Når tankane flyr mellom Kvam og Sidon

– Nyhende sjekkar eg fleire gongar dagleg. Sidan tidleg i haust har det vore ei stor opptrapping i konflikten mellom Hizbollah i Libanon og Israel. Familien min har opplevd tap av både menneskeliv og eigedom, fortel Raghed.

Oppvekst og mangfald

Raghed er fødd i 1990, med libanesisk far og russisk mor, samtidig med at Sovjetunionen heldt på å gå i oppløysing. I Libanon var det akkurat slutt på den 15 år lange borgarkrigen, og den vesle familien bestemte seg for å busetja seg i heimlandet til faren.

I hamnebyen Sidon ved Middelhavet vaks Raghed opp, med storfamilien rundt seg. Foreldra skilde etter kvart lag, men der var besteforeldre, tanter, onklar og syskenborn, store fargerike måltid og naboar på kaffibesøk. Hushjelpene kom frå Sri Lanka, Filippinene eller Etiopia. For Raghed og systera starta skulegangen tidleg og på private skular, der jenter og gutar var blanda i alle klassar og fag. Frå femårsalderen lærte dei arabisk og fransk, litt seinare også engelsk.

Det libanesiske samfunnet er segregert med ulike trusretningar, og i Sidon bur ei stor gruppe sunnimuslimar. Raghed fortel at han ikkje har kjent på religiøst press. Han hugsar å ha vore fire gongar i ein moske i oppveksten. Det å tilhøyra ein religion gjer likevel at ein passar inn i samfunnet, og religion kjennest naturleg.

– Folk var veldig forsiktige med å snakka om andre religionar. Ein var redd for å seia noko feil om andre, minnest Raghed.

– Vakna av bombing

I skulen vart det undervist i libanesisk historie fram til 1975, og deretter ingenting om åra under eller etter borgarkrigen. Framleis har ein ikkje blitt einig om akkurat kva som skjedde i åra frå 1975 til 1990, kvifor ting skjedde og kven som har skulda for kva.

– Det var ingen som fekk straff etter borgarkrigen, og dei som har mista familiemedlemer, kjenner på at dette er urettvist. Det er noko uoppgjort, og dette gjev framleis spenningar i samfunnet. Alle prøver å vera forsiktige så det ikkje igjen blussar opp ein borgarkrig.

Raghed fortel at han kjende seg trygg i oppveksten, bortsett frå dei gongane krigen med Israel eskalerte. I 2006, då han var 16 år, kom ei kraftig opptrapping i konflikten. Han fortel om hamstring av matvarer, og at det var knapt med vatn og straum. Familien håpa og bad. «Inshallah» – «om gud vil» – er eit mykje brukt arabisk uttrykk.

– Eg hugsar veldig godt dei siste dagane av denne krigen. Me vakna tidleg om morgonen av bombing og skyting. Det var israelske luftangrep mot ein kraftstasjon midt i Sidon, det var mykje lyd og alt rista. Det er det verste eg har opplevd.

– Ein blir van til å oppleva angrep, og så venta og håpa at ingenting meir skal skje. Det skjedde så ofte, og me kunne ikkje gjera noko med det. Ein vert på ein måte van med frykta for militære angrep, erkjenner Raghed.

Gode løysingar og varig fred i Midtausten har Raghed lita tru på, og det er både religiøse og territoriale årsaker til det. Libanon har gode vassressursar, i motsetning til Palestina og Israel. Ei av dei største elvane i Libanon, Litani, går ganske langt sør i landet, og tilgang til denne elva er eit stort gode. Israel kravde før 2006 at Hizbollah skulle trekkja seg bak Litani-elva, før dei avslutta alle militære aktivitetar.

– Det er ei veldig komplisert historie. Me har rett til å forsvara oss mot angrep, nett som andre land. Israel invaderte Sør-Libanon i 18 år, og utan motstandsaktivitet hadde dei aldri trekt seg ut.

Dei fredsbevarande styrkane til FN er godt synlege i Sør-Libanon. Ein møter stadig kvite, UN-merkte køyretøy i trafikken. Styrkane har ikkje hatt mynde til å gjera tiltak; dei kan berre observera. For ikkje lenge sidan vart fleire FN-styrkar angripne av israelske soldatar i Sør-Libanon, men dei kunne ikkje forsvara seg. Dei måtte venta på melding frå høgare hald.

