg ikkje det er vanleg at barnehagane har, og det er vel tradisjon i barnehagen for å bruke tekstar som ikkje skaper for mykje debatt, slik eg opplever det, seier han.

Heller ikkje Siri Haukenes trur at «Å du som metter liten fugl» er heilt borte frå barnehagane.

– Den er sjølvsagt ein del av repertoaret i trussamfunnsbarnehagar, men kanskje også i andre barnehagar. Eg trur nok at den i dei aller fleste tilfelle blir sungen utan større bevisstheit rundt det religiøse aspektet, seier ho.

Lite nytt

Trass i at det dei siste tjue åra har blitt ei utbytinga av dei religiøse bordversa er ikkje erstatningane nyskrivne.

– Det er nesten ingen av dei 50 mest populære songane i barnehagane som er frå etter 1990 og nesten 70 prosent av dei 50 er laga før 1960. Det som er bra med at ein syng ein del gammalt er at fleire generasjonar då kan dei same songane. Songane sit i veggane i barnehagen. Det skal mykje til for at ein som har gått i ein norsk barnehage på eit eller anna tidspunkt ikkje kan «Mikkel rev», «Bæ bæ vesle lam», «Lille Petter Edderkopp» eller «Bjørnen sover», seier Siri Haukenes.

(©NPK)