Påskekrimmen: «Brannvake»

Fisse, jonsokaftan kl. 20.15 

Han står med ryggen tett inntil den målingsslitne husveggen. Han kjempar med pusten og freistar gå i eitt med omgjevnadene. Han har vore kameleon på fleire vis den siste tida. Ja, han må vedgå at han har vingla, og no vil han helst vera usynleg. Alle vil ha ein bit av han, men å verta delt opp som ei tørr fyrstekake, til det berre finst smular igjen, det vil han ikkje. Sjølv ville han berre sleppa styr og ha fred. Det gjekk i myra. 

Og no står han altså klistra til den liggjande kledningen ved barndomsheimen Myra. Om berre skyminga kunne ha lagt eit dunkelt teppe over han. Men diverre er døgeret det lysaste i året. «Nokon kjem til å koma», seier han ironisk til seg sjølv. Han legg lommetørkleet over nase og munn for ikkje å pusta inn den angen av røyk som kjem med sommarvindkasta frå vest.

Debatten om lokaliseringa av senteret har herja som tørròte i ein potetåker, og den konfliktglade lokalavisa har som vanleg kasta bensin på bålet. Der det finst kime til usemje, finn du også redaktør Sleipbjørn Plinga, ein skruppellaus klikkryttar som aldri lèt nokon få fred. Men heller ikkje bladfyken har forstått kor stor litteraturen hans er.

Senteret bør liggja i hovudstaden, tenkjer han. Kva er vitsen med eit lite og utilgjengeleg senter langt utanfor allfarveg? Nei, meiner dei alvor av hyllingskvadet, bør dei plassera det ved sida av Munchmuseet. Men å seia slik høgt er berre å gløyma. Då vert det bråk. Og gjengen litt lenger innover fjorden – «dei inni Kvam», som strandbermingane seier når dei er på sitt mest sjølvmedlidande og ynksame – trur at kommunesenteret er stort og sentralt nok. Småfolk, alle saman! Han er jo stor i Japan, til og med. Men ryggrada hans er ikkje sterk nok til å seia frå om kva han meiner bak den inste grinda. Om senteret på død og liv må liggja i den gudsforlatne heimbygda, vil han i det minste ha ein statue framom det. Og statuen skal vera stor! Så stor at ein kan sjå han om ein kjem sjøvegen. Kong Olav i Skjerjehamn og Fridtjov den frøkne på Vangsnes kan gå og leggja seg!

Difor snoka han på den gamle skuletomta i kveld. For å måla om det er plass til eit drusteleg monument av han sjølv framføre dei gamle skulebygga. Alle tek han for ein smålåten kar, men også smålåtne karar treng heider og ære.

Han har ei uggen kjensle av at han ikkje var åleine på skulen i kveld. Såg han ikkje ein flyktig skugge i eit vindauga? Han vona at han ikkje var sett. Då flammene fekk overtaket på bygget, sprang han. Så raskt han kunne, men ikkje langs fylkesvegen. Det var best om ingen såg han.

Brannvesenet hadde kome raskt, med brannsjef Coj Ones i bresjen. Alltid fyrst ute, og alltid i slike mengder og med eit så variert utval doningar at ein skulle tru brannmannskapa gledde seg som små born til neste branntilløp. Til og med i den nye brannbåten kom dei – til ein brann nokre hundre meter frå sjøen! Politimakta kom som vanleg fyrst når det passa henne.

Frå husveggen ser han blålysa i roleg tempo nede på fylkesvegen, på retur til «dei inni Kvam» att. Dei svingar til venstre. Så høyrer han hjula mot grusen i vegen opp til tunet. Ei bildør vert opna og lukka. Skritt.

Helvete. Løpet er køyrt. Han må gå dei i møte.

«God kveld.»

«Kvelden er nok ikkje så god.»

«Jaså? Kva er på gang?»

«Kanskje du kan fortelja oss det? Kvar har du vore i kveld?»

«På kvisten. Der har eg skrivestova mi. Eg har vore i skrivebobla i heile dag.»

«Det er du sikker på? Den gamle skulen har brunne ned, og du er observert der i kveld. Du får verta med oss.»

