– Snakkar du med folk, lærer du mykje viktig

– Eg var den siste ordføraren i Odda, men òg den første i Ullensvang. Det er noko historisk over det.

Han er ikkje ordknapp, Roald Aga Haug. Eit enkelt ja- eller nei-spørsmål kan utløysa lange tankerekker med bakgrunnsinformasjon, høgttenking, verdivurderingar, heil- og halvsetningar og framtidsvyar.

Likevel, nesten på paradoksalt vis, er han noko forsiktig med ordbruken i møte med avisa. Når HF under intervjuet føreslår slagordet «Make Hardanger great again», eller spør om han trur sidersatsinga vil gjera landbruket «sexy» igjen, held han tilbake og set ein stoppar for dei potensielt klikkvinnande overskriftene. Han vil kanskje ikkje bruka akkurat dei orda, og orsakar seg for å henta meir kaffi.

Når han kjem tilbake, er han likevel ikkje redd for å bruka store ord om den nye kommunen.

– Bergen er ein bitte liten kommune. Me er svær. Sør-Noregs største. Noregs største kraftkommune, Noregs største fruktkommune og Noregs verste raskommune.

– Mangfaldig!

– Det er farleg å snakka med store ord i Hardanger, men det er ingen andre som skryter av oss om me ikkje gjer det sjølve. Me held ikkje på med politikk for å sjå i bakken og sparka grus. Me har ambisjonar for kommunen vår.

Ja-mann

Etter fire og eit halvt år som ordførar har det vorte krevjande å bevega seg gjennom gågata i Odda. Mest fordi han liker å prata. Når han skal kjøpa brød i butikken, kan det plutseleg ta to timar.

– Eg tek meg tid til å stoppa. Ofte er dei samtalane viktigare enn alle andre.

Haug har ein tendens til å seia ja. Han veit at det kjem til å enda slik til slutt uansett. Å seia ja med ein gong sparar både han og motparten for mas. Verv avlar verv, og har han plass i kalenderen, vert han med på arrangement i både bygd og by, anten det er seniordans i Bokkotunet eller bygdefest i Herand.

– Med rolla mi er det viktig for dei det gjeld, og eg synest det er kjekt og lærerikt. Snakkar du med folk, lærer du mykje viktig.

– Liker du dårleg å slappa av på sofaen?

– Nei, eg kan vera ganske god til det òg.

Når han har blanke sider i kalenderen, plar sambuaren hans prøva å dra han med på tur, eller dei ser på tv-seriar i lag. Dei har dessutan ei hytte som er for lite i bruk.

Av favorittseriane nemnar han Peaky Blinders, Breaking Bad, Hell on Wheels, Vikings og Game of Thrones.

– Kven er du i Game of Thrones?

– Det vil eg helst ikkje tenka på.

Kanskje burde han peila seg inn på eit lågare tempo, tenker han. Arbeidsvekene kan verta ekstreme. Han er tilgjengeleg på telefon døgnet rundt. Stundom drøymer han om kor flott det hadde vore å kunna gå heim klokka 15 og skru av.

– Men då måtte eg vel ha vorte god i golf eller noko. Eg hadde nok funne på noko anna.

– Var det ein liten del av deg som håpte på å tapa på valnatta?

– Nei. Men eg hadde tenkt gjennom korleis det ville verta. Eg ville gått tilbake til jobben som Nav-leiar, og eg såg fordelar med det. Det ville heilt sikkert ha vorte ein nedtur å tapa, og eg veit at mange som hamnar i den situasjonen, synest det er veldig tungt. Men eg har aldri sett meg tilbake. Eg har trivest i alle jobbar eg har hatt, men når eg har skifta jobb, har eg gått vidare.

Før kvart val har Haug rådført seg med familien. Viss familien seier nei, må han gi seg.

– Ungane har vore positive, merkverdig nok. Eg prøver å gjera det klart: Det vert kostnader. Eg må reisa meg frå barneselskapet viss eg må vera i Bergen eller hos Jonas i Oslo.

Begeistra for Willoch

Haug hadde sine første barneår i Odda sentrum, eit steinkast frå rådhuset der han no har kontor, men foreldra bygde tidleg hus på Aga i tidlegare Ullensvang herad.

Som liten drøymde han om å verta politi. Så fekk han ein idé om å verta jagarflypilot.

– Kva gjekk gale?

– Haha. Me leika mykje cowboy og klatra i tre. Eg drøymde om tøffe yrke. Så vart eg sosionom, nær sagt det motsette.

