Frå Odesa til Norheimsund

– I midten av mars 2022 bad far meg om å reisa ut or Ukraina fordi han var bekymra for utviklinga i krigen, seier Katerina.

Etter det fælslege russiske åtaket på den vesle byen Butsja, nær hovudstaden Kyiv, tykte han det hasta å senda den einaste dottera ut or landet. Katerina fortel at familien hennar hadde kjensfolk som overlevde åtaket, som starta i slutten av februar 2022. Då ukrainarane klarte å frigjera byen om lag ein månad seinare, fann dei massegraver med fleire hundre ukrainarar. I tillegg låg drepne, sivilkledde personar rundt i gatene.

– Du kan alltid koma tilbake når krigen er slutt, sa far.

Dermed pakka Katerina ein ryggsekk med det mest nødvendige, stakk passet i lomma og kom seg på toget til Lviv, ein by nær grensa til Polen. Toget var stappfullt av gamle og unge, born og kjæledyr. Ho reiste mutters åleine. Vener og slektningar valde å verta verande i Odesa.

Menn under 60 har plikt til å melda seg til militærteneste, men far hennar hadde hatt ein augeoperasjon som gjorde at han ikkje var stridsdyktig. Den einaste broren hennar er 21 år og studerer informasjonsteknologi. Fulltidsstudentar slepp førebels å delta i krigen. Ho har ein onkel som er soldat, men veit lite om kor han held til. Han har ikkje lov til å røpa noko frå det som skjer på fronten.

Lang ferd

Det aula av folk på togstasjonen i Lviv. Folk hasta vekk frå krigsområda i sør og aust. Vidare gjekk ferda til Katerina med buss til den polske grensa, der grenseområdet òg var tettpakka med ukrainarar på veg vestover. Gjennom grenseområdet måtte flyktningane ta seg fram til fots. Sju timar tok turen.

– Heldigvis kom mange frivillige med vatn og varm mat, men turen var kald og slitsam.

Tilfeldigvis møtte ho to jenter i grenseområdet. Den eine hadde ein ukrainsk kjærast som jobba i Polen, og han kom med privatbil til grensa for å henta henne. Dei to andre fekk sitja på vestover eit stykke.

Deretter reiste Katerina åleine med nattog til Warszawa, der ho fann ut korleis ho kunne koma seg til Noreg. Ei tante i Bergen hadde fortalt henne at Noreg var eit godt land å koma til. Buss til Noreg gjekk berre ein gong i veka, og difor vart Katerina sitjande i den polske hovudstaden i ei heil veke.

Bussturen til Oslo tok 27 timar. Katerina fekk litt trøbbel på grensestasjonane fordi tollbetjentane bad om biometrisk dokumentasjon, og ho hadde berre gamaldags pass. Likevel kom ho seg gjennom både Tyskland, Danmark og Sverige før bussen stoppa i sentrum av Oslo seine kvelden.

– Då var eg stuptrøytt og vende meg til ein vektar for å orientera meg.

Kollektivt vern

Vektaren viste henne vegen til Oslo politistasjon, der ho fekk med seg kart og nummer på bussen til Nasjonalt ankomstsenter i Råde i Østfold. Seint på natt var ho framme på det store flyktningmottaket, som for mange asylsøkjarar er det fyrste møtet med Noreg. Til saman 25 telt, kvart med 25 dobbeltsenger, var fulle av flyktningar. Dei fleste kom frå Ukraina.

På senteret i Råde oppheld flyktningane seg berre nokre dagar til styresmaktene får avklart helsetilstand og identitet til kvar enkelt. Sidan mars 2022 har Noreg gjeve alle flyktningar busette i Ukraina 24. februar, då krigen braut ut, kollektivt vern. Det vil seia at dei har rett til å opphalda seg mellombels i Noreg i eitt år, dei får ID-kort, kan skaffa seg norsk bankkonto og har rett til å jobba eller studera her i landet.

Rett etter krigsutbrotet kom mange ukrainarar til Noreg, og sakshandsaminga gjekk noko sakte, fortel Katerina. No er rutinane betre, og folk får den hjelpa og rettleiinga dei treng, meiner ho. Katerina har sett systemet på nært hald når ho har hatt tolkeoppdrag for Kvam herad i samband med at ukrainarar skal busetjast i kommunen.