Kvamskogen, jonsokaftan kl. 16.00 

Ein mørkegrøn Aston Martin Vanquish Volante skil seg ut på dei smale og svingete vegane langs Hardangerfjorden. I open bil og med høgt volum på anlegget vert ein lagd merke til. Tron Mohney burde ha valt eit meir nøytralt framkomstmiddel, han har nemleg fleire, men då sola for ein gong skuld var framme, vart freistinga for stor. Tonane frå Toreador-arien til Bizet gjev adrenalin i kroppen. Det sølvgrå, tynne håret flagrar. Dei skamdyre, mørke solbrillene står i stil til bilen. Han vippar zippolighteren opp or lomma og tenner seg ein Bolivar Regentes El. Det gjeld å nytta på når taket for ein gongs skuld er borte.

Han er på veg til Strandebarm for prata med ein gamal kamerat om ei dårleg investering han gjorde for mange år sidan. Eigedomen kostar meir enn han smakar. Forsikringa åleine er nok til at det svir i pungen og sjela. Svidd sjel kan han leva med, men svidd pung er ei anna sak. I ein svak augneblink kjøpte han ein gamal skule i bygda. Han har gløymt kvifor. Truleg var han dumsnill med ein eller annan lokal nisse. At han aldri lærer! No har det endeleg dukka opp eit høve til å verta kvitt pengesluket, men han må vera smidig om han skal få det som han vil.

«Liksompolitikerne i Kvam tror de har mer innflytelse enn meg. Vel, det vil vise seg. Alle med fullført grunnskole vet jo at penger er makt. Bare se hvordan bergenserne slikker meg opp etter ryggen så snart de ser ein flik av lommeboken min», tenkte han.

Før han skrudde Bizet opp eit par volumknepp til.

Strandebarm, jonsokaftan kl. 16.45 

Svære Skrytnes har ansvaret for bålet i bygda i kveld, som i dei 30 åra før. Sjølv om deltakinga vert skralare kvart år, står han på på fleire arenaer for å skapa liv i bygda. Færre og færre orkar å gjera noko for fellesskapen lenger. Dugnadsånda er i ferd med å døy, saman med den udugelege generasjonen som veks opp. 

Hadde dei i det minste hatt meir gym og sunn skulemat, slik han har messa om i årevis til alle offer som orka å høyra på, men nei då. Alt er i fritt fall. Ikkje er dei unge i fysisk aktivitet lenger, og på toppen kastar dei vekk den vesle energien dei har, på ein fånyttes kamp for klimaet. Som om sortering av papp og plast i ørvesle Noreg har noko å seia i det store biletet. Sjølv vel han – kanskje litt demonstrativt, må han tilstå – mest mogeleg ureinande løysingar med stolt mine. Kvifor spør ingen ein som har alle svara, i staden for å famla rundt i demokratiets blinde?

Vel. Han har eigentleg ikkje tid til storkarbesøk i dag, men pengesekken må pleiast. Framtida til Strandebarm er avhengig av godvilje. I telefonen høyrdest han ivrig ut, som om noko var på gang. Han fryktar at Mohney, den pengesterke kompisen frå farne tider, har mista tolmodet. Men det viktigaste er at senteret vert plassert i Strandebarm, at det vert eit nytt bygg, og at den gamle venen vert kvitt ei sut i same slengen. Dei forfalne skulelokala er ikkje brukande, har han etter kvart innsett.

Dei griske, sjølvsentrerte grovalarkane skal i alle fall ikkje få senteret! Dei har rikeleg frå før. Han får ta seg ein prat med kapitalen og koka ekstra sterk kaffi. Han må ikkje gløyma å skaffa bensin til å tenna jonsokbålet med.

Det ringjer på døra.

Norheimsund, jonsokaftan kl. 18.30 

«Eg må frå tid til anna visa meg på Mundheim òg», prøver ordførar Tørrpinn Næzzz fånyttes å forklara frua.

«Men frå penthouseleilegheita i regionsenteret, med vidt utsyn over fjorden, kan me sjå jonsokbål i hopetal frå terrassen i komfortable Eilertsen-stolar», innvender ho. «Så kvifor må du bala deg opp med å køyra heile vegen til Mundheim akkurat i dag?»

