Eg har vore der før.
Søvnlause netter der presset frå omverda og angsten for framtida verkar overveldande. Åleine med eigne tankar, utan distraksjonar, er lyset i enden av tunnelen ikkje meir enn ein hypotese. Og det er ikkje nok.
Kredittkortrekningar. Eksamenar som eg ikkje er førebudd til. Mislukka kjærleik. Kroppen som forfell. Rutinar eg ikkje klarar å skapa. Stabilitet eg ikkje har. Produktivitet, ja, liksom. Det er tankane om å ikkje strekka til som fyller hovudet, men det er ikkje dei som er dei skumlaste. Det er tanken på at dette ikkje er verdt det; at det hadde vore lettare om eg aldri hadde vorte fødd. Eller om eg hadde døydd i ei bilulukke. Eller helst om eg hadde sovna stille inn, gått til sengs ein vanleg kveld og aldri vakna.
S-ordet står i hjørnet av rommet som ein svart skikkelse. Eg gjer alt eg kan for å ikkje via den store, mørke elefanten merksemd. For om eg gjer det, er eg redd for at det ikkje er nokon veg tilbake.
For eg vil jo ikkje døy. Eg vil berre kanskje ikkje leva.
Pengar og studium verkar som så latterlege problem. For løysinga er så enkel. Eg kan slutta på universitetet. Eg kan flytta heim. I det store biletet er eksamen og 20.000 kroner i kredittkortgjeld så ubetydeleg.
Men eit slikt nederlag verkar liksom endå større. Og hjernen er ikkje rasjonell, i alle fall ikkje når du er deprimert.
Samstundes er det ikkje dei relativt overkommelege plagene som gneg som steinar i skoen, som er problemet. Problemet er at hendene mine er frosne, nomne, musklane verker ikkje, så eg får ikkje knytt opp skoen og tømt han for steinar. Og eg veit ikkje riktig korleis eg skal be om hjelp, korleis eg skal forklara at hendene mine ikkje fungerer, for det høyrest idiotisk og svakt ut, og er det noko eg ikkje vil i det heile, er det at fleire skal dela oppfatninga av at eg er svak. For det einaste eg har att, er fasaden.
På gode dagar kan eg kjenna styrken venda tilbake. Endeleg. Endeleg går det opp. Og eg knyter opp skoen og tømmer han for steinar, og kjenn! Så mjuk solen er! Eg kan springa, eg er tilbake, baby, og berre prøv å stoppa meg. Gløymt er alt det vonde. No skal eg få gjort alt eg har tenkt på at eg ikkje får til, at eg ikkje orkar eller torer.
Men tre dagar seinare er steinane der igjen. Og dei er fleire og større og vondare.
Og eg er lei. Og etter fleire år med nedturar mister eg trua på at skoen nokon gong verkeleg skal vera tom for stein; at mat skal smaka godt igjen; at eg skal kjenna på ordentleg glede utan å ha drukke nok alkohol til at skuldrene senkar seg; at eg nokon gong skal verta glad i meg sjølv igjen.
Og kva er då vitsen? Når ingenting betyr noko, når livet på det beste er ok, og på det verste er kjipt, kva er då vitsen? Det hadde vore lettare om eg aldri hadde vorte fødd.
Eller om eg hadde-
Men eg gjorde ikkje det. Eg hadde aldri lyst, eg hadde aldri tenkt, men tanken lurte der i hjørnet, men eg gjorde det aldri.
Og når du plutseleg ein dag, i bilen på veg til sommarjobben, dagdrøymer om å berre køyra vekk frå det heile, gi faen i forpliktingar, berre susa sørover med musikken på full guffe, og du kjenner at tanken – som kom ingenstad frå, eigentleg – fyller deg med ei intens GLEDE – var det sånn det kjentest? – ja, då verkar plutseleg motbakken litt mindre bratt.
Og når du nokre år seinare har klart å trena godt og regelmessig nok til å fullføra ein halvmaraton på 2.13.49 – inga imponerande tid, eg veit, men for berre nokre år sidan hadde tanken vore utenkeleg og absurd –, og medan du kryssar målstreken, syng James Blake i øyret ditt «Doesn’t it feel much warmer, just knowing the sun will be out?», då er det nesten umogleg å halda attende tårene.
For ein gong iblant kjølnar det til. Men det er sjeldan, mindre intenst, meir som eit minne om tyngre tider. Dessutan har eg ullgenser på. Og jau, berre vissa om at sola er bak skyene, varmar, no.
Det er skummelt, ja, potensielt farleg å skriva om depresjon, om mørke tankar, om S-ordet. Å utlevera seg sjølv, kunngjera sine indre, djupaste, verste tankar. Å skildra, skapa metaforar, formulera seg i meir eller mindre poetiske vendingar.
Tek eg psykisk helse på alvor ved å gjera dette, eller rosemålar eg ein dødeleg sjukdom? Bidreg eg eigentleg til merksemd om temaet, eller rettar eg berre fokuset mot meg sjølv? Kjem folk no til å tru at eg ikkje toler kritikk og kjeft, at eg vert sengeliggande av motstand?
I løpet av eitt år tek 500–600 nordmenn livet av seg, ifølge tal frå Folkehelseinstituttet. Halvparten er under 47. To tredelar er menn. FHI peiker mellom anna på manglande evne til å regulera og handtera uuthaldelege tankar. På skam, kjensla av å vera fanga i sitt eige sinne, kjensla av å ikkje ha lukkast med å nå måla sine.
Ord er mektige våpen. Særleg når ein bruker dei mot seg sjølv.
Men også løysinga kan ligga i orda. Temaet for årets verdsdag for psykisk helse var «Spør meir». For å skapa meir openheit rundt psykisk helse. For å gjera det lettare å dela, lettare å gi og få støtte. For å bryta ned tabu og skam.
Eg gjekk omsider til psykolog, og det hjelpte. Eg gret på telefon med mamma, og det hjelpte. Eg opna meg og snakka med vener, og det hjelpte, og det viste seg at det ikkje var så farleg å vera sårbar, og det viste seg at også dei hadde noko dei trong å snakka om.
Det som ikkje hjelpte, var å halda det for meg sjølv, å skyva kjenslene bort, å ikkje ta det vonde på alvor.