Endeleg plassering

Etter ni dagar i Råde vart Katerina send vidare til flyktningmottak på Sunndalsøra, før ho til slutt vart plassert i Kvam herad, fekk tildelt leilegheit i Norheimsund og byrja på språkopplæring i Vaksenopplæringa.

– Mange seier at det er vanskeleg å verta kjend med nordmenn, men eg synest ikkje det.

Ho kallar seg sjølv introvert, men seier at ho prøver å snakka med folk for å få språktrening, og ho deltek på arrangement for å skjøna meir av norsk kultur. Ho understrekar kor viktig det er å ta kontakt med nordmenn og læra seg norsk så fort som mogleg.

Katerina har no full jobb som morsmålsassistent i barnehagane i Bergen. Det betyr at ho går ut døra på Tolo klokka 05.40 om morgonen, og kjem heim att i 19-tida kvar dag. På bussen søv og kviler ho.

– Det går fint! Eg kan forsørgja meg sjølv og klarer meg godt!

Ho synest det er triveleg å jobba med aktive ungar. Det er lett å snakka med born fordi dei brukar enkle setningsstrukturar og daglegdags ordtilfang, seier ho.

Eksamensstress

I kjellarleilegheita ho leiger på Tolo, førebur Katerina seg til eksamen i skriftleg norsk som andrespråk, B2/C1-nivå. Dei fleste som går opp til eksamen på dette nivået, har budd i Noreg i mange år. Katarina har berre vore her sidan mars 2022, og var ferdig med obligatorisk, 600 timars norskkurs på Vaksenopplæringa i mai. Ho har klart lytteprøve og munnleg test på B2/C1-nivå, men ikkje den skriftlege delen. Til eksamen må ein kunna drøfta både fagstoff og litteratur og ha god innsikt i grammatikk. Med bestått B2-eksamen kan ein søkja seg inn på universitet og høgskular i Noreg.

– Eg kan for lite om norske samfunnsspørsmål og det politiske systemet i Noreg enno.

For å førebu seg til eksamen, les ho norske nettaviser, ser på Dagsrevyen og andre aktualitetsprogram. Etter å ha vore her i to månader byrja ho sjå på Debatten. Podkastar med norsk tale har ho òg god nytte av, seier ho.

– Eg lærer mykje om samfunnet og språket av å høyra nordmenn snakka på tv.

Nynorsk eller bokmål?

– Nynorsk er vanskeleg. Ikkje at skriftspråket er vanskelegare enn bokmål, men fordi det finst mykje større teksttilfang på bokmål.

Ho visste ikkje noko om dei to skriftspråka i Noreg då ho kom, men fleirtalet av ukrainarane i Kvam valde bokmål. Dei meinte bokmål var mest praktisk fordi det er majoritetsspråket. Tv-program er oftast teksta på bokmål, og nettavisene har lite stoff på nynorsk. I tillegg dominerer bokmål i arbeidslivet.

Katerina har brukt opp norsktimane ho har rett på som flyktning. No melder ho seg opp som privatist. Sidan ho ikkje lenger har lærar til å korrigera seg, brukar ho kunstig intelligens (KI) til å retta tekstane sine. Google Translate (GT) kan vera tenleg til enkel omsetjing, seier ho, men no når ho skal læra idiomatiske uttrykk og skriva argumenterande tekstar, tykkjer ho KI er til god hjelp i tillegg til lærebøker.

– Norsk er ikkje vanskeleg, men det tek tid å setja seg inn i samfunnsspørsmål og læra faste uttrykk.

– Eg er litt spent og nervøs! Håpar eg klarer eksamen no!

I tillegg førebur ho seg til eksamen i matematikk på vidaregåande skule-nivå, som ho må ha for å studera i Noreg. Ho vil òg ta ein internasjonal engelskeksamen, som trengst for å kunna studera på engelsk. Ho har funne ut at det faglege nivået i Ukraina er like høgt som i Noreg, og kvir seg difor ikkje til desse eksamenane. Før ho reiste, hadde ho studert IT i to år og hadde tre års utdanning i mediedesign. No vil ho utvida kompetansen med til dømes programmering eller prosjektstyring.

By eller bygd?

Katerina har bestemt seg for å flytta til Bergen. I lengda er det tungvint og slitsamt å pendla frå Norheimsund, tykkjer ho. Flyktningar som har kome seg i jobb og ikkje får økonomisk hjelp, kan flytta fritt. Ho har funne ut at bustadprisane i Kvam er nesten like høge som i Bergen, og det finst fleire sosiale arenaer og større arbeidsmarknad i byen.

I Odesa arbeidde ho for eit amerikansk IT-firma som UX-designar (User Experience, journ. merknad) med mobilappar og nettstader. På jobb brukte ho både engelsk, ukrainsk og russisk. Då samfunnet vart koronastengt, sa ho opp jobben og heldt fram som UX-designar som frilansar. Slik kunne ho velja kundar og prosjekt sjølv. Heile karrieren hennar vart sett på vent då ho reiste til Noreg.

Stoda i Ukraina

Hamnebyen Odesa er strategisk viktig for Ukraina som utskipingshamn for korn og andre produkt. Med ujamne mellomrom har Russland bomba hamna og sett kornsiloar i brann. Byen har mange bygningar på verdsarvlista til Unesco og er eit kjent turistmål, spesielt for folk frå tidlegare sovjetrepublikkar. Russiske bomber har no øydelagt ein del av dei historiske områda i byen, mellom anna den store Transfigurasjonskatedralen, som vart skadd i juli.

Etter at russarane okkuperte delar av Ukraina i 2014, har det vore kontinuerleg krigstilstand i aust og sør, og motsetnadene mellom pro- og antirussiske ukrainarar har spissa seg til. Etter invasjonen i februar 2021 finst det framleis russiskvenlege ukrainarar, men ikkje så mange som før, seier Katerina. Derimot opplever ho at dei fleste russarar ho møter i Noreg, støttar Putin og krigen.

Les også:

Før, no og framtid

I november kvart år markerer Ukraina minnedag i høve Holodomor, sveltekatastrofen på byrjinga av 1930-talet, då Ukraina var ein del av Sovjetunionen. Mange millionar ukrainarar svalt i hel fordi styresmaktene ville tvinga sjølveigande bønder inn i kollektivbruk. Russarane tok beslag i kornavlingar og braut seg inn i kjellarar for å stela mat.

Ukrainarar hevdar dette var medviten politikk for å utrydda det ukrainske folket. Katerina seier at markeringa 25. november 2023 minte folk på at ein framleis må stå opp mot styresmaktene i Moskva. Denne dagen vart Kyiv råka av eit massivt rakettangrep.

I Ukraina diskuterer folk om ein bør byrja byggja opp igjen landet før krigen er slutt, eller om alle ressursar no bør brukast på militæret. Eit omfattande arbeid vert lagt ned for å få slutt på korrupsjonen, som heng igjen frå Sovjet-tida. Å verta kvitt korrupsjon er ei av leksene som må gjerast før EU vil ta landet inn som medlem, forklarer Katerina.

I desse dagar førebur Ukraina seg på endå ein vinter med åtak på straumnett og annan infrastruktur. Katerina trur krigen vert langvarig. Ho ser ikkje for seg at russarane vil gje slepp på områda dei har okkupert, og Ukraina er bestemt på å ta tilbake heile landområdet sitt. Ukraina har ikkje gløymt avtalen frå 1994 der USA, Russland og Storbritannia forplikta seg til å respektera suvereniteten til landet i byte mot at Ukraina gav frå seg atomvåpena sine. Russland har brote denne avtalen, og Ukraina ser ikkje ut til å stola på ein ny fredsavtale med naboen i aust.

Les også:

Heime eller borte?

Katerina veit ikkje kor ho vert verande. Det kjem an på korleis krigen i heimlandet utviklar seg.

– Dei fleste veninnene mine er framleis i Odesa. Dei har ukrainske kjærastar som dei ikkje vil reisa frå.

Katerina flytta i eiga leilegheit då ho var 19 og er ikkje avhengig av å ha folk rundt seg. I kjellarleilegheita på Tolo trivst ho godt, seier ho.

– Det går fint å bu åleine, men eg saknar familie og vener.

Uansett, IT-utdanning og språkkunnskap er lett å bera med seg i ryggsekken.