Det er ikkje alltid like enkelt å få gehør i heimen for alt han må delta på for å halda populariteten i hevd. Ordførarrolla i Kvam er eit springbrett, har han sagt gong på gong. Han har trass alt ambisjonar om viktigare verv, langt større og romslegare budsjett og ein Patek Philippe på høgre handledd. Jonsokfesten på Mundheim er ein tradisjon – og dessutan ein lettvint måte å få litt godvilje på. Profet i eiga bygd og så vidare. Ein må strø nokre smular i utkantane òg.

Men dette Fisse-senteret i Strandebarm vert for mykje. No har heradet pøst ut pengar på basseng og skule i ei bygd der det knapt bur folk lenger – til liks med Ålvik ein stad for spesielt interesserte, som ein tidlegare rådmann ein gong sa det. Han har ikkje råd til fleire budsjettsprekkar om han skal gjera politisk karriere utanfor Kvam. Planen om å transformera den gamle skuletomta i Strandebarm til eit Fisse-senter formeleg osar av raude tal. Men også veljarane i Strandebarm må tekkjast. Han er god til å leva på knivseggen, ein av hans beste eigenskapar, faktisk. Og prosjektet på skuletomta skal han trenera så godt og så lenge han klarar.

Til alt hell har han Frodo Framsteg, varaordføraren med eit kontaktnett som veks proporsjonalt med sjølvtilliten, å spela på. Mannen som har vorte meir oppteken av å få vegutløysing enn å få utløysing. Jau, han blandar seg kanskje borti vel mykje, og det kan verta vel openbert kva han drøymer om når han ser på ordførarkjeda på same vis som Samwise Gamgee skular på ringen med stor R – kring halsen til Frodo, ironisk nok –, men nyttig og arbeidsam, det er han.

Dessutan kan han kunsten å trenera om det er noko han ikkje interesserer seg for. Som til dømes litteratur.

Strandebarm Marina, jonsokaftan kl. 19.40 

Lassie Djupevagg likar seg best på sjøen. Her kjenner han seg fri. Lukta av salt sjø og diesel er eit afrodisiakum for han, og på jonsokkvelden er fjorden den beste staden å vera. Alle båla langs strendene er eit flott syn, sjølv om ikkje alle er tende enno.

Han er på veg til Fisse. Det er på tide å ta ein prat med Jan Fisse. Han er viss på at forfattaren er samd i at senteret som skal heidra han, som det meste anna, bør liggja i Norheimsund. Det er trass alt regionsenteret og knutepunktet vårt! I den nye vidaregåande skulen midt i sentrum bør ein setja av ein krok til Jan. Det vert rimeleg og sentralt. Og sjansen for at det vil detta tilfeldige gjester innom, er monaleg større. Dersom Jan er oppteken av at senteret skal trekkja folk, bør han innsjå at det er ei meir logisk plassering enn på ei gamal skuletomt i ingenmannsland. For kva turist kjem for å sjå på eit suvenirutsal på ei gamal skuletomt?

Sjølv gjev Djupevagg faen i heile senteret, og i forfattarskapen for den del. Han har aldri forstått eit kvidder av bøkene til Jan. Elles lese så mykje som eit komma av dei, for å vera ærleg. Om dei har komma, då. Oppattakingar fekk han nok av då han var varaordførar. Og djupe tankar og vare kjensler har han aldri putla med.

«Keep it simple», tenkjer han når han med øvd mine manøvrerer seg inn og legg båten til kai i Strandebarm Marina. Han minner seg sjølv på at han må hugsa å fylla drivstoff før han reiser heim att.

Fisse, jonsokaftan kl. 20.20 

Dåse Jones står bak dei florlette blondegardinene og fylgjer med på det tarvelege opptrinnet. Det vert ikkje noko av den romantiske middagen ho har planlagt i løynd.

Fisse-Stiftinga har fått kjøpa barndomsheimen til Strandebarms store son, og som leiar i stiftinga – i alle fall i namnet – har ho nøklar til huset. Søren, alt låg jo til rette i kveld! Sommarnatt i Hardanger, heimelaga lasagne og levande lys. Heilt sidan ungdomen har fascinasjonen vore der. Og han har ikkje vorte mindre med åra. Ho vert varm i bringa når ho tenkjer på den mystiske og intellektuelle mannen med den sjarmerande nervøsiteten. Og tenkjer på han, det gjer ho både morgon og kveld.