– Det vert ein falsk tryggleik når FN-styrkane ikkje kan forsvara seg sjølve eller lokalsamfunnet. Om FN-styrkane må trekkja seg tilbake, slik som det skjedde no, kva då med sivilbefolkninga? spør Raghed.

– Svigerfaren til systera mi kjenner forresten mange nordmenn som har tenestegjort i FN-styrkane. Han seier alltid at dei er fine folk.

– Tydelege kulturskilnader

Etter periodar med opptrapping i konfliktnivået vart det igjen rolegare, gjenoppbygginga starta og livet gjekk vidare. For Raghed venta meir skulegang, og snart var det tid for studium. Ungdomane i storfamilien i Sidon opplevde sterke forventningar om å studera for å bli lege, ingeniør eller advokat. Det var stort fokus på akademiske fag som matematikk og vitskap, og mindre fokus på kunst og idrett.

– Eg synest alltid det er fascinerande når norske ungdomar fortel om alle høve til val dei har. Her er tydelege kulturskilnader, slår Raghed fast.

For Raghed vart det kjemistudium ved private American University of Beirut. Dette er eit av dei eldste universiteta i Midtausten, etablert i 1866. Familien måtte betala skulepengar, i tillegg til at Raghed fekk stipend frå ei stifting. Etter tre år hadde han ei bachelorgrad.

I hovudstaden Beirut finn ein både det meste og det beste av alle ting, men også i overkant mykje biltrafikk. Utelivet er godt kjent i heile regionen, og gjer det lett å vera sosial student. Svært vanleg, ikkje minst for kvinner, er det å bruka mykje pengar på utsjånad, som klede, hår, negler, augevipper og bryn. Det gjev status.

Etter tre år var studenten Raghed klar for masterstudiet. Han fekk stipend for å studera i Abu Dhabi, men fekk ikkje visum og opphaldsløyve, og heller ikkje noka grunngjeving for avslaget. Libanon og Dei sameinte arabiske emirata hadde ikkje det beste forholdet på denne tida.

Samtidig hadde Raghed ein ven som hadde studert i Frankrike, og som hadde vore på utveksling til Noreg. Dette gjorde at Raghed no tenkte på å søkja mot Europa. Han undersøkte i Sverige, men svenskane hadde akkurat innført betaling for studium for utanlandske studentar. Neste alternativ var å senda søknader til Noreg. Han søkte ved universiteta i Oslo og Trondheim, og fekk studieplass begge stader.

– Eg vart overraska

Ettersom studiet ved NTNU i Trondheim skulle vera meir praktisk, byrja han der i 2012, på materialteknologi. To år skulle det ta å ta mastergrad, vinkla mot metallproduksjon. Masterarbeidet gjekk føre seg på engelsk, men å læra norsk vart likevel aktuelt eit år ut i studia.

– Veldig vanskeleg var det ikkje å læra norsk når eg frå før kunne det latinske alfabetet frå engelsk og fransk, og alt blir lettare når ein kan lesa norsk. At substantiv har tre kjønn – utan logikk –, var det vanskelegaste med det norske språket.

Ei anna utfordring var å finna norske vener. Han prøvde også å finna ut om det budde andre libanesarar i Noreg.

– Nokre libanesarar fann eg, dei fleste godt vaksne kvinner. Dette er nok som regel kvinner som møtte norske FN-soldatar som tenestegjorde i Libanon, og vart med dei tilbake til Noreg, seier Raghed.

Berre ein medstudent ved NTNU var frå Libanon, men med to jenter frå Syria og to gutar frå Palestina vart dei samen ein liten gjeng.

– Språket arabisk er likt i desse tre landa. Ulike arabiske dialektar kan elles gjera det vanskeleg å forstå kvarandre, men alle arabiske skriftspråk er like, forklarar Raghed.

Raghed byrja etter kvart å trivast godt i det norske miljøet. Éi hending hugsar han ekstra godt. Han var i banken og hadde trekt kølapp.