Allereie frå han var ung, var det noko med politikk som tiltala han. Foreldra var ikkje politisk aktive, men han var van med at dei vaksne rundt han hadde høglydte diskusjonar og sterke meiningar. I niårsalderen følgde han med på Kåre og Gro, hugsar han.

– Eg var faktisk litt begeistra for Kåre Willoch. Men det gjekk fort over.

– Eg kan ikkje seia at eg tenkte på velferdsstaten då eg var ni, men eg hadde nok tru på eit rettvist samfunn i barndommen. Det var mykje internasjonal solidaritet i media. Svoltkatastrofar, debattar mellom ulike parti, Carl I. Hagen som ville åleinemødrene til livs. Eg var nok einig i at ein skulle ta vare på dei svake i samfunnet og at alle skal ha like moglegheiter og rettar, mimrar han.

Nokon politisk karriere vart det likevel ikkje før han vart overtalt til å stå på 12.-plass på lista til Odda Ap i 2003.

At Haug var samfunnsengasjert, hadde partiet plukka opp då han som medlem av ei velforeining på Eide kjempa mot å bygga omsorgsbustader i ei sykkelløype.

Haug kan ikkje hugsa at han stod på stand, var i møte eller deltok i valkampen. Han visste knapt kven som sat i partiet før valdagen. Likevel rykte han opp nokre plassar og hamna i kommunestyret.

– Og slik ramla eg inn i Ap og kommunepolitikken.

Han angra ikkje. På den tida jobba han i kommunen og var tillitsvald. Kvart år måtte han protestera mot kutt i budsjett. Politikarane gav etter og heldt fram med å bruka for mykje pengar, og det vart ein ny runde året etter.

– Det var nok ein ting eg irriterte meg over. Eg var oppteken av å skapa ein økonomisk situasjon som gjorde at dei tilsette og tenestene våre ikkje vart truga med kutt kvart år. Eg skjøna såpass at det ikkje kunne gjerast utan tøffe prioriteringar. Det er ikkje ei populær oppgåve, men viss ein ikkje har orden på økonomien, er det veldig kjedeleg å vera både tilsett og politikar i kommunen. Då vert det ikkje fokus på det viktige: å utvikla han.

Great again

Utvikling er framleis ei fanesak for Haug, anten det er i form av kommunesamanslåing eller at både næringslivet og frukttre kan bløma.

Satsinga på sider og reiseliv er med på å gjera kommunen til ein kulare plass å bu, meiner Haug. Ein ser at unge odelsjenter og -gutar vel å flytta heim og driva gardar som det kanskje elles ikkje hadde vore økonomi i.

– Reiseliv, frukt og landbruk gir oss fleire bein å stå på. Målet vårt er velferd og omsorg, folk må ha det godt i kommunen. Då må me få til utvikling som gir unge lyst til å bu og satsa her. Kva kommunen kan by på, gjer noko med stoltheita vår. Me må bygga under den stolte Hardanger-identiteten og fjordlandskapet regionen har å by på, seier Haug.

Haug er overraska over kor bra kommunesamanslåinga har gått. Fleire vert interesserte i å delta og samarbeida i lag og organisasjonar på tvers av dei gamle grensene. Folk vert kjende på andre måtar og brukar næringslivet i større grad. Det styrker samhaldet i regionen, meiner han.

Noko er likevel dømt til å verta gløymt eller annleis etter ei så omfattande omorganisering, seier han.

– No er barnet fødd, men det har ikkje vakse opp. Kommunen er ikkje ferdig.

Slo i bordet

Av dei største politiske bragdene hans heng sjukehuskampen høgt. I to år jobba han nærast døgnet rundt for å få behalda akuttkirurgien i Odda.

Våren 2017, i innspurten av kampen, reiste Haug og partileiaren til Oslo for å ha eit halvtimes møte med Jonas Gahr Støre. Haug starta møtet med å slå knyttneven i bordet og seia nokre velvalde ord om kor forbanna oddingane var.

– Då eg var ferdig, sa eg: «Så lenge de veit kor forbanna me er, kan me fortsetta møtet i rolegare former.»

Kort tid etter kom overskrifta i Hardanger Folkeblad: «Støre: – Et ufravikelig krav at Odda skal ha akuttkirurgisk beredskap». Ein knapp månad seinare vart det klart at sjukehuset fekk behalda tilbodet.

– Det var eit veldig godt lokalt arbeid av mange. Det var ein spesiell politisk situasjon med mindretalsregjeringa på Stortinget, og me hadde flaks, seier Haug.

Prøvde seg som dritsekk

Haug er oppteken av å vera open og ærleg. Folk skal ikkje verta sinte på han fordi han er uærleg, men fordi dei har andre interesser, seier han.