Jan har for lengst flytta inn i hovudet hennar. Det er visst det som hender når ein er forelska, har ho høyrt. Ho har lenge tenkt på korleis ho kan koma tettare på han. Dåse har til og med vurdert å endra kunstform. Rett og slett byta nål og tråd ut med penn for å vinna hans gunst. For å gjera det heilt naturleg å koma innom Grotten for å drøfta filosofi, høgare makter og det vonde med teiknsetjing til ut i dei små timar. Vera andvakne i lag. Kanskje få Jan til å lesa litt høgt frå «Kvitleik» eller «Kveldsvævd» på morgonkvisten. Eller frå «Og aldri skal vi skiljast»? Eller kanskje, ho våga nesten ikkje tenkja tanken eingong, frå «Nokon kjem til å komme»?

«Du å du.»

«Nei å nei.»

«Fy å fy.»

Dåse trekkjer pusten. Ho må roa seg ned.

På bordet ligg minneboka ho har jobba med i årevis. Ei vakker minnebok er det, med avisutklipp frå hendingar i karrieren hans, private foto, handskrivne brev ho har fått av han og utdrag frå verka hans som ho tykkjer ekstra godt om. Tenk, kunne ho berre ha sloppe dette maskespelet!

Men no står ho altså bak gardinene og ser at politioverbetjent Jarand Sjau Mykjedust har teke ein liten pause i den endelause mopedjakta for å setja handjarn på helten hennar. Han vert leia inn i tenestebilen. Mykjedust legg handa på hovudet til Jan idet han skal setja seg inn. Mopedjegeren må ha sett for mykje på NYPD Blue, fnyser Dåse inni seg.

Nede langs fylkesvegen ser ho Lassie Djupevagg koma vaggande. «Kva gjer han her?» tenkjer ho. Han smett bak ein ripsbusk når politiet køyrer ut på vegen.

Til alt hell fann ho ikkje fyrstikkene i farten, så ho har ikkje tent stearinlysa. Ingen har oppdaga henne.

Fisse, 24. juni kl. 10.15 

Dåse søv dårleg. Vaknar fleire gonger. Kvar gong ser ho på telefonen sin og konstaterer at det enno er natt. Lyset narrar henne til å tru at det er på tide å stå opp. Når ho endeleg sovnar skikkeleg, er klokka nærare 07.

Klokka 10.15 bråvaknar ho. Ho må gjera noko. Arrestasjonen av Jan i går kveld var slett politiarbeid. Aldri om sjølvaste Jan Fisse har sett fyr på det som skulle verta eit flott senter for å heidra han og kunsten hans. Politiet og brannfolka må vera dumme som brød. No er dei ikkje nett vidgjetne for intellektuell kapasitet, nokon av dei.

Nei, ho skal finna ut av det sjølv! Sidan middagen i går gjekk i vasken, er dette eit nytt høve til å få ei stjerne i boka hjå Jan. Aldri så gale at det ikkje er godt for noko, slår ho fast og finn fram telefonen.

Ho slår nummeret til Lassie Djupevagg.

«Hei!»

«Hei, det er Dåse her. Eg såg deg på Fisse i går. Du var på veg opp til Jan? Såg du at han vart arrestert?»

«Ja, eg ville snakka vit i han om plasseringa av Fisse-senteret, men såg at han vart køyrd vekk i ein politibil. Har det noko med brannen å gjera?»

«Nei, sjølvsagt ikkje. Det er meir mistenkjeleg at du luskar rundt i Strandebarm den dagen skulen brenn.»

«Skuldar du meg for å ha tent på det miserable bygget? Trur heller du får ringja Svære om det. Han stod og fylte ei kanne bensin på YX-en då eg var på veg til Fisse.»

Svære Skrytnes svarar snøgt:

«Svære her.»

«Det er Dåse. Har du fått med deg kva som har skjedd? Jan sit i arresten for å ha brent ned skulen.»

«Ja, det er eg klar over. Eg var tilfeldigvis i nærleiken av skulen då det byrja brenna. Det var eg som melde frå til brannvesenet. Og eg såg at Jan luska rundt der oppe. Då brannvesenet kom, var han vekke. Eg måtte sjølvsagt fortelja politiet at eg hadde sett han der.»

«Og kvifor var du på skulen då? Hadde ikkje du ansvar for bålbrenninga klokka 19.30?»

«Jau, men eg var seinka på grunn av Tron. Han kom innom og hadde mykje på hjarta. Eg skulle rekkja å fylla ei bensinkanne til jonsokbålet, men var ikkje ved bålet før klokka 20.

Tron Mohney svarar etter ei god stund.

«De snakker med Tron.»

«Hei, det er Dåse som ringjer. Var du i Strandebarm i går?»

«Dåse? Jones? Kunsteren med de herlige dyre verkene? Jeg har alltid tid til Dem. Ja, jeg tok den nye cabrioleten min på en luftetur. Det var jo en nydelig dag. Jeg ville gjerne prate litt med Svære om dette Fisse-prosjektet som er planlagt på tomten jeg ønsker å donere til kommunen. Men han hadde det altfor travelt. Det var noe med et bål han hadde ansvar for, og noe med en kanne bensin han måtte hente. Nokså uforskammet, vil jeg si. Å ikke ta seg tid til en velgjører som står klar til å åpne lommeboken. Jeg ble nærmest kastet på dør klokken 18.45.»

«Veit du ikkje at skulen brann ned i går?»

«Hva er det De sier?! Hvorfor har ikke jeg blitt informert om det? Jeg kjørte forbi skolen klokken 19. Stoppet til og med på Coop fordi jeg så ordfører Næzzz komme ut fra butikken. Jeg hadde nemlig en høne å plukke med ham. Utakknemlige lokalpolitikere som ikke skjønner kommunens eget beste og gjør akkurat som jeg vil. Det må jeg bare si. Da ble jeg det som vi på godt bergensk kaller fly forbannet, og kjørte direkte tilbake til mer siviliserte strøk. Det vil si Bergen.»

«Jan Fisse er arrestert for brannstifting.»

«Hva er det De sier?! Har de plassert en nobelprisvinner i kasjotten? Det er bare bondeknøler som oppfører seg slik. De burde heller ringe Svære og spørre hvorfor han var for sen til båltenningen, og hvorfor han skulle ha en hel kanne bensin til et lite jonsokbål.»

Næzzz svarar som vanleg snøgt og konsist. Han har openbert svikta Fisse i ein svak augneblink og lese sin Harry Hole, tenkjer Dåse.

«Snakk til meg.»

«Hei, Tørrpinn. Det er Dåse. Eg reknar med at du er informert om brannen på skuletomta i Strandebarm i går kveld?»

«Jau, det er klart. Har ikkje fått fred. Telefonar og meldingar i hytt og gevær. Frodo masar om at me må vera synlege og slå politisk mynt på situasjonen. Rådmannen vil som vanleg setja krisestab i tilfelle nokon vert lei seg, og redaktør Plinga har hange på meg som ein klegg. Han har ringt og sendt meldingar ustanseleg sidan i går kveld, også midt på natta. Fattar han ikkje at eg har viktigare gjeremål enn å svara på tåpelege spørsmål frå den forbanna Skabbalappen no?»

«Eg snakka nett med Tron Mohney. Han seier at han trefte deg på butikken i Strandebarm i går kveld.»

«Stemmer det. Eg måtte nett innom og kjøpa meg nokre flasker med pils til festen. Eg fekk ei skyljebøtte der, ja. Mohney ville ha meg til å godkjenna plasseringa av Fisse-senteret på skulen nærast på ståande fot. Kven trur han at han er, eigentleg? Han meiner eg trenerer prosjektet med vilje. Men det veit vel du, Dåse, at eg aldri ville ha gjort? Eg, den einaste aktøren i denne smørja som har makta å lesa fleire enn to av bøkene hans med ekte glede, og som ikkje berre spelar Fisse-interessert! Uansett, eg køyrde vidare. Skulle til Mundheim for å feira jonsok. Det vart ein helvetes fest i Grinehallen. Det skal mundheimsfolket ha, Dåse: Drikka, det kan dei.»

Dåse legg på. Ho er ikkje i tvil om kven som er brannstiftaren.

Veit du kven som står bak?

Send rett svar og gjerne ei kort grunngjeving for det til redaksjon@hf.no innan sundag 27. april, så kan du vinna eit gåvekort verdt 1.500 kroner i ein valfri butikk i Kvam eller Jondal.

Krimmen er basert på fri fantasi, og eventuell likskap med røyndomen er relativt tilfeldig. Red.