– Alle stod i banken og venta roleg på sin tur, og eg vart overraska. I Libanon hadde nokon heilt sikkert prøvd å snika i køen, men ikkje her i landet.

– Det norske samfunnet er strukturorientert, og befolkninga likar å fylgja reglar. Eg har også alltid likt struktur og orden, og kjende at dette treivst eg godt med. Eg ville byrja sjå om eg kunne finna arbeid i Norge.

Som nyutdanna metallurg søkte Raghed jobb hjå dei største metallprodusentane i Noreg: Norsk Hydro og Elkem. Han var på jobbintervju hjå begge, og fekk etter kort tid ein telefon med tilbod om traineejobb i Elkem. Som del av den nye jobben vart det arbeidsopphald i Kristiansand, Ålvik og Island, åtte månadar kvar stad. Etter ei tid ynskte han å ta doktorgrad i Trondheim, og fekk høve til å arbeida med ei såkalla næringsdoktorgrad. I mai i år disputerte han og fekk tittelen dr.ing.

Frå februar 2020 har han arbeidd i fast stilling ved Elkem Bjølvefossen i Ålvik. Fyrst budde han to år i Gulagato i Ålvik, i koronatida. No har han kjøpt leilegheit i Norheimsund. Kjærasten Ingun Børve Skjelbreid arbeider som sjukepleiar ved Haukeland universitetssjukehus i Bergen.

Sidon eller Kvam?

Sist gong Raghed var på besøk hjå familien i Sidon, var i september 2023. Då var også Ingun med på turen. Raghed fortel at det er fint å vera turist i Libanon. Ein kan fint sjå stort sett heile landet på ei veke. Køyring frå grensa i nord til sør tek omtrent to timar.

– I Noreg vart eg overraska over at folk kunne bruka både éin og to timar dagleg på arbeidspendling. Frå oppveksten hugsar eg godt at om far min skulle køyra bil i meir enn ein time, måtte turen planleggjast nøye av heile familien, fortel Raghed og smiler.

Raghed ser ikkje føre seg å flytta tilbake til fedrelandet. Familien i Sidon vil helst at han skal flytta tilbake, men dei ser at han trivst så godt i Noreg at det er liten sjanse for det. Raghed meiner at han har blitt påverka av å bu i Noreg, og reagerer endå meir enn tidlegare på til dømes korrupsjon, som det er mykje av i Libanon. Likevel kjem han til å sakna familien, det sosiale livet og maten i landet han vaks opp i.

Terroren Hamas utførte i Israel 7. oktober i 2023, like etter at Raghed og Ingun var komne tilbake til Noreg, medførte brått at situasjonen vart ytterlegare spent, også i Libanon. Spesielt sidan september i år har det vore stor opptrapping i konflikten og meir frykt i samfunnet. Hizbollah skyt rakettar og Israel svarar på angrepa, eller motsett.

– Det var ingen som tenkte at noko slikt kunne skje. Ingun og eg avlyste turen me hadde tenkt på i september. Det er ikkje forsvarleg å reisa. Om til dømes flyplassen vert bomba, kan det bli vanskeleg å forlata Libanon. Våpenkvila mellom Hizbollah og Israel er skjør, og det er ein uavklart situasjon i Syria.

Likevel skulle Raghed gjerne ha vore i lag med og støtta familien i Libanon. Far gifta seg på nytt for ikkje mange år sidan. Den nye kona hans mista livet i eit israelsk angrep no i september. Leilegheita hans vart også bomba. Raghed har dagleg kontakt med far, på telefon eller digitalt.

– Etter mi meining er dette den farlegaste perioden me har hatt sidan 1990. Eg kjenner på ein indre konflikt. Eg tenkjer mykje på familien min i Libanon, og ville helst vore saman med og støtta dei no, men samtidig må eg ta vare på livet eg har i Noreg. Det er ein lang prosess å etablera seg i Noreg. Det er ikkje så lett som mange trur, forklarar Raghed.

Systera og familien flytta til Dubai tidlegare i haust. Ektefellen hennar jobbar for FN og kan jobba frå Dubai.

– Dei er heldige som har denne moglegheita. Min far har ikkje det, men han har familie rundt seg, og han er glad for at eg og systera mi er trygge. Far seier at når han veit at me er trygge, kan han tola alt.