I fjor fekk han derimot testa ei anna side av seg då han spelte ein «dritsekk» i musikalen Albert og Leone. Som bas på smelteverket hundsa karakteren til Haug dei tilsette og kasta ein familie som mista mannen i ei arbeidsulukke, ut av bustaden på brutalt vis.

– Folk sa eg var slem, det er ikkje noka sympatisk rolle i det heile. Det er kjekt å gjera slikt, sjølv om eg syntest litt synd på dei eg bad ryka og reisa.

For nokre år sidan hadde Haug knapt framført framfor andre enn dusjhovudet. Eitt år song han ei setning i ein tale på blueshelga. Det gjekk visst greitt. Etter det vart han invitert til å synga Elvis på Odda-konsertane. Det har han no gjort tre år på rad.

– Kvart år har eg tenkt: «Kvifor i granskogen må eg seia ja?» Andre hevdar at det ikkje er farleg for meg, som er van med å stå på ei scene. Men når eg går fram og ser ut på dei 400 i publikum, kan eg lova at eg ikkje er høg i hatten. Det er mykje verre om eg drit på draget. Eg er berre Roald der, men det er ordførarrolla folk assosierer meg med. Tittelen stod ikkje i programmet, men i avisoppslaget stod det «ordføraren song Elvis». Det er slutt på å vera privatperson, og det må eg berre finna meg i.

– Saknar du eit anonymt tilvære?

– Nja. Viss eg hadde slutta som ordførar, kunne eg kanskje fått det tilbake, men akkurat no er det ikkje mogleg å tenka seg det i Odda.

Å opptre på ein slik konsert, lange steg utanfor komfortsona, var ein prøve for Haug. Torer eg? Klarar eg?

Slik var det også då han debuterte på talarstolen i kommunestyret. Han hadde bestemt seg for å tala, ikkje nødvendigvis fordi han hadde noko viktig å fara med, men for å gå trappetrinna. Det same gjorde han då han var vararepresentant på Stortinget, og i møte i stortingsgruppa. Dei gongane var han like nervøs.

– Det handlar om å gjera erfaringar og bryta barrierane. Eg var like nervøs første gongen eg tala i kommunestyret som første gong i Stortinget, og endå meir i gruppemøtet. Slik var det også i kyrkja; eg oppfatta det ikkje som lettare for meg enn for andre. Tvert imot følte eg at fallet var større for meg. Ein gong gløymde eg teksten. Det gjorde eg også på musikalen i fjor. «Då hugsar du han i morgon», vart eg fortald. Og det gjorde eg.

Fekk valdsalarm

I det «vanlege» arbeidslivet har Haug, i tillegg til å vera Nav-leiar, jobba både i barnevernet og som familieterapeut. Å hjelpa familiar til å klara seg, og sjå at ting vert betre, har vore givande. Samstundes kan det vera frustrerande i ein slik jobb, når du ser elende, men føler du ikkje lukkast med å betra situasjonen.

– Omsorgsovertakingar av born er kanskje det viktigaste eg har vore med på. Eg kan i dag sjå unge vaksne som har fått eit nytt liv. Det har vore fantastisk å utgjera ein skilnad, men det har også vore vanskelege saker. Eg har hatt valdsalarm heime på grunn av barnevernssaker eg har vore involvert i, fortel han.

Også innan rus har det vore saker der han har hatt lyst til å gi opp. Men tilsynelatande håplause tilfelle har no vorte dyktige tilsette og skattytarar.

– Dei som har vore i rusmiljø, er vanlegvis intelligente, oppegåande menneske som ein ofte kan ha god forståing for når ein kjenner bakgrunnen deira.

På familievernkontoret lærte han at det er viktigare å lytta enn å snakka. Somme timar lét han det gå sport i å nesten ikkje seia noko som helst.

– Men så kan eg prata jævlig mykje òg, då.

– Er det knirkefritt i heimen din, med tanke på yrkesbakgrunnen din?

– Nei då. Du skal aldri kjøpa bil av ein bilmekanikar, for han har gjort mange tjuvtriks. Eg har mange dårlege eigenskapar. Men nokre gode. Eg seier til borna mine at dei skal prøva å ta med seg det gode foreldra har, og det som ikkje er bra, får dei prøva å gjera betre.

Sidan han vart ordførar, har Haug dessutan vorte bestefar. For eitt og tre år sidan kom barneborna til verda.

– Det er kjekt og triveleg å vera besten. Men eg kunne sikkert hatt meir tid til det